Azərbaycan Dövlət qtisad Universiteti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
258 Fiziki şəxslərdən tutulan gəlir vergisi əhalinin ödədiyi vergilər sırasında mühüm yer tutur. Fiziki şəxslərdən gəlir vergisinin tutulmasının bir neçə prinsipləri mövcuddur: - vergi vətəndaşların şəxsi gəlirlərinə əsasən hesablanmalı və bu gəlirdən ödənilməlidir; - mülkiyyət formasından asılı olmayaraq müəssisə öz vəsaitləri hesabına gəlir vergisini ödəmək hüququna malik deyildirlər; - vətəndaşların ayrı-ayrı kateqoriyalarına verilən və mühüm sosial məsələlərin həllinə yönəldilən məqsədli vergi güzəştlərinin tətbiq olunması. Fiziki şəxslərin vergiyə cəlb olunan gəlirlərinə aşağıdakılar aiddir: - muzdlu işlə əlaqədar əldə edilən gəlirlər; - muzdlu işə aid olmayan fəaliyyətdən əldə edilən gəlirlər; - vergilərdən azad edilən gəlirlərdən başqa bütün digər gəlirlər. Fiziki şəxs tərəfindən muzdlu işlə əlaqədar əldə olunan gəlirlərin sırasında əsas yeri əmək haqqı tutur. Muzdlu işlə əlaqədar əldə olunan gəlirlərə eyni zamanda mükafat, əmək haqqına əlavələr, qonorar, həmçinin muzdlu əmək müqavilələrinə müvafiq olaraq fiziki şəxslər tərəfindən yerinə yetirilən işlərlə əlaqədar digər ödənişlər daxildir. 8.3. Vergiqoymanın gəlirlər siyasətinə təsiri Əhalinin gəlirlərinə birbaşa təsir vergi sisteminin az əhəmiyyət kəsb etməyən tərkib hissəsi olan vətəndaşların əmlakından vergi vasitəsilə həyata keçirilir. Bununla yanaşı, əmlakdan verginin mövcud 259 sxemi əhalinin gəlirlərində yaranmış differensiallaşdırılmaya səbəb olmaqda davam edir. Bazar iqtisadiyyatı inkişaf etmiş ölkələrdə fəaliyyət göstərən vergiqoyma sistemi dövlət büdcəsinin onun bütün səviyyələrində gəlir hissəsinin sabit doldurulmasını təmin edir və bununla da davamlı iqtisadi artımın maliyyə əsasını möhkəmləndirir. Buna misal olaraq istehsalın stimullaşdırılması məqsədilə birbaşa vergilərin yeniləşdi- rilməsi prosesinin həyata keçirilməsini göstərmək olar. Bu öz növbəsində mənfəətdən verginin məhdudlaşdırılmasını aradan qaldırmağa, mənfəətdən vergi üzrə güzəştlər sistemində aparılan dəyişikliklərin hesabına istehsalla bağlı elmi-texniki tərəqqinin stimullaşdırılmasına imkan verir. Hal-hazırda gəlir vergisi əhalinin gəlirlərinin tənzimlənməsinin əsas alətidir. Fiziki şəxslərdən tutulan gəlir vergisi dövlət büdcəsinin gəlirlərinin əsas mənbələrindən biridir. İqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdə büdcənin gəlirlər hissəsində onun payı müxtəlifdir. Məsələn, Böyük Britaniyada gəlir vergisi bütün vergi daxilolmalarının 31%-ni, ABŞ-da – 45%-ni, Almaniyada 19,9%—ni, Rusiyada – 13%-ni təşkil edir. Fiziki şəxslərin gəlirlərinə vergiqoymada aparılan dəyişikliklər əhalinin iqtisadi davranışında əks olunmalıdır, çünki real gəlirlərin səviyyəsi və dinamikası vergi dərəcələri ilə deyil, ilk növbədə qiymətlərin, nominal gəlirlərin və istehlak bazarında kəsirin artması dərəcəsi ilə müəyyən olunur. Belə şəraitdə əhalinin gəlirlərinə vergilərin təsir dərəcəsini müəyyən