Azərbaycan Dövlət qtisad Universiteti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
313 Ümumiyətlə, araşdırmalar göstərir ki, əhali gəlirlərinin makrogöstəricilərə əsaslanan təhlili həm ölkələr arasında, həm də gəlirlər üzrə tam şəkildə aparılması zamanı çətinliklərlə üzləşirik. Bu baxımdan ev təsərrüfatlarının müayinəsinə əsaslanan təhlil aparılması tələb olunur. Bu müayinə adambaşına düşən gəlirin səviyyəsinə görə əhalinin bölüşdürülməsi, müxtəlif yollarla əhalinin sayının və faizinin müəyyənləşdirilməsi, statistikanın məlumatlarına əsasən mövcud əhalinin orta illik sayı, ailələrin və əhalinin il ərzində adambaşına düşən gəlirinin səviyyəsinə görə bölüşdürülməsinə dair seçmə tədqiqatının məlumatları əsasında loqarifmik bölgü funksiyası üzrə aparılır. Alınan məlumatlardan təbəqələşmə əmsalının hesablanmasında, yoxsulluq həddindən aşağı gəliri olan əhalinin sayının müəyyən olunmasında, gəlirlərin meridianının tapılmasında, və s. istifadə olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, ev təsərrüfatlarının pul gəlirlərinin strukturu timsalında vətəndaşların həyat səviyəsinə dair tam şəkildə məlumat almaq mümkün deyil, çünki bundan başqa onların xərclərinin strukturunu də öyrənmək vaçibdir. Pul gəlirlərinin səviyyəsi tədqiq olunan ev təsərrüfatlarının müəyyən dövr ərzində (ay, rüb, il) pul gəlirlərinin (ev təsərrüfatlarının hər 100 nəfərinə) ümumi məbləği ilə müəyyən edilir. Pul gəlirlərinin quruluşu ev təsərrüfatlarının bütün pul gəlirlərinin daxilolma mənbələrinə görə tərkibini müəyən edən göstəricilər sistemidir. Ev təsərrüfatlarının gəlir göstəriciləri aşağıdakı kimi hesablanır: 1) ümumilikdə bütün əhali; 2) şəhər və kənd əhalisi; 314 3) ayrı-ayrı sosial qruplar; 4) desil (kvintl) qrupları üzrə əhali gəlirləri və sair üzrə hesablanır. Pul gəlirlərinin quruluşu ev təsərrüfatının bütün pul gəlirlərinin daxilolma mənbələrinə görə tərkibini müəyən edir. Pul gəlirlərinin səviyyəsi tədqiq olunan ev təsərrüfatlarının müəyyən dövr ərzində (ay, rüb, il) pul gəlirlərinin (ev təsərrüfatlarının hər 100 nəfərinə) ümumi məbləği ilə müəyyən edilir. Ev təsərrüfatlarının gəlir göstəriciləri aşağıdakı kimi hesablanır: 1) ümumilikdə bütün əhali; 2) şəhər və kənd əhalisi; 3) ayrı-ayrı sosial qruplar; 4) desil (kvintl) qrupları üzrə əhali gəlirləri və sair üzrə hesablanır. Müasir şəraitdə ev təsərrüfatlarının gəlirlərinin əsas mənbəi kimi müxtəlif növ əmək fəaliyyətindən əldə olunan əmək haqqı çıxış edir. Cədvəl 11.1 Ev təsərrüfatlarının adambaşına aylıq ğəlirləri (manatla) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Cəmi gəlirlər 45,4 50,2 64,4 74,4 88,1 108,9 O cümlədən: Əmək gəlirləri 24,2 27,0 34,5 41,4 49,7 61,9 Sosial transfertlər 5,3 6,2 7,5 8,9 13,0 17,0 Bütün növ satışdan gəlirlər 7,0 7,9 12,0 13,6 14,2 17,2 Digər pul gəlirləri 8,9 9,1 10,4 10,5 11,2 12,8 Cədvəl 11.1-ə əsasən, 2003-2008-ci illər ərzində ev təsərrüfatının adambaşına aylıq pul gəlirləri hiss olunacaq dərəcədə artmışdır. Ümumilikdə onların ümumi məbləği 2,4 dəfə çoxalmışdır. Öz 315 növbəsində əmək gəlirləri 2,6 dəfə, sosial transfertlər 3,2 dəfə, bütün növ satışdan əldə olunan gəlirlər 2,5 dəfə, digər pul gəlirləri isə 1,3 dəfə artmışdır. Əmək gəlirlərinin artımı əmək haqqı və gəlirlər sahəsində dövlətin ardıcıl həyata keçirdiyi siyasətin nəticəsidir. Bunun əsasında minimum əmək haqqı, pensiyalar və digər müavinatlar da müəyyən dərəcədə artır. Məlumdur ki, ailələrin maddi təminatında mövcud fərqlərin əsas səbəbi ailə üzvlərinin tərkibində işləyənlərin sayın çöxluq və ya azlıq təşkil etməsidir. Buna görə də həyat səviyyəsinin tədqiqi baxımından bütün ev təsərrüfatları şərti olaraq iki əsas qrupa ayırmaq olar: 1. əsas gəlirini sosial transfertlər təşkil edən ailələr, yəni ailədə işləyənlərin olmaması halında; 2. əsas gəlirini əmək haqqı təşkil edən ailələr. Ev təsərrüfatlarının tərkibində işləyənlərin olmaması onların maddi təminat səviyyəsininin aşağı düşməsinə səbəb olur və bu tərkibdə ev təsərrüfatların mövcudluğu gəlirlərin əldə olunma mənbələri ilə bağlı problemlərin hələ də həll olunmasından xəbər verir. Bununla yanaşı, maddi təminat baxımından çətinlik çəkən ev təsərrüfatlarının tərkibində işləməyənlərin işləyənlərə nisbətən çoxluq təşkil edən ailələr də mövcuddur. Burada himayəlik yükünün təsiri özünü göstərir. Cədvəl 11.2 Ev təsərrüfatlarının adambaşına aylıq gəlirlərinin strukturu (%-lə) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Gəlirlər 100 100 100 100 100 100 O cümlədən: Ə mək gəlirləri 53,2 53,8 53,6 55,6 56,5 56,8 Sosial transfertlər 11,6 12,3 11,6 12,0 14,7 15,6 Kənd təssərrüfatı məhsulları Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|