Azərbaycan Dövlət qtisad Universiteti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
262 ərzaq mallarına, eləcə də, müxtəlif xidmətlərə olan tələbatlarının yüksək səviyyədə təmin edilməsi məsələsini özündə əks etdirir. Respublikamızın iqtisadçı-alimləri isə göstərirlər ki, cəmiyyət üzvlərinin gəlirləri insanların istehlak standartlarını təmin etmək üçün müəyyən edilmiş orta göstəricilərdən 10-20% yüksək olmalıdır. Hesab edirik ki, konstitusiyasında xalqın və vətəndaşın layiqli həyat səviyyəsinin qayğısına qalmağı öhdəsinə götürmüş hər bir dövlət öz iqtisadiyyatını və sosial siyasətini məhz bu istiqamətdə qurmalıdır. Lakin hesab edirik ki, insan ləyaqəti ilə insana layiq olan həyat səviyyəsi anlayışlarını eyniləşdirmək olmaz, çünki insan öz ləyaqətini dərk etsə də, ona uyğun olmayan sosial və iqtisadi səviyyədə yaşaya bilər və yaxud əksinə, yüksək və ya orta həyat səviyyəsi göstəriciləri ilə yaşayaraq, öz ləyaqətini dərk etməyə bilər və ya insan ləyaqətinə yaramayan həyat tərzi keçirə bilər. İnsan ləyaqəti hər bir şəxsə anadan olduğu vaxtdan məxsus olan şəxsi və ayrılmaz hüquq və azadlıqlarına aiddir. İnsana layiq olan həyat səviyyəsi isə hər bir halda, sosial kateqoriya kimi çıxış edir. Qeyd etmək lazımdır ki, hər bir dövlətin milli qanunvericiliyi minimum yaşayış səviyyəsini, minimum əmək haqqını, sosial ödəmələrin (təqaüdlərin, müavinətlərin və s.) minimum həddini müəyyən etməklə, insanın həyat səviyyəsini tənzimləməyə çalışır. Biz isə hüquqi vasitələrlə həyat səviyyəsinin layiqliliyi meyarını müəyyən etməyə çalışmalıyıq. İlk növbədə, qeyd etmək lazımdır ki, layiqli həyat səviyyəsi anlayışını və onun məzmununu hər bir kəs öz bildiyi kimi başa düşür və izah edir. Bazar iqtisadiyyatı münasibətlərinin, iqtisadi azadlığın, habelə xüsusi mülkiyyətin inkişafı insanın layiqli həyat səviyyəsi haqqında baxışlarının fərdiləşməsinə 263 imkan yaradır. Lakin sosial münasibətlərin universal tənzimləyicisi kimi çıxış edən hüquq bazar iqtisadiyyatı münasibətlərinin yaratdığı şəraitdən istifadə edə bilməyən və minimum standartlara uyğun səviyyədə özlərini təmin edə bilməyən cəmiyyət üzvlərinin layiqli həyat səviyyəsini təmin etməlidir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, minimum istehlak büdcəsinin dəyəri minimum norma üzrə, ən pis halda, 2600 kilokaloriyə bərabər olmalıdır. Əgər insan gün ərzində göstərilən normanın 20%-dən az enerji qəbul edərsə, ölüm həddi başlanır. Göstərmək lazımdır ki, dünya ölkələrinin əksəriyyəti yoxsulluq probleminin həlli zərurəti ilə üzləşmişdir. Dünya Bankının hazırladığı dünyanın inkişafı haqqında məruzəyə əsasən, XXI əsrin başlanğıcında dünya əhalisinin demək olar ki, yarısının (2,8 milyard nəfər) gündəlik gəliri 2 ABŞ dollarından, 1,2 milyard nəfərinin gündəlik gəliri isə 1 ABŞ dollarından aşağıdır . Göstərilən statistik məlumatlar ölkə ərazisində yoxsulluq səviyyəsinin miqyası barədə real təsəvvürlər yaradır. Hesab edirik ki, cəmiyyətdə insanların layiqli həyat səviyyəsinin təminatlılığı dövlət tərəfindən müəyyən edilmiş ümumi təminatlar mexanizminin ayrılmaz hissəsinə çevrilməlidir. Nəticə olaraq qeyd etmək lazımdır ki, insanın layiqli həyat səviyyəsinin təmin edilməsinə dövlətin iqtisadi imkanları və ictimai gəlirin bölüşdürülməsi üsulu ilə zəmanət verilir. Bu zaman yaddan çıxarmaq olmaz ki, dövlətin iqtisadi fəaliyyəti nəticəsində əhali qruplarının gəlirlərinin mənbələrinə və səviyyəsinə görə cəmiyyətdə təbəqələşmə baş verir. Fikrimizcə, əmək qabiliyyətini itirmiş şəxslər üçün əsas gəlir mənbəyi sosial ödəmələr, əmək qabiliyyətli şəxslər üçün isə əmək haqqı çıxış etdiyinə görə 264 onların məbləği elə bir həddə müəyyən olunmalıdır ki, həmin şəxslər ən azı orta təbəqə səviyyəsində qalsınlar. İqtisadçılar qeyd edirlər ki, normal cəmiyyətdə həmişə 10% kasıb və 10% varlı, 80% isə orta təbəqə olmalıdır. Beləliklə, insanın layiqli həyat səviyyəsi hüququ beynəlxalq hüquqi aktlarda təsbit olunmuş layiqli həyat səviyyəsində yaşamaq hüququnda ifadə olunur. Ona görə ki, layiqli həyat səviyyəsi müxtəlif ehtiyacların ödənilməsi imkanını özündə əks etdirir. Bu isə, öz növbəsində, hər bir dövlətin iqtisadi inkişaf səviyyəsindən və şəxsin vəziyyətindən birbaşa asılıdır. Dövlət hər bir halda özünün konstitusiyasına uyğun olaraq, sahə üzrə sosial qanunvericilik aktları əsasında minimum sosial standartları müəyyən etməklə, hər bir vətəndaşın və ailənin layiqli həyat səviyyəsində yaşamaq hüququnu təmin etməlidir. İnsanın öz şəxsiyyətini və ləyaqətini qoruyub saxlamalı səviyyədə ehtiyacları ödənilməsi isə həyata keçirilən bütün sosial islahatların son nəticəsi olmalıdır. Bu isə ancaq güclü iqtisadiyyatı olan dövlətdə mümkündür. Lakin hər bir halda, dövlət ümumi daxili məhsulun (ÜDM) mühüm hissəsini əhalinin sosial cəhətdən zəif təbəqələrinin layiqli həyat səviyyəsini təmin etməyə yönəltməlidir. 9.2. Həyat səviyyəsi sosial-iqtisadi kateqoriya kimi. Həyat səviyyəsinin öyrənilməsi metodları Həyat səviyyəsi cəmiyyət miqyasında əhalinin maddi, sosial və mədəni tələbatlarının ödənilmə dərəsəsi ilə xarakterizə olunur. Həyat səviyyəsi əhalinin nemətlərə olan tələbatının dərəcəsindən, həmçinin Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|