Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası

 

37 

10. İNNOVASİYA LAYİHƏLƏRİ. LAYİHƏLƏRDƏ RİSK 

AMİLLƏRİ VƏ ONLARLA MÜBARİZƏ 

 

İnnovasiya 

layihələri 

yeni 

sistemlərin 

və 

texnologiyaların  yaradılması  nou-hau  və  digər  yeniliklər  əldə 

etmək məqsədilə həyata keçirilən layihələrə deyilir. İnnovasiya 

layihələrinin  müxtəlif  əlamətlərə  görə  təsnifatı  şəkil  10.1-də 

göstərilmişdir.  

İnnovasiya layihələri 

Tədqiqat layihələri 

Təşəbbüs xarakterli 

Nəşr 

İnformasiya 

sistemlərinin 

yaradılması 

Ekspedisiya işlərinin  

aparılması 

Maddi-texniki bazanın 

inkişafı 

Kollektiv istifadə 

mərkəzlərinin 

yaradılması 

Vençur 

layihələri 

Elmi-texniki cəhətdən 

əhəmiyyətli 

Pioner xarakterli 

Qabaqlayıcı 

Yenilikli 

Modernizəedici 

Miqyası 

Monolayihə 

Multilayihə 

Meqalayihə 

Şəkil 10.1. İnnovasiya layihələrinin təsnifat sxemi  

 

---

 

38 

İştirakçıların  sayına,  ətraf  mühitə  təsirinə  və  ölçülərinə 

görə layihənin miqyası müəyyənləşdirilir. Bu baxımdan kiçik, 

orta, böyük və nəhəng layihələr mövcuddur.  

Monolayihə  özünəməxsus  növə,  miqyasa  və  struktura 

malik olan ayrıca bir layihədir. 

Multilayihə  bir  neçə  monolayihədən  təşkil  olunmuş 

layihələr kompleksidir. 

Meqalayihə  özündə  mono  və  multilayihələri  birləşdirən 

məqsədli proqram və ya inkişaf proqramlarıdır. 

İştirakçıların  sayına,  ətraf  mühitə  təsirinə  və  ölçülərinə 

görə layihənin miqyası müəyyənləşdirilir. Bu baxımdan kiçik, 

orta, böyük və nəhəng layihələr mövcuddur.  

Monolayihə  özünəməxsus  növə,  miqyasa  və  struktura 

malik olan ayrıca bir layihədir. 

Multilayihə  bir  neçə  monolayihədən  təşkil  olunmuş 

layihələr kompleksidir. 

Meqalayihə  özündə  mono  və  multilayihələri  birləşdirən 

məqsədli proqram və ya inkişaf proqramlarıdır. 

Layihənin növü onun yerinə yetirdiyi mühit və fəaliyyət 

sahəsi ilə müəyyənləşdirilir. Məsələn, təşkilatı layihə, texnoloji 

layihə, təhsil layihəsi, iqtisadi layihə, qarışıq layihə və s. 

İnnovasiya layihələrin həyata keçirilməsi risk amili ilə 

bağlıdır. 

İştirakçıların  sayına,  ətraf  mühitə  təsirinə  və  ölçülərinə 

görə layihənin miqyası müəyyənləşdirilir. Bu baxımdan kiçik, 

orta, böyük və nəhəng layihələr mövcuddur.  

İnnovasiya  menecmentində  riski  şirkətin  bazarda 

gözlənilən  tələbatı  tapmayan  yeni  məhsulların  və  xidmətlərin 

istehsalına,  yeni  texnikanın  və  texnologiyanın  işlənib 

hazırlanmasına,  eləcə  də  gözlənilən  səmərəni  verməyən 

idarəetmə  innovasiyalarına  qoyulan  sərmayələrin  itirilmə 

ehtimalı kimi qiymətləndirirlər. 

İnnovasiya 

layihələrinin 

riski 

qeyri-müəyyənlik 

şəraitində gözlənilən nəticəni ehtimal xarakterli nəzərə alır. 

