Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 15,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
120 qalmıĢdır. Bazilika uzun binadır, üç nefdən ibarətdir, həmin neflər 2 cüt sütunla ayrılır. Hər bir nef Ģərqdə xaricdən yarımdairə kimi çıxmıĢ absida ilə baĢa çatır. Daxili məkanın uzunluğu 23 metr, eni 13,33 metrdir. Orta nef yan neflərdən xeyli ucadadır və dərin absida ilə baĢa çatır. Yanlarda iki əlavə tikili (ibadət otağı və qurbangah) vardır. Mərkəzi, daha ucada olan nef çatma tağla, iki yan nef isə silindrik tağlarla örtülmüĢdür. Ġnteryerdə divarlar freskalarla bəzənmiĢdir. Bunu, freska rəsminin qalıqları təsdiq edir. Tikilinin yuxarı hissəsində orta nefin pəncərələrindən yaxĢı iĢıqlanan daĢ üzərində dekorativ oyma vardır. Bu tikili Albaniya bazilikalarının yeni tipinin formalaĢdığını göstərir. Ağoğlan kilsəsi V əsrin sonu - VI əsrin əvvəlinə aid olunan, Kaxetiyada yerləĢən Katsaret bazilikası ilə eyniyyət təĢkil edir. Bazilikanın ətrafında dördbucaq formalı 4 cinah qülləsi olan qala divarı tikilmiĢdir. Erkən orta əsr tarixçilərinin məlu matlarına görə, Albaniya hökmdarı Mömin III Vaçaqan kilsələrin tikintisinə böyük diqqət yetirirdi. Bir sıra iri tikililər onun adı ilə bağlıdır. Müqəddəs Yelisey məbədi kompleksi bu tikililər arasında xüsusi yer tutur. Həmin ko mpleksin əsas binası bazilika tipinə aiddir. Rəvayətə görə, məbəd Albaniyada xristianlığı ilk dəfə təbliğ etmiĢ Yeliseyin Ģərəfinə tikilmiĢdir. Moisey Kalankatlının əsərində müqəddəs Yelisey məbədinin tikintisi haqqında məlumatlar vardır. Tarixçi, Yeliseyin Albaniya hökmdarı III Vaçaqanın zamanında quru cəsədinin əldə olunması barədə danıĢaraq qeyd edir ki, "müqəddəs Yeliseyin görkəminin meydana gəlməsi cəsəd qalıqlarının aparılmasını və lazım olan yerdə dəfn olunmasını zəruri etdi, müqəddəs ierey (keĢiĢ) Stefan onun baĢını Urekan kəndində torpağa tapĢırdı. Oradan quru cəsəd qalıqlarını müqəddəs Ners-Mihra qardaĢlığına köçürdülər və bu yer indi Cirv iĢtek adlanır". Gü man etmək olar ki, əvvəllər burada müqəddəĢ Ners-Mihra qardaĢlığının kilsəsi tikilmiĢ, kilsə onların adını daĢımıĢdır. "Uzun müddətdən sonra Vaçaqanın burada uca sütun tikdirdiyi" nəzərə alınarsa, ehtimal etmək olar ki, buradakı ilkin tikili təxminən V əsrə aiddir. Moisey Kalankatlının məlumatlarından belə nəticəyə gəlmək olar ki, CirviĢtek monastırı erkən alban xristian tikililərindən biri olmuĢdur. Ko mple ksin hal-ha zırda mövcud olan qalıqları (baĢ kilsə, yeddi zəng qülləsi, bir sıra yaĢayıĢ və təsərrüfat binaları, habelə güclü müdafiə d ivarları) daha sonrakı tarixi dövrün tikililəridir. Abidədəki yazılar bunu təsdiq edir. Lakin yazılar arasında elələri də vard ır ki, burada qədim tikililərin mövcud olması fikrin in xeyrinə dəlillər verir. BaĢ kilsənin divarında həkk olun muĢ yazıda deyilir: "Mən, arxidyakon Serob bu müqəddəs guĢədə əvv əlki ö zül ü zərində müqəddəs apostolun [kilsəsini] tikd irdim" . Bu ilkin tikilinin tədqiqi məqsədilə baĢ kilsənin Ģərq divarı yanında qazıntılar aparılmıĢdır. Qazıntılar nəticəsində xeyli qədim tikinti qalıqları və məiĢət əĢyaları aĢkar edilmiĢdir. Müəyyən