Azərbaycan Dövlət qtisad Universiteti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
247 Azərbaycanda qanunvericiliyə əsasən əvvəlki 12 aylıq dövr ərzində işə və qazanca malik olan və məşğulluq xidməti orqanlarında işsiz kimi qeydiyyata düşənlərə əvvəlki iş yeri üzrə orta aylıq əmək haqqqının 70%-i məbləqində, lakin yaşadığı ərazi üzrə orta aylıq əmək haqqından yüksək olmayan məbləqdə işsizlik müavinəti təyin olunur. Fəsil 8 GƏLİRLƏRƏ VERGİQOYMA 8.1. Gəlirlərə vergiqoymanın mahiyyəti və zərüriliyi. Gəlirlərə vergiqoymanın prinsipləri Uğurlu iqtisadi strategiya vergi potensialından istifadənin səmərəliliyini artırır. Vergi sistemində yaradılmış ciddi nizam-intizam vergitutma bazasını genişləndirməklə vergidən yayınma hallarının aradan qaldırılmasına imkan verir. Son dövrlər nəğd hesablaşmalara nəzarətin artırılması, əlavə dəyər vergisi ödəyicilərinin qeyri-qanuni hərəkətlərinin qarşısının alınması, borclu vergi ödəyicilərinin sayının azaldılması, qanunlara əməl etməyən vergi ödəyiciləri barədə inzibati tədbirlərin görülməsi və vergi inzibatçılığı sahəsində xüsusi tədbirlərin 248 həyata keçirilməsi vergi sisteminin təkmilləşdirilməsində mühüm rol oynayır. Vergi sisteminin sosial potensialı dedikdə, yüksək təmin olunmuş əhali qruplarının gəlirlərinin orta və aztəminatlı əhali qrupları arasında yenidənbölgüsünü həyata keçirmək qabiliyyəti başa düşülür. Vergitutmanın prinsipləri dedikdə, vergi sahəsində mövcud olan başlıca ideya və qaydaların məcmusu başa düşülür. Vergitutmanın hüquqi və iqtisadi prinsiplərini bir-birindən fərqləndirmək lazımdır. Vergitutmanın hüquqi prinsipləri dedikdə, sistemin mahiyyətini müəyyən edən əsas hüquqi qanunlar başa düşülür. Müasir şəraitdə vergitutmanıın aşağıdakı əsas hüquqi prinsiplərini qeyd etmək olar: 1) Bərabər vergi yükü prinsipi. Bu prinsip vergi qanunları qarşısında bütün vergi ödəyicilərinin bərabərliyini nəzərdə tutur. Mülkiyyət və təşkilati hüquqi formasındən asılı olaraq sahibkarlıq fəaliyyəti üçün əlavə vergilərin və ya artırılmış vergi dərəcələrinin müəyyən edilməsi yolverilməzdir. 2) Vergilərin qanunla müəyyən edilməsi prinsipi. Bu prinsipə əsasən vergilər səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən müəyyən və təsdiq edilir. 3) Vergi ödəyicilərinin qeyri-qanuni vergilərdən dövlət tərəfindən müdafiə edilməsi prinsipi. Bu prinsipə əsasən, dövlət vergi 249 ödəyicilərinin üzərinə vergi ödəmək vəzifəsi qoymaqla bərabər, onları qeyri-qanuni vergi və rüsumlardan müdafiə etməlidir. 4) Vergi qanunlarının qeyri-vergi qanunlarından üstün tutulması prinsipi. Bu prinsipə əsasən qeyri-vergi qanunlarından vergi münasibətlərinə aid olan normalar olarsa, onlar yalnız vergi qanunvericiliyinə uyğun olduqları halda tətbiq oluna bilərlər. 5) Bütün vergi elementlərinin vergi qanununda əks olunması prinsipi. Əgər hər hansı bir vergi elementi, məsələn, vergitutma obyekti, verginin subyekti, vergi dərəcəsi və s. vergi qanununda əks olunmayıbsa, deməli, vergi ödəyicisinin vergi ödəməklə bağlı olan vəzifəsi müəyyən edilməmişdir. 6) Dövlətin və vergi ödəyicilərinin maraqlarının uyğunluğu prinsipi. Bu prinsipə əsasən vergilər müəyyən olunarkən və vergi qanunvericiliyinə dəyişikliklər edilərkən yalnız dövlətin deyil, həm də vergi ödəyicilərinin də maraqları nəzərə alınmalıdır. Bazar iqtisadiyyatı inkişaf etmiş ölkələrinin vergi sisteminin səmərəli fəaliyyəti bir neçə əsas vəzifənin icra olunmasına yönəlir: - vergi sistemi fiskal və yenidənbölgü funksiyalarını yerinə yetirir, yəni sahibkarların və əhalinin gəlirlərinin yenidənbölgüsü yolu ilə dövlət büdcəsinin gəlir hissəsini maliyyə ehtiyatları ilə təmin edir (inkişaf etmiş ölkələrdə vergilər orta hesabla büdcənin gəlirlərinin 90%-i təşkil edir); - vergi sistemi elə təşkil olunmalıdır ki, ən azından istehsal və hər hansı iqtisadi fəaliyyətə olan maraqı azaltmasın, ən yaxşı halda isə bu maraqların formalaşmasının və gücləndirilməsinin təminatçısı olmalıdır; 250 - vergi sistemi sosial ədalətli prinsipi ilə üzvi şəkildə bağlıdır; - vergi sisteminin formalaşmasına vergilərin dəqiq müəyyən edilməsi və hesablanması, onların yığımının səmərəliliyi, vergiqoymada sabitliyin saxlanılması, yəni təkrarlanan və kəskin dəyişikliklərin olmaması tələbləri böyük təsir göstərir; - vergi ödəyiciləri arasında vergi yükün mütənasib bölgüsü. Vergiqoyma sisteminin ümumi göstəricilərinin sırasına aiddir: ümumi milli məhsulun həcmində bütün vergi daxilolmaların payı, əsas vergilərdə oxşarlıq, vergi daxilolmaların müxtəlif səviyyəli büdcələr arasında bölüşdürülməsi. Vergi daxilolmaların ayrı-ayrı səviyyəli büdcələr arasında bölüşdürülməsinə dair yanaşmalar müxtəlifdir. Məsələn, birinci yanaşma müəyyən vergilərin bu və ya digər səviyyəli büdcəyə aid olmasını nəzərdə tutur. İkinci yanaşma vahid dövlət vergilərinin müxtəlif səviyyəli büdcələr arasında proporsional bölgüsündən ibarətdir. Bunun nəticəsində regional və yerli vergilər öz əhəmiyyəti baxımından müvafiq səviyyəli büdcələr üçün ikinci dərəcəli hesab oluna bilər. Üçüncü yanaşma vəsaitlərin yuxarı səviyyəli büdcələrdən aşağı səviyyəli büdcələrə ötürülməsindən ibarətdir. Bu yanaşma əksər ölkələrdə praktiki olaraq geniş yayılıb. Vergi sisteminin qanunvericilik və maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi ölkənin sosial-iqtisadi inkişafına və bazar iqtisadiyyatına uyğun çevik vergi siyasətinin həyata keçirilməsi, vergi nəzarətinin səmərəliliyinin artırılması, vergi ödəyicilərinə xidmətin Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|