Azərbaycan Dövlət qtisad Universiteti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
288 qeyri-ərzaq mallarına, eləcə də müxtəlif xidmətlərə olan minimum tələbatının natural və dəyər formasında ifadəsini özündə əks etdirən sosial normativ kimi qəbul olunması daha məqsədəuyğun olardı. Minimum istehlak büdcəsi, ilk növbədə, minimum gəlirə malik olan əhali qruplarının həyatının maddi təminatının dəyərini müəyyən etməyə imkan verməklə, sosial-iqtisadi normativlərin səviyyələrinin müəyyən edilməsi üçün əsas rolunu oynayır. Burada tədqiq olunan nə işçi qüvvəsinin yenidən istehsalı üçün zəruri olan vəsaitlər minimumu, nə də fizioloji minimum deyil, cəmiyyətdəki rifahın əldə edilmiş səviyyəsində ehtiyacların aşağı həddi haqqında təsəvvürlərdən asılı olaraq qida, paltar və xidmətlərə olan ehtiyacların ödənilməsinin minimum səviyyəsini təmin edən istehlak dəstidir. Minimum ehtiyacların ödənilməsi insanın həyat səviyyəsinə zəmanət verən və adətən, «yoxsulluq» adlandırılan həyat səviyyəsini təmin edir. Lakin bu səviyyə işçi qüvvəsinin yenidən istehsalı üçün normal sayıla bilməz. Bundan başqa, ödənilmə dərəcəsinə görə təkcə minimum deyil, orta səviyyəli tələbatlar da fərqləndirilir. Həm minimum, həm də orta səviyyəli tələbatların strukturu isə iqtisadiyyatın, xalqın tarixi- mədəni ənənələrinin inkişafından, əhalinin yaş-cins qrupu üzrə strukturundan və digər amillərdən asılıdır. Əhalinin sosial təminatı həyat səviyyəsinə dair başqa bir sosial normativ— yaşayış minimumu əsasında qurulur və bu sosial normativdən bütün sivil dövlətlər istifadə edirlər. Sosial normativ kimi yaşayış minimumunun hesablanmasının müxtəlif metodları fərqləndirilir. Məsələn, insanın enerji sərfinin hesablanması, ailə büdcələrinin tədqiqi, qiymətlərin səviyyəsinin əmək 289 haqqı ilə müqayisə edilməsi və s. Bir qayda olaraq, yaşayış minimumu pul formasında müəyyən edilir. Hesab edirik ki, yaşayış minimumunun qanunvericilik qaydasında pul formasında müəyyən edilməsi əhalinin sosial müdafiəsi üçün etibarlı vasitə deyildir. Yaşayış minimumu həm pul formasında, həm də istehlak səbəti şəklində müəyyən edilməlidir. Müasir dövrdə əmək bazarının inkişafı şəraitində yaşayış minimumu həm də əməyin ödənilməsinin əsaslarını formalaşdıran mühüm amil kimi çıxış edir. 9.7. Həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi məqsədilə dövlətin həyata keçirdiyi tədbirlər sistemi Həyat səviyyəsinin və keyfiyyətinin yüksəldilməsi cəmiyyətin inkişafının əsas məqsədi, dövlətin apardığı sosial siyasətinin mühüm istiqamətlərindəndir. Bu məqsədə nail olmaq üçün ümumi daxili məhsulun artımı, makro və mikro səviyyələrdə onun bölgüsü mexanizminin təkmilləşdirilməsi üzrə tədbirlər həyata keçirilir. Həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılması sahəsində dövlətin strateji məqsədləri aşağıdakılardır: - insanların maddi vəziyyətinin və həyat şəraitinin əsaslı şəkildə yaxşılaşdırılması; - əhalinin səmərəli məşğulluğunun, işçi qüvvəsinin keyfiyyətinin və rəqabət qabiliyyətinin artırılması; - əhalinin sosial müdafiəsi, əməyin, sağlamlığın mühafizəsi, mədəniyyət, təhsil və səhiyyə xidmətlərin təkmilləşdirilməsi, mənzillə