Azərbaycan Dövlət qtisad Universiteti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
231 1) açıq inflyasiya azad qiymətlər şəraitində əmələ gəlir və onun səviyyəsi cari ildə qiymətlərin orta səviyyəsindən əvvəlki ildə qiymətlərinin orta səviyyəsini çıxmaq və alınan nəticəni əvvəlki ildə qiymətlərinin orta səviyyəsinə bölməklə müəyyən olunur; 2) gizli inflyasiya malların yox olması şəraitində özünü göstərir, yəni əmtəə bazarında defisit yaranır. Belə inflyasiya növü bütün iqtisadi sistemlərdə müşahidə oluna bilər və onun səviyyəsini müəyyən etmək çox qəlizdir. Burada bir neçə göstəricilərdən istifadə olunur: iqtisadiyyatda kəsirin səviyyəsi, dövlət qiymətlərinin gizli bazar qiymətləri ilə mütənasibliyi, defisit malın axtarılmasına sərf olunan vaxt itkiləri və s. Ümumiyyətlə inflyasiya səviyyəsinin göstəriciləri kimi qiymət indeksləri çıxış edir. Dövlət qiymətlərin səviyyəsini birbaşa müdaxilə yolu ilə tənzimləyir. İnflyasiyanın qarşısını almaq məqsədilə iqtisadi siyasətin iki tipindən isifadə olunur: - büdcə kəsirinin azalmasına, kreditlərin verilməsində məhdu- diyyətlərə, pul emissiyasının saxlanılmasına yönəldilmiş siyasət; - əmək haqqının, qiymətlərin artımını və gəlirlərin indeksləşməsini əlaqələndirmək məqsədilə gəlirlərin və qimətlərin tənzimlənməsi siyasəti. İstehsal amilləri üzrə ( onların içərisində əsas yeri əmək tutur) yeni yaradılmış dəyərin bölgüsü birbaşa dövlətin maliyyə-kredit və vergi mexanizmindən nə dərəcədə istifadə etməsindən asılıdır. Sahibkarların və muzdlu işçilərin gəlirlərin tənzimlənməsində əhəmiyyətli rolu dövlət vergiqoyma sistemi oynayır. İşəgötürənlərin işçilərə əmək haqqını zərf formasında verməsini və bununla da gəlirlərin müəyyən hissəsinin vergiqoymadan yayınması 232 imkanlarını məhdudlaşdırmaq üçün əmək haqqı fondundan vergi faizini azaltmaqla və azalan hissəni gəlir əldə edənlərdən tutulan vergilərə əlavə etməklə büdcəyə daxil olan vəsaitləri artırmaq olar. Hələ ki, fəaliyyət göstərən vergi siyasəti məşğulluğun və əməyin ödənilməsinin elə növlərinə təsir edir ki, bunun nəticəsində ölkənin gələcək inkişafını müəyyən edən sahələrdə (elm və mədəniyyət) sərf olunan əmək hörmətsiz və az ödənişli sayılır. Vergi mexanizmini qaydaya salmaq məqsədilə iqtisadiyatın sektorları arasında vergi yükünü yenidənbölmək lazımdır. Burada istehsal müəssisələrindən vergi yükünün maliyyə və ticarət sferalarına keçirilməsi nəzərdə tutulur, harada ki, vergi tutulmalarının özünü doğrultmayan aşağı səviyyəsi müşahidə olunur. Müasir şəraitdə gəlirlərin daha ədalətli bölgüsü iqtisadi artımın zəruri şərtidir. Bunun əsas səbəbləri aşağıdakılardır: - yüksək təminatlı əhali qrupları əmanət və milli iqtisadiyyata investisiya qoyuluşuna deyil, əksinə kapitalın ixracına və import malların istehlakına meyllənirlər; - aztəminatlı əhali qruplarının gəlirlərinin artırılması milli istehsalın inkişafını, investisiya fəaliyyətini və səmərəli məşğulluğu stimullaşdırır; - əhalinin böyük hissəsinin gəlirlərinin azalması ilə yanaşı səhiyyə və təhsil xidmətlərindən istifadənin zəifləməsi əmək ehtiyatlarının keyfiyyətini kəskin şəkildə aşağı salır; - gəlirlərin bölgüsünə eyni qaydada yanaşma – müsbət psixoloji amildir. Əgər əmlak baxımdan qeyri-bərabərlik və müxtəlif əhali qrupların gəlirləri arasında fərqlər artacaqsa, bu cəmiyyətin kəskin təbəqələşməsinə səbəb olacaq. 