182
NEFT NAFTEN TURŞULARIN NEYTRAL
KARBOHIDROGENLƏRDƏN TƏMIZLƏNMƏSI
ÜSULUNUN IŞLƏNMƏSI
Magistrant
Elmi rəhbər
Cəlilov
Abdulla Zahid oğlu
prof . Mustafayev S.Ə.
II kurs, A3326 qrup
Yanacaq və yağlardan naften turşularını ayırmaq üçün
neft emalı zavodlarında onları natrium hidroksidin sulu
məhlulu ilə işləyərək naften naftenatlar şəklində ayırırlar.
Alınan məhlula zavod təcrübəsində “qələvi tullantılar” deyilir.
Qələvi tullantılarını mineral turşularla tam parçalayaraq “xam”
naften turşuları alırlar. Bu turşuların tərkibində xeyli miqdarda
yağ karbohidrogenləri və fenollar qalır ki, bunlar da naften
turşuları əsasında faydalı neft – kimya məhsullarının
alınmasında böyük çətinliklər yaradır. Bu qarışıqları naften
turşularından təmizləmək üçün hələ indiyə qədər sənaye üsulu
yaradılmamışdır. Göstərilən istiqamətdə tədqiqatları davam
etdirmək üçün natrium naftenatların qələvi tullantılarından
ayrılması aşağıdakı reaksiya ilə aparılmışdır:
RCOONa + CuSO
4
→(RCOO)
2
Cu + NaOH
Aparılan tədqiqatlar göstərmişdir ki, (RCOO)
2
Cu
çöküntüsü əmələ gələn zaman qələvi tullantıları ilə ayrılan
neytral karbohidrogen qarışıqları adsorbsiya olunurlar.
(RCOO)
2
Cu – dən neytral karbohidrogenləri ayırmaq
üçün onları yüngül benzin, heksan, benzol və s. həlledicilərlə
ekstraksiya yolu ilə ayrılması prosesləri işlənib hazırlanmış və
aparılan tədqiqatların nəticələri göstərir ki, bu üsulla alınan
turşuların təmizlik dərəcəsi 97 – 99 % -ə çatır və bu turşular
neft – kimya prosesləri üçün tam yaralı xammal kimi istifadə
edilə bilər. Tədqiqatlar hal-hazırda davam edir.
183
NEFT SƏNAYESININ SU TƏMIZLƏYICI
QURĞULARININ EKOLOJI VƏZIYYƏTININ
ANALITIK TƏHLILI
Magistr: Elmi rəhbər:
Abdullayev Əkbər Bəxtiyar oğlu dos. Məmmədova F.M
II kurs,qrup TMA 16/17
Ətraf mühitin çirklənməsində neft sənayesi əsas
yerlərdən birini tutur.Neft sənayesində ətraf mühiti çirkləndirən
əsas mənbələr neftin çıxarılması ,nəqli,onun emalı,emaldan
alınmış
məhsulların
istifadəçiyə
çatdırılmasıdır.Neft
sənayesinin çirkab sularına neftin çıxarılması zamanı
alınan,neft bazalarında neftdən ayrılan ,tankerlərdə ballast
sular,nasos kompressor stansiyalarındakı sular,həmçinin
qurğuların soyudulması zamanı işlədilən sular və.s aiddir.Bu
sənaye sahəsi böyük su istehlakçısıdır.Neft emalı sənayesinin
ən problemli tullantıları külli miqdarda turş qudron,yağlı
sintetik
turşulu
və
kükürdlü
qələvili
çirkab
sularıdır.YUNESKO-nun məlumatına görə,neft və neft kimya
sənayesinin çirkab sularının tərkibində yüksək toksikliklər
səbəbindən ətraf mühitin ən təhlükəli siyahısına aid olan
neft,mazut,kerosin,yağlar və müxtəlif kimyəvi maddələr
(tetraetil qurğuşunun,fenol və.s) olur.Neft məhsulları
emulsiyalı, həll olmuş formada həlledici ola bilər və səthdə bu
cür məhsullar üzən təbəqə əmələ gətirir.Bu cür hallara Abşeron
yarımadasında quyu ətrafında neft anbarları və çirkab lay
sularının gölməçələrində də rast gəlmək olur.Abşeron
yarımadasının bir çox gölləri də lay suları ilə çirklənməyə
məruz qalmışdır.Odur ki,çirkli suların ətrafa yayılması riskləri
qalmaqdadır.
İşin məqsədi: Biz neft sənayesinin çirkab sularında
maddələrin normal limit göstəricilərini normada saxlamaq
məqdəsilə təmizləyici qurğular və avadanlıqların analitik
184
təhlilini aparacıq və tədqiqatları bu istiqamətlərdə davam
etdirəcik.
Çirkab sularını neft məhsullarından təmizləmək üçün
üsulun seçilməsi aşağıdakılara əsaslanır: çirkab suyunun
miqdarı və onların tərkibi,çirkab sularının tərkibində olan
qiymətli qarışıqların alınması və istifadə edilməsinə, ilkin və
təmizlənmiş çirkab sularının texnoloji proseslərdə və su
təchizatında
dövri
sistemlərdə
təkrar
istifadə
olunmasına.Ekspriment tətqiqatlar aparılır və bu nəticələrə
görə optimal təmizlənmə üsulu seçilir.
Qabaqcıl dünya təcrübəsi və yeni texnologiyaların tətbiqinə
əsaslanaraq ölkəmizdə də müasir ekoloji monitorinq sistemi
yaradılmış, ətraf mühit komponentlərinin dəqiq analizi və
qiymətləndirilməsi məqsədilə respublikanın müxtəlif bölgələrində, o
cümlədən ölkəyə daxil olan transsərhəd çayların üzərində ən müasir
cihazlarla təmin olunmuş analitik tədqiqat laboratoriyaları təşkil
edilmişdir. Çoxfunksiyalı və avtomatik rejimdə işləyən müasir
cihazlar havada, suda və torpaqda 3 mindən artıq çirkləndiricini təyin
etməyə imkan verir.
Əsasən neft və neft məhsulları olan çirkab suları təmizləmək
üçün ümumi tipli təmizləyici qurğulardan istifadə edilir.Bu tip
təmizləyici qurğularda mexaniki,fiziki kimyəvi və bioloji təmizləmə
üsulları tətbiq olunur.
Mexaniki
təmizləmə
qurğularına:
qumtutucuları, nefttutucuları, çökdürücülər, flotator və süzgəc
qurğuları və.s aiddir. Bu qurğularda çirkab sular nisbətən iridənəli
qarışıqlardan təmizlənir.Fiziki kimyəvi təmizləmə qurğularına :
kimyəvi reagentin tətbiqi ilə flotator qurğusu və kaoqulyantın tətbiqi
ilə qurğu daxildir. Bioloji təmizləmə qurğularına isə aerotenlər,
biosüzgəclər və bioloji gölməçələr və.s aiddir. Çirkab suların daha
Azərbaycanda istifadə olunan təmizləyici qurğular və
avadanlıqlar:
layihə gücü 2 500 m
3
/saat olan mexaniki
təmizləyici qurğular sistemi (H.Əliyev adına BNEZ-nun 9-cu
sexinin ərazisində); layihə gücü 1200 m
3
/saat
olan
Almaniyanın “FACET“ şirkətinin təmizləyici separatorlar
qurğusu; layihə gücü 1 600 m
3
/ saat olan mexaniki təmizləyici
qurğular sistemi (“Azərneftyağ” NEZ-nun ərazisində);sənaye-