etmək nisbətən çətin olur. Məlumdur ki, əmək və sahibkarlıq fəaliyyətini stimullaşdırmaq məqsədilə gəlirlərə vergiqoyma sistemində müəyyən güzəştlər 260 nəzərdə tutulur. Vergiqoyma faizlərin azaldılması nəticəsində vergiqoymanın bazası artır, hansı ki, Laffer əyrisində öx əksini tapır. Fəsil 9 ƏHALİNİN HƏYAT SƏVİYYƏSİNİ MÜƏYYƏN EDƏN AMİLLƏR VƏ GÖSTƏRİCİLƏR 9.1. Həyat səviyyəsinin öyrənilməsi probleminin aktuallığı Müasir dövrdə həyatın dəyəri, həyat səviyyəsi göstəriciləri xeyli genişlənmiş və zənginləşmişdir. Hazırda BMT-nin təklifi ilə həyat səviyyəsinin ölçülməsində «insanın inkişaf indeksi»ndən istifadə edilir. Bu indeksin qiyməti 0-la 1 arasındadır. İndeksin qiyməti 0,5 olduqda həyat səviyyəsi aşağı, qiymət 0,5-0,8 olduqda yüksək hesab edilir. Bu göstəriciyə əsasən, ən yüksək həyat səviyyəsi Kanadada, Yaponiyada, Fransada və ABŞ- dadır. İnsanın layiqli həyat səviyyəsi hüququ dünyanın əksər dövlətlərinin konstitusiyasında dövlətin insanın layiqli həyat səviyyəsini təmin etmək vəzifəsi formasında təsbit edilmişdir. Lakin hüquqi kateqoriya kimi insanın layiqli həyat səviyyəsi hüququ həm xarici ölkələrdə, həm də respublikamızda elmi və nəzəri cəhətdən 261 kifayət qədər tədqiq edilməmişdir. İnsanın layiqli həyatı vətəndaşın hüquqi statusunun məzmununda öz əksini tapan ən mühüm sosial kateqoriyadır və bu kateqoriya insanın mövcudluğu baxımından çox aktualdır. Müasir dövrdə qocalıq (müəyyən yaş həddinə çatma), əlillik, ailə başçısının itirilməsi, yoxsulluq, işsizlik, xəstəlik və digər hallar insanın sağlamlığı və onun maddi rifahı üçün əlverişsiz nəticələrin baş verməsinə səbəb olan sosial risklərə aid edilir. Beynəlxalq hüquqi aktlarda hər bir şəxsin layiqli həyat səviyyəsinin təmin edilməsi üçün, o cümlədən sosial risklərin baş verdiyi hallarda sosial təminatın müvafiq növünü almaq hüququnun təsbit olunması məhz bununla bağlıdır. Bütün ehtiyacı olan vətəndaşların dövlətdən maddi yardım almaq hüququ əsas insan hüquqlarından biri kimi BMT-nin 1948-ci il «Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi»nin 25-ci maddəsində təsbit edilmişdir: hər bir insan özünün və ailəsinin sağlamlığı və rifahı üçün qida, paltar, mənzil, tibbi və zəruri sosial xidmət də daxil olmaqla, layiqli həyat səviyyəsinə malik olmaq hüququna, işsizlik, xəstəlik, əlillik, dul qalma, qocalıq, yaxud özündən asılı olmayan digər səbəblərə görə yaşayış üçün zəruri olan vəsaitlərdən məhrum olduğu hallarda təminat hüququna malikdir. Analıq və uşaqlara qulluq cəmiyyət tərəfindən sosial himayə və yardım almaq hüququ verir . Beləliklə, özündən asılı olmayan səbəblərə görə yaşamaq üçün zəruri olan vəsitələrdən məhrum olmuş hər bir insana yardım göstərilməsi sivilizasiyalı cəmiyyətlərdə ümumbəşəri dəyərlərdən biri hesab olunur. layiqli həyat səviyyəsi məsələsi dövlətin inkişaf səviyyəsinə uyğun olaraq, insanların fizioloji və sosial-mədəni ehtiyaclarına müvafiq surətdə onların ərzaq və qeyri- Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|