Azərbaycan Dövlət qtisad Universiteti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
281 Həyatın keyfiyyəti – insanların maraq və tələbatları kompleksinin tam təmin olunması və inkişafın səviyyəsidir ki, bu da iqtisadiyyətinin müxtəlif sahələrində və insanların həyat davranışında özünü göstərir. Həyatın keyfiyyəti problemi özündə əmək şəraitini, əmək nəticələrini, əməyin məzmunu və xarakterini, demoqrafik, etnoqrafik və ekoloji aspektlərini birləşdirir. Bu problem insanların azadlığı və hüquqları ilə bağlı məsələləri, onların davranış və psixoloji cəhətlərini, onların ideologiyasını və mədəni səviyyəsini özündə əks etdirir. Həyatın keyfiyyəti mürəkkəb kateqoriya kimi əmək həyatının keyfiyyəti anlayışı özündə birləşdirir. Əmək həyatının keyfiyyəti anlayışı məşğulluq, işsizlik, iş gününün uzunluğu, iş ayının, ilinin müddəti, istehsalatdakı zədələnmələrin səviyyəsi və s. kimi amillərlə məhdudlaşmır. Burada həmçinin, işçilərin əməyinin məzmununun və xarakterinin onların maraqlarına uyğun gəlməsinin dəyərləndirilməsi, işin intensivliyi, əmək kollektivin daxilindəki qarşılıqlı münasibətlərin səviyyəsi və bir çox başqa cəhətlər də nəzərə alınmalıdır. Həyat şəraiti dedikdə, əhalinin həyat fəaliyyətinin bilavasitə, obyektiv cəhətləri (məşğulluq, əməyin ödənişi və gəlirlər, əhalinin məskunlaşdığı yerin xarakteri və ailənin əmlak təminatı, sosial təminatın inkişafı və sosial infrastruktur) başa düşülür. Həyat tərzi dedikdə, cəmiyyətdə ayrı-ayrı şəxslərin, sosial qrupların, millət, xalq və sosial təbəqələrin mövcud həyat şəraiti başa düşülür. Deməli, cəmiyyətin normal istehlakın kəmiyyət göstəricisi kimi həyat tərzi çıxış edir. Həyat tərzi gəlirlərin həcmindən, ya da öz növbəsində qiymətlərin səviyyəsindən, bazarın əmtəələrlə nə dərəcədə 282 təmin olunmasından, həmçinin, vergilərin və ödəmələrin həcmindən asılıdır. Fəaliyyət növü kimi həyat tərzi anlayışın təyin olunması əsasında insanın müəyyən olunmuş məqsədlərə istiqamətləndirilməsi durur (passiv həyat tərzinin əksinə aktiv həyat tərzi). 9.6. İstehlak büdcəsi və istehlak səbətinin həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasında rolu Hazırda minimum istehlak büdcəsinin tərtib olunması məsələsi daha çox statistik və normativ metodların tətbiqi nəticəsində həll olunur. İstehlak büdcəsinin tərtibinin normativ metodu qanunvericiliklə müəyyən olunub (xüsusən də YM-un müəyyən olunması üçün). O, istehlakın elmi cəhətdən əsaslandırılmış norma və normativlərinin (mütləq ölçülərdə) müəyyən edilməsi yolu ilə əhali qruplarına çatma müxtəlifliyinə görə, həyati cəhətdən əsas tələbatı təmin edən qida məhsullarının, qeyri-ərzaq məmulatlarının və xidmətlərin təbii yığımının formalaşmasını, istehlak səbəblərinin «doldurulmasını» nəzərdə tutur. MİB-nın hesablanması zamanı müəyyən maliyyə ehtiyatının- istehlakın mövcud səviyyəsinin stabil saxlanılması üçün ayrılan vəsaitin yaradılmasını nəzərə almaq lazımdır. Onlar gəlirlərin