Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasının professoru, tarix
Yüklə 1,94 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Xalq » qəzeti, 16 dekabr 1997-ci il. 225
- İstifadə edilmiş ədəbiyyat 1. A .V .A vkscntiyev. İslam Şim ali Qafqazda, Stavropol, 1973 (rus dilindo). 2.
- M əh əm m əd Ə səd (Leopold V ayss), İslam yol ayrıcılığın- da. (Laxor, 1955). 5. D .A.Patruşev. İslam. M ., 1960.
- 1972. M oskva, 1976. 8. Dövrü mətbuat. 227
ve siyasi təsavüzləri ilə əlaqədar idi. Buna uyğun olaraq Qərbdə tədris və təbliğ edilən mədəni irs və fəlsəfi fikir də əsasən qədim (antik) dövrə aid yunan fəlsəfəsi və orta əsrlə rin sonundan başlanan alman klassik fəlsəfəsi əsasında öy rənilirdi. Halbuki, qədim və orta əsrlərdə geniş yayılmış is lam (müsəlman) mədəniyyətinin çox görkəmli nümayəndə ləri olan İbn Sina, Əl-Fərabi, Əl-Qəzali, Təbəri, Firdovsi, Rumi, Sədi, Hafiz, Rəşidəddin, Mahmud Şebistəri, Ömər Xəyyam, Uluq bəy, Əl-Biruni, İbn Rüşt, İbn Xeldun, Harun Əl-Rəşid və digərləri Qərbdə mədəniyyətin inkişafına bö yük təkan vermişlər və bunların üstündən sükutla keçilməsi ən azı böyük ədalətsizlik olardı. Adları çəkilən və çəkil məyən müsəlman alimləri yunan fəlsəfəsi və elmi xəzinələ rinin varisi və yaradıcı davamçıları olmaq etibarilə bu xəzi nələri islami fikirlərlə zənginləşdirdikdən sonra Qərbi Av ropaya nəql etmiş və yalnız bu yol ilə islam mədəniyyəti orta əsrlərdə Avropanın mədəni həyatında dərin bir təsir bu raxmışdır. Orta əsrlərdə türk (müsəlman) xalqlarının güclü qolu olan Azərbaycan türkləri Nəsirəddin Tusi, Əbülhəsən Bəh- menyar, Nizami Gəncəvi, Əbdülrəşid Bakuvi, Əcəmi Na- xçıvani, Şibahəddin Yəhya Sührəvərdi, Məhəmməd Füzuli kimi dahi mütəfəkkirlər yetişdirmişdir ki, bu da həmin diy arda elmin və ədəbiyyatın, bütövlükdə isə mədəniyyətin coşqun inkişafını sübut edir. Bütün bunlara baxmayaraq heç bir əsas olmadan bəzi Sovet alimləri iddia edirdilər ki, guya Əl-Kindi, Əl Fərabi, Biruni, Nizami, Ömər Xəyyam, Nevai, Uluqbəy və digər müsəlman-türk mütəfəkkirləri islam ideologiyasının əksinə çıxış etmişlər (Bax. D.A.Patruşev, İslam, M., 1960, s.7). Halbuki, Nizami, Firdovsi, Füzuli və müsəlman şər qində bunlar səviyyəsində olan digər görkəmli ədiblərin hamısı öz poemalarını Allahı mədh edən münacatlar ilə baş lamağı özlərinə şərəf bilmişlər və bu çətin işdə böyük uğur- 224 lar qazanmışlar. Nizami Gəncəvinin «Xəmsə»sinə daxil olan 5 poema nın hər birində, Əbülqasım Firdovsinin «Şahnamə»sində, Məhəmməd Füzulinin «Leyli və Məcnun»unda Allaha xita bən münacat Tanrını mədh etməyə həsr edilmişdir. Belə ol duqda Yaxın şərqin mütəfəkkirlərinin «İslam ideologiyasına qarşı çıxışları» haqda söyləmək ən azı nadanlıqdır. XVII1 əsrdə Qafqazda təsir dairəsi məsələsində Ru siya, İran və Türkiyə arasında münaqişələr güclənməyə baş ladı. Xristian Rusiyanın Qafqazın böyük bir hissəsini zəbt etməsinə baxmayaraq islam dini burada da müsəlmanlar ara sında öz təsir qüvvəsini saxlaya bildi. Təkcə onu demək ki fayətdir ki, XX əsrin əvvəllərində Qafqazda 2000-ə yaxın məscid və ziyarətgah var idi. Sovet hakimiyyəti illərində ateizm təbliğatı rəsmi dövlət siyasəti səviyyəsində aparıldı və bu təbliğat, əməli iş panislamizmlə mübarizə pərdəsi al tında islama qarşı daha qəddar formada həyata keçirildi. Azərbaycan xalqı öz müstəqilliyini bərpa etdikdən so nra tarixən qəbul etdiyi islam dininə qayıtdı. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyev demişdir: «Xal qımızı 70 il ərzində islam dinindən ayırmağa çalışmışlar... biz sovetlər ittifaqı tərkibində ateist tərbiyəsi təbliğatı altın da yaşamışıq... ancaq buna baxmayaraq xalqımız öz dinin dən heç vaxt ayrılmayıbdır. Onu qəlbində, ürəyində saxlayıb ve imkan olan kimi hər şey açılıbdır. Bu da dinimizin-İslam dininin nə qədər qüdrətə, gücə malik olduğunu bir daha gö stərir»1. Təhsil və xüsusilə tərbiyənin Şərq dəyərləri haqqında danışarkən qeyd etmək lazımdır ki, Qoca Şərqdə təhsilin is lam mənəviyyatının formalaşmasına, islamın təsiri ilə əxlaq normalarının mənimsənilməsinə böyük təsir göstərməsi xü susi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Buradan aydındır ki, müstəqil
Azərbaycan dövlətinin təhsil və tərbiyə sistemində milli- vətənpərvərlik tərbiyəsi və milli-mənəvi, əxlaqi keyfiyyət lərin gənclərə aşılanması vəzifəsi ön plana çekilmelidir. Bu təhsil sistemində Azərbaycançılıq ruhu həmişə mərkəzi yer lərdən birini tutmalıdır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyev 1998-ci ilin 18 aprelində «Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə» ünvanlandırdığı məktubda gənclərin xalqımıza xas olan «etik normalara uyğun olaraq tərbiyə edilməsi» vacibliyini göstərərək, xüsusi olaraq qeyd etmişdir ki, «yeni münasibətlər xalqımızın adət-ənənələrinə, mənəviyyatına, tarixi irsinə və əxlaqına xələl gətirmədən inkişaf etdirilmə lidir»1. İslamın təsiri ilə müsəlmançılığın hələ ilk dövrlərində cinayət hallan çox az olmuşdur. Çünki islamı etiqad, dinə inam güclü təsirə malik idi və insanları pis əməllərdən çə kindirirdi. İslama xas olan ədalət və demokratiklik zəminin də ona sitayiş edənlərdə həqiqi vətəndaşlıq hissiyyatı ya ratmışdı, İslam dini sosial məsuliyyəti dini ayin kimi insan ların şüuruna yeritmişdi. İslamın qəbulu Azərbaycanda atəş pərəstliyə sitayəşi sıxışdırmışdı. Hazırda Azərbaycanda müasir dövrün tələbinə uyğun ideoloji durum axtarışı üzrə araşdırmalar aparılır. Əksəriyyət müəlliflər bu ideoloji durumu azərbaycançılıq ideologiyası və onun tərkibində milli vətənpərvərlik (türkçülük), islamçı lıq, müasirlik-dünyəvilik qollarının qabarıq olaraq təmsil edilməsini təklif edirlər. Dövlətin və dövlətçiliyin əsas meyyarlarından olan əx laqi dəyərlər islamda çox güclü məzmuna və təsir qüvvəsinə malikdir. Qərbdə tanınmış islam tədqiqatçısı Məhəmməd Əsəd (Leopold Vayss) «İslam yol ayrıcılığında» əsərində (Laxor, 1955) yazır ki, «İslamda əxlaq insanların öz əmellə- 1
rinin qələbəsini təmin etmək səyi ilə birlikdə yaşayır...» (s.9). Məşhur ingilis filosofu və ədibi Bernard Şou yazmış dır: «İnsan həyatının bütün sahələri ilə əlaqədar olan və hər nəsli özünə bağlamağa layiq bir din yalnız islamdır». Məhz bunun nəticəsidir ki, islamın dünyada yayılması prosesi indi də davam edir və bunun qarşısını almaq üçün Qərbdə və Rusiyada islama qarşı mübarizə aləti olaraq «İs lam təməlçiliyi»nə qarşı mübarizə süni olaraq getdikcə daha çox qızışdırılır. Rus «islamşünası» İqor Belyäyev 1987-ci ilin əvvəlin də «Literatumaya qazeta»da dərc etdiyi «İslam» məqaləsin də yazmışdır ki, bu din bizim cəmiyyət üçün təhlükəli və düşmən bir dindir Şovinist və ermənipərəst Belyayevdən və onun kinlilə rindən möhtəşəm İslam dini haqqında müsbət fikir gözlə mək sadəlövhük olardı. Müasir dövrdə islami dəyərlərin əsasında milli mədə niyyətlər arasındakı əlaqələr Qafqazda yaşayan müsəlman xalqlarının öz müstəqillikləri uğrunda mübarizələrinə kö mək edən mühüm bir amildir.
Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|