təminat sahəsində vətəndaşların konstitusiya hüquqların təmin edilməsi; 290 - ailənin, qadınların, uşaqların və gənclərin sosial təminatın və hüquqların genişləndirilməsi; - demoqrafik vəziyyətin yaxşılaşdırılması, əhalinin, xüsusilə uşaqlar və əmək qabiliyyətli yaşda olan vətəndaşlar arasında ölümün azalması; - sosial infrastrukturun kökündən təkmilləşdirilməsi. Son illərdə aparılan sosial siyəsətin əsas vəzifələrindən biri əhalinin sosial müdafiəsi işində ünvanlıq prinsipinin yerinə yetirilməsi, aztəminatlı ailələrin, ailə başçısını itirənlərin, şəhid ailələrin, əlillərin pensiya və müavinət təminatında ciddi dəyişiklərinin həyata keçirilməsidir. 2000-2007-cı illərdə bazar münasibətlərinin inkişafı istiqamətində aparılan sosial-iqtisadi islahatlar əsasında dövlət məşğulluq siyasətinin səmərəliliyinin artırılmasına, sosial müdafiəyə ehtiyacı olan əhali qrupları üçün iş yerlərinin yaradılmasına yönəldilmiş investisiya, vergi, gömrük, təhsil və digər müvafiq sahələrlə bağlı siyasətlərin təkmilləşdirilməsinə, yeni iş yerlərinin açılmasını stimullaşdıran mühitin formalaşmasına yönəldilən bir sıra tədbirlər həyata keçirilmişdir. Bu da öz növbəsində əvvəlki illərlə müqayisədə vətəndaşların yaşayış səviyyəsinə xeyli dərəcədə müsbət təsir göstərmişdir. Lakin buna baxmayaraq əhalinin həyat səviyyəsi o qədər də qənaətbəxş deyildir. Azərbaycanda əhalinin həyat səviyyəsinin inkişaf etmiş ölkələrin səviyyəsinə çatdırılması ən mühüm vəzifələrdən biridir. Bu istiqamətdə əsas prioritetlər aşağıdakılardır: - şəxsi və ictimai tələbatların ödənilməsi üçün istehsal olunan ictimai məhsulun və gəlirlərin ədalətli bölgüsü; 291 - aztəminatlı əhali qruplarının müdafiəsi; - yüksək məhsuldarlı əmək və sahibkarlığın inkişafı üçün əlverişli mühitin yaradılması; - ölkə əhalisi üçün layiqli yaşayış, əlverişli əmək, maişət və istirahət, təhsil və sağlamlıq şəraitinin yaradılması. Bu və digər məqsədlərə nail olmaq üçün nəzərdə tutulmuş tədbirlər “Yoxsulluğun Azaldılması üzrə, Kiçik və Orta Sahibkarlığın İnkişafı” üzrə Dövlət Proqramlarında və başqa proqramlarda öz əksini tapmışdır. Ümumiyyətlə, ölkədə sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatına üstünlük verilməsi ilə əlaqədar əhalinin bütün təbəqələrinin həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılması məqsədilə bir çox əhəmiyyətli tədbirlər hazırlanmış və həyata keçirilmişdir. Bununla yanaşı, ölkədə daha təkmil sosial sisteminin inkişaf etdirilməsi üçün aşağıdakıların həyata keçirilməsi məqsədəuyğundur: 1) həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə yönələn fəal siyasətin həyata keçirilməsi, əhalinin sosial müdafiəsi, insanlara öz rifahını yaxşılaşdırmaq üçün imkanlarından geniş şəkildə istifadə etmək üçün şəraitin yaradılması; 2) əmək bazarına təsir göstərən tədbirlər məşğulluq strukturunun optimallaşdırılması və işsizliyin azaldılması; 3) sosial cəhətdən az müdafiə olunan və əmk qabiliyyətli olmayan əhalinin sosial müdafiəsi mexanizminin inkişaf etdirilməsi; 4) vətəndaşın hüquq və təhlükəsizliyinin səmərəli müdafiə sisteminin işlənməsi; Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|