---

 

39 

 

11. İNNOVASİYA FƏALİYYƏTİNİN VERƏ BİLƏCƏYİ 

SƏMƏRƏ VƏ ONUN HESABLANMASI 

 

İnnovasiya  fəaliyyətindən  əldə  olunan  səmərənin 

strukturu şəkil 11.1.-də göstərilmişdir. 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  elmi-texniki,  sosial  və  ekoloji 

səmərələr iqtisadi potensiala malikdirlər. 

 

 

İnnovasiya  fəaliyyətindən  əldə  olunan  səmərənin 

hesablanması 4 göstərici sistemində aparılır: 

1)  Təmiz  diskontlaşdırılmış  gəlir  (net  present  value)- 

layihənin  həyata  keçirilməsi  periodunda  ödəniş  axınlarının 

 

N

bu günə gətirilmiş (diskontlaşdırıl-mış) cəmidir. 

İnnovasiya fəaliyyətindən alınan səmərə 

növləri 

Meydana çıxma 

formasına görə 

 

Məzmununa görə 

İnnovasiyanın təşkilatda 

(daxildə) həyata 

keçirilməsindən əldə 

olunan səmərə 

Yeniliklərin 

satılmasından (xarici) 

əldə olunan səmərə 

İqtisadi 

səmərə 

Elmi-texniki 

səmərə 

Sosial 

səmərə 

Ekoloji 

səmərə 

Şəkil 11.1. İnnovasiya fəaliyyətindən əldə olunan səmərənin strukturu 

---

 

40 

CF

ödənişlər  axını  (Cash  Flow) 

t

CF

-  layihənin  realizə 

periodunun  hər  t  ilindəki  (

N

t

,...,

1



)  ödəniş, 

IC

(Invested 

Capital) 

0

CF

IC





 ölçüsündəki ilkin kapital qoyuluşudur. 

Ödənişlər  axını  adı  altında 

 

CF

cari  mədaxil  və 

məxaricinin  saldosu,  bəzən  isə  təmiz  gəlir  və  eləcə  də 

beynəlxalq  maliyyə  hesablaşması  sisteminin  müəyyən  etdiyi 

EBITDA  göstəricisi  (Earnings  before  Interests,  Taxes, 

Depreciation  and  Amortization)-  faizlərə  görə  ödəmələr,  vergi 

ödəmələri  və  amortizasiya  xərcləri  çıxıldıqdan  sonra  yerdə 

qalan mənfəət nəzərdə tutulur. Təmiz diskontlaşdırılmış gəlirin 

meyarlıq qiyməti > 0 olmalıdır. 





t

t

N

t

i

CF

CI

NRV













1

1

 , 

2)  Mənfəətlilik  indeksi  (Profitability  Index)-təmiz  dis-

kontlaşdırılmış gəlirin 





NRV

ilkin investisiyalara 

)

(IC nisbəti 

ilə  tapılır.  Bu  göstərici  əldə  olunan  mənfəətin  xərclərdən  neçə 

dəfə çox olduğunu göstərir. Meyarlıq qiyməti > 1. 

Bu  göstərici 

)

(NRV

 ilə  bağlıdır.  O  eyni  elementlər 

üzərində  qurulur  və  onun  qiyməti 

)

(NRV

-dən  asılıdır:  Əgər 

)

(NRV

müsbətdirsə 

PI

>  1  və  əksinə.  Əgər 

PI

<  1-  layihə 

səmərəsizdir. 

CI

NRV

PI



 

3)  Ödəmə  müddəti  (Pay-Back  Period)-  bu,  aylarla, 

illərlə ölçülən elə bir müddətdir (perioddur) ki, həmin vaxtdan 

başlayaraq ilkin qoyulmuş vəsaitlər 

CI

 və layihə ilə bağlı olan 

digər  xərclər  onun  həyata  keçirilməsinin  ümumi  nəticələri 

)

(CI

tərəfindən üstələnir. 

Kriterial qiyməti < 

N

 

---