olunmuĢdur ki, müqəddəs Yelisey məbədi də 8,7 metr uzunluğunda olmuĢ üçnefli bazilika idi. Məbədin Ģərq tərəfi 121 nalĢəkilli səcdəgah absidası ilə baĢa çatırdı. Ba zilikan ın yan neflərinin sonlarında keĢiĢ cübbələrinin saxlandığı yerlər vardır. Məbəd IX-X əsrlərdə dağıdılmıĢdır. Qafqaz Albaniyasında və Cənubi Qafqazın baĢqa ölkələrində erkən xristianlıq dövründə sitayiĢ təyinatlı tikililərin daha geniĢ yayılmıĢ tip i birnefli bazilikalar olmuĢdur. Hələ xristianlıqdan xeyli əvvəlki dövrdə meydana gəlmiĢ birnefli bazilika tədricən xristian məbədləri üçün səciyyəvi olan müəyyən dəyiĢikliklərə məruz qaldı: b inanın Ģərq tərəfində səcdəgah hissəsi kimi fəaliyyət göstərən əlavə tikililər yaradılır, xırda əlavə tikililər meydana gəlirdi və s. Mingəçevir sitayiĢ ko mplek- sindəki bazilikalarda bu cəhətlər daha aĢkar izlən məkdədir. Bu abidə 1946-cı ildə arxeoloqlar tərəfindən Mingəçevir SES-in inĢa olunduğu ərazidə aĢkara çıxarılmıĢdır. Bu cür uzunsov, günbəzsiz məbədlər Albaniyanın ən erkən kilsə binaları olmuĢlar. Ġndiyədək bu tipə aid olan abidələrdən yalnız altısı öyrənilmiĢdir. Həmin abidələrdən dördü Mingəçevirdə, biri Gavurqala adlı qədim Ģəhər yerində, digəri isə Xotavəng monastır ko mpleksində (Kəlbəcər rayonunda) aĢkar edilmiĢdir. Xronoloji baxımdan bu cür abidələrin tikintisi IV əsrdə, digər daha mürəkkəb tikililərlə eyni zamanda baĢlanmıĢ, VIII əsrədək memarlıqda mövcudluğunu saxlamıĢdır. Bu dövrün daha qədim tikilisi M ingəçevirdəki 1 №-li məbəddir. Bu məbəd 3 №-li qədim yaĢayıĢ yerinin birinci - aĢağı təbəqəsində aĢkara çıxarılmıĢdır. Plan baxımından həmin məbəd uzunluğu 19,4 metr, eni isə 7,7 metr olan dördguĢəli tikilidir. ġərq divarları istisna olunmaqla məbədin qalan divarları qismən salamat qalmıĢdır. Bu məbəddə səcdəgah absidası yox idi və burada qapı Ģərq divarından qoyulmuĢdu. BaĢqa divarlarda qapı oyuğu izlərinin aĢkar olunmaması bu qənaətə gəlməyə əsas verir. Məlum olduğu kimi, Ģərq tərəfdən giriĢ xristian tikililəri üçün səciyyəvi deyildir. Lakin bu cəhət Albaniyanın bəzi baĢqa erkən xristian tikililərində vardır. 1 №-li məbədin Ģimal və cənub divarlarının içərisində 6 çıxıntı vardır. Hə min çıxıntılar ibadət edənlər üçün oturacaq rolunu oynamıĢdır. Ruhanilər üçün oturacaq yerləri yalnız bəzi pravoslav kafedral kilsələri və patriarx kilsələri üçün səciyyəvi idi. Bu cür yerləri, adətən, kilsə döĢəməsindən bir və ya iki pillə yuxarıda, xorun yanında, səcdəgaha doğru səmtdə tikirdilər. Mingəçevir məbədindəki çıxıntılar məbədin ortasına doğru yönəlmiĢdir. Bunun səcdəgahın Ģərq hissəsində deyil, məbədin ortasında yerləĢməsi ilə bağlı olduğunu güman etmək olar. Arxeoloq R.M.Vahidovun fikrincə, səcdəgah məbədin qərb hissəsində yerləĢirdi. Səcdəgah absidasının olmadığı məbədlərdə qapı oyuğu, adətən, Ģərq divarında yerləĢirdi. Bu cəhət baĢqa oxĢar abidələrdə, habelə Amarasdakı (IV əsrə aid olan) müqəddəs Qriqoris məbədində, müqəddəs Yelisey məbədinin ilkin kompleksinin planlaĢmasında, habelə səcdəgah absidası olmayan bir sıra zəng qüllələrində müĢahidə edilir. Yüklə 15,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|