səviyyəsinin qısamüddətli azalması halında, eləcə də uzunmüddətli tələbatın fasiləsiz, yəni eləcə də ev əmlakının sadəcə təkrar istehsalını təmin edən yığım üçün cari xərclərin saxlanması məqsədilə lazımdır. MİB-nın tərtibi zamanı dövlət qarşısında maliyyə öhdəliklərini (mütləq vergi və ödənişlər) yerinə yetirmək üçün vətəndaşlara lazım olan xərclər də nəzərə alınır. Bu onunla əlaqədardır ki, iqtisadi 283 cəhətdən aktiv olan əhali ölkənin maliyyə sisteminin formalaşmasında iştirak edir. Hazırda, MİB çərçivəsində mütləq vergiyə yalnız gəlir vergisi aid edilir. Bu mənbə üzrə xərclərin hesabı mövcud qanunvericilik əsasında və vergiqoyma bazası ilə həyata keçirilir ki, bu halda istehlak səbətinin dəyəri əsas götürülür. Bazar münasibətlərinin inkişafı ilə daim kredit-maliyyə münasibətlərinin yeni növləri, deməli müvafiq vətəndaş ödəmələri meydana çıxır. Mütləq sığortanın müxtəlif formalarının meydana gəlməsi isə müvafiq ödənişlərlə (əmlak, sosial transfertlər, o cümlədən təqaüd və s.) müşayiət olunur. Gələcəkdə MİB-nın formalaşması zamanı nəzərə alınması vacib olacaq mütləq ödənis və vergilərin digər növlərinin meydana gəlməsi də mümkündür. Minimum istehlak büdcəsinin dəyər miqdarının tərtibi və hesablanması metodikalarının işlənib hazırlanması və rəsmi təsdiqi bu göstəricilərin tətbiqi üçün normativ bazanın formalaşmasına xüsusi diqqət yetirməyə imkan verərdi. Onun tətbiqi əhalinin müxtəlif təbəqələrinin həyat səviyyəsini adekvat qiymətləndirməyə və cəmiyyətin sosial strukturu, onun ziddiyyətləri, daha kəskin tələbatları barədə tam təsəvvür əldə etməyə imkan verir. Bu isə öz növbəsində qəbul edilən qərarların nəticələrini doğru qiymətləndirməyə və əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəlməsinə yönələn tədbirlərin seçiminə imkan verir. Cədvəl 9.2 Qida məhsullarının istehlakı (il ərzində adambaşına, kiloqram) 284 0 0 1 0 0 2 0 0 3 0 0 4 0 0 5 0 0 6 0 0 7 Ə t və ətə çevirməklə ə t məhsulları (natura şə klində piy və içalat daxil 2 8 9 9 9 9 9 . 2 Süd və süd məhsulları (südə çevirməklə) 5 4 5 2 . 4 7 1 . 1 7 7 . 6 7 4 . 8 7 9 8 0 . 2 Yumurta, ədəd 1 2 2 2 2 3 2 4 2 6 2 0 2 3 Qənd və qənnadı məmulatları 6 . 8 7 . 2 0 . 7 0 . 9 0 . 8 0 . 9 1 . 0 Bitki yağı . 1 . 5 . 3 . 3 . 3 . 3 . 4 Balıq və balıq məhsulları . 7 . 2 . 6 . 6 . 6 . 6 . 6 Tərəvəz və bostan məhsulları 2 9 6 0 7 0 7 1 7 5 8 1 9 2 Meyvə və giləmeyvə, üzüm (şərab emalına sərf olunanı daxil etmədən) 0 3 1 7 1 9 1 Taxıl məhsulları (un hesabı ilə çörək və makaron məmulatı, un, yarma və paxlalılar) 5 8 6 6 7 1 8 2 8 2 8 1 8 2 Cədvəl 9.2-dən göründüyü kimi, 2001-2007-ci illər ərzində əsas ərzaq məhsullarının istehlakında müəyyən dəyişikliklər baş vermişdir. Belə ki, ət və ət məhsullarının istehlakı 32%, süd və süd məhsulları istehlakı 82%, qənd və qənnadı məmulatlarının istehlakı 84% artmışdır. Verilmiş illər ərzində xüsusi artım bitki yağı, balıq və balıq Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|