Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
89 hakimiyyəti Gög-cəyə tapşırılır, o da əhaliyə ağlagəlməz əzab lar verir 1 . Gögcənin şüarı "Allah və Qılınc" olur. Vergi verən lər silkinə ö z münasibətini dəyiş məyi və ya tutduğu vəzifədən əl çəkməyi təklif etdikdə o deyir: "Mən qılıncı ö z əllərimlə yerə qoymayacağam" 2 . Gögcənin özbaşınalığ ı həddini aşdığından əmir Bəhaəddin Sunbat atabəy Əbu Bəkrin yanına gələrək, Həmədanda yaranmış vəziyyət barəsində ona məlu mat verir. Atabəy Əbu Bəkr ö z canişini və Özbəkin vəziri sifəti ilə qazı İbn Zeynəddini Həmədana göndərir, o da kara gəlməz hakim çıxır. O, özünü "əmirlər hökmdarı və vəzirlər ağası" (məlik əl-üməra və seyyid əl-vüzərd) adlandırır, ke f məclisləri və qəbullar düzəltməklə məğul o lur. Buna xəzinə pullarını xərcləyirdi 3 . Bu zaman Xarəzmşah Təkiş ölür və Xarəzmşahlar dövlətinin taxtına sultan Əlaəddin Məhəmməd (1200-1220) sahib olur. Yeni Xarəzmşahın ölkən in da xili işləri ilə məşğul olmasından istifadə edən İraq əmirləri bir neçə Xarə zm qoşun dəstələri üzərinə basqın edir və onları ölkədən qovur. Bu işdə Özbək və Gögcə xüsusi fəallıq göstərirlər. Tezliklə Azə rbaycandan buraya atabəy Əbu Bə kr də gəlib çıxır. O, Hə mədanı Özbəkə tapşırır, İsfahanı ö z ərazisinə qatır. Reyi nahiyələri ilə birlikdə Gögcənin sərəncamma verir və beləliklə İran İraqın ın torpaqlarının rəsmi paylan masının qanuniləşdirir 4 . Torpaqlan əlinə keçirdikdən sonra Gögcə atabəy Əbu Bəkrə qarşı qaba rəftar edir və özünü müstəqil apararaq daima deyird i: "Mən heç bir atabəy tanımıram". Gögcə qüvvətli və cəsarətli idi, öz qoşunu da var idi. Nə Əbu Bəkr, nə də Özbək atalarının məmlü künün özbaşınalığın ı məhdudlaşdırmaq barəsində düşünmək belə istəmirdilər. Bir dəfə Gögcə deyir: "Səlcuq nəsli nümayəndələrindən Toğrul və Səncərin hökmranlıq və ağahğı qalmadı və tale yer üzünə Xarəzmşahı göndərdi. Eldənizlərdə də hökmran lıq qalmasa, buna heç də təəccüblənmək lazım deyil. Əgər onlar (eldənizlər) mənim qılıncın ı gücünə zəbt olunmuş torpaqları mənə versələr, əla o lar, mənə artıq heç nə lazım deyil! Verməsələr, görülməyəcək dərəcədə elə müsibətlər törədəcəyəm ki, ondan sonra nə olur qoy olsun! Mən ədaləti bərqəra r et mə k istəmişəm və üzü mü xeyirxah lığa çevirmişəm. Bəlkə də, Allah mənim üçün tac və taxt hazırlamışdı!" 5 Atabəy Əbu Bəkrin başı içki və kef məclislərinə qarışdığından onun vəzifəsini ölkənin əsil sahibi kimi hərəkət edən Cəmaləddin Ay -Aba aparırdı. Gögcənin vəziyyəti günü-gündən möhkəmlənird i, Əbu Bəkrin məmlükə qarşı çıxara biləcək qoşunu yox idi, ona görə də o deyirdi: "Biz Gögcə ilə müharibə 1 Yenə orada. 2 Yenə orada. 3 Yenə orada. Səh.361. 4 Ravəndi, səh.369. Müq. et: İ.Kafəsoğlu. səh. 147. 5 Ravəndi, səh.369-370. Müq. et: İ.Kafəsoğlu, səh.147. 