233 Fəsil 7 ƏMƏK BAZARI VƏ ONUN ƏHALİ GƏLİRLƏRİNİN FORMALAŞMASINA TƏSİRİ 7.1. Əmək bazarının mahiyyəti və xüsusiyyətləri. Əmək bazarının subyektlərinin iqtisadi maraqları Bazar sistemində öz əhəmiyyətinə görə əmək bazarı xüsusi yer tutur. Bu bazarda muzdlu işçilər və onları işə götürənlər bərabər hüquqlu partnyorlar kimi çıxış edirlər, yəni hər iki tərəf öz şəxsi arzu və istəyinə görə qarşı tərəfi seçmək hüququna malikdirlər. Əmək bazarı dedikdə, azad razılaşma əsasında işçi qüvvəsinin alğı- satğısı ilə bağlı sövdələşmə yeri, məkanı başa düşülür. Burada başlıca məsələlərdən biri işçi qüvvəsinə tələb və işçi qüvvəsinin təklifi, habelə işçi qüvvəsinin dəyəri olan əmək haqqının müəyyən edilməsidir. İş qüvvəsi əmtəəsinin qiyməti ona olan tələb və təklifin təsiri ilə yanaşı, iş qüvvəsi dəyərinin təsirini də özündə əks etdirir. İş qüvvəsi dəyərinin aşağı səviyyəsi onun özünün və ailə üzvlərinin yaşaması və iş qabiliyyətinin təmin edilməsi üçün zəruri olan həyati vasitələrinin dəyəri 234 ilə müəyyən olunur. Yuxarı səviyyəsi isə işçinin sosial-mədəni tələblərinin ödənilməsi üçün zəruri olan məbləğin səviyyəsini də özünə daxil edir. İşçi qüvvəsinin təklifini əmək qabiliyyətli işçilər (iş axtaranlar), təlabatı isə işəgötürənlər müəyyən edir. Təklif və tələbat əmək bazarının tutumunu müəyyənləşdirir. Əmək bazarı digər bazarlardan fərqli olaraq müəyyən xüsusiyyətlərə malikdir. Bu xüsusiyyətlər əməyin, iş qüvvəsinin öz təbiətindən irəli gəlir. Həmin xüsusiyyətlər aşağıdakılardan ibarətdir: 1. Əmək bazarında digər bazarlardan fərqli olaraq əmtəə kimi çıxış edən iş qüvvəsinin alqı-satqısı, mövcud sövdələşmə prosesi bir anda baş vermir. Bu proses müəyyən dövrü əhatə edir. 2. İş qüvvəsi əmtəəsinin istehlakı iş qüvvəsinin psixofizioloji sərfi ilə müşaiyət olunur. 3. İş qüvvəsi əmtəəsinin alqı-satqısında o bazar münasibətlərinin sosial-iqtisadi daşıyıcısı kimi çıxış edir. 4. Əmək bazarı üçün mikroiqlim, əmək münasibətləri səciyyəvidir. 5. Əmək bazarına məşğulluq problemlemləri və əmək qanunvericiliyi xasdır. Əmək bazarının spesefik cəhəti kimi iş qüvvəsinin təklifinin iş qüvvəsinə olan tələbi müntəzəm şəkildə üstələməsini qeyd etmək olar. Əmək bazarının subyektlərinin maraqları biri-birindən fərqlidir. Bu maraqlar aşağıdakıları əhatə edir: 1. İşəgötürənlər əsasən yüksək ixtisaslı və təcrübəli işçilərə böyük ehtiyac duyurlar. Bu meyyar üzrə iki yanaşma mövcüddur: - birinci yanaşma işçilərin spesifik səriştələrini tələb edir, yəni onların spesifik funksional və şəxsi səriştələri; Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|