90 aparmayacağıq. Əgər şahzadə Özbək onunla əlbirdirsə, onda biz fikirləşərik. Yo xsa, Gögcə kimd ir ki?" 1 Əbu Bəkrin zəifliy ini İraq əmirləri də hiss edirdi, Gögcənin durmadan artan qüdrətini görərək ona yaltaqlanır və deyirdilər: "Atabəyin sənə qarşı çıxara biləcək qüvvəsi yoxdur. Sən ona üsrün gəlmisən, hakimiyyəti əlinə al, İraq sənin əlindədir" 2 . Atabəy Əbu Bəkr Hə mədandan İsfahana köçür, ordu sunun çox h issəsi Gögcənin tərəfinə keçir və o, təntənəli surətdə Həmədana daxil o lur. Əbu Bəkrə gəldikdə isə o, tamamilə Azərbaycana çəkilir. Bu zaman onunla qalan İraq əmirləri də ona xain çıxırlar: onlar öz qoşunları ilə bərabər Gögcənin tərəfinə keçirlər. Əbu Bəkrin Azərbaycana köçməsin i məzəmmət edərək Ravəndi təəssüflə yazırdı: "Əgər mən desəm ki, bu hərəkət ağıldan, dərrakədən, bilikdən, məhəbbətdən, rəğbətdən, hökmranlıqdan və tabeçiliy ində olan torpaqlara münasibətdən kənardır, onda da mən heç nə deməmiş kimiyəm. O, ağzına qədər var-dövlətlə dolu və əmin-aman lıq qazanmış ölkəni ən alçaq adamlann ixtiyarına verdi. Menqli Yavaş, Çaqan və başqaları sultan taxt-tacına sahib oldular. Bu adamların caniliy ini necə təsvir edim? Vəzir rütbəsini, əmir vəzifəsini elə adamlar tutmuşlar ki, onların adlarını belə çəkmək eybdir" 3 . Təsvir olun muş hadisələrin şahidi olan Ravəndi bu sözlərlə əsərinin tarixi hissəsini sona çatdırır. Hic ri 600 (10.09.1203-28.08.1204)-cü ildə Gögcənin hakimiyyətinə qarşı Cahan Pəhləvanın başqa bir məmlü kü - Şəmsəddin Aydoğmuş çıxış edir. Aralarında gedən döyüşdə Gögcə öldürülür, Aydoğmuş Rey, Həmədan və əl- Cibəli tutur. Onunla birgə çıxış edən şahzadə Özbək həmin torpaqların hakimi elan edilir, la kin dövlətdə bütün işlərin "başçısı" (müdəbbiri) mə mlük Aydoğmuş olur. İbn əl-Əsir Aydoğmuşu cəsur cani, öldürdüyü Gögcəni ədalətli və gözəl insan adlandırır 4 . Onun əksinə olaraq Ravəndi yazır ki, "İraqda bir az xey irxahlıq və zənginlik qalmışdırsa, o da ölkədə ədaləti bərpa edən və dövlətdə işləri nizama salmaq qayğısını çəkən Aydoğmuşun sayəsində olmuşdur" 5 . Hic ri 601 (29.08.1204-17.08.1205-ci il)-c i ildə gürcülər A zərbaycana basqın edir. Onlar "burada xeyli zorakılıq, viranəçilik, soyğunçuluq törədir və çoxlarını əsir aparırlar" 6 . Sonra onlar Xilat və Malazgirdə yürüş edir və bir müddətdən sonra, həmin ildə, yenidən Xilata və Ərcişə soxulurlar. Burada gürcülərlə yerli hakimlərin qoşunları arasındakı vuruş gürcü ordusunun 1 Ravəndi, səh.370. 2 Yenə orada. 3 Ravəndi, səh.370-371. 4 İbn əl-Əsir IX, səh. 265; Əbül-Fida, III, səh.105; İbn əl-Vardi, II, səh.175. 5 Ravəndi. Səh.372; İbn İsfəndiyar, II, səh.169; Əbül-Fida, III, səh.105; həmçinin bax: Defremeri. Səh.156-157. 6 İbn əl-Əsir IX. səh.269. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|