Azərbaycan Dövlət qtisad Universiteti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
309 ictimai həyatda baş verən dəyişikliklərinin təsiri, bu dəyişikliklərə uyğunlaşma. Hal-hazırda sosial-iqtisadi tədqiqatlarda ailənin tutduğu mərkəzi mövqe heç bir şübhə altına alına bilməz. Zənnimizcə, ev təsərrüfatlarının iqtisadi fəaliyyəti, o cümlədən, milli gəlirin, ÜDM-ın göstəricilər sistemində ev təsərrüfatının nəticələri ilə bağlı araşdırmalar da zəruri hesab olunur. Ümumilikdə, əhalinin həyat səviyyəsinin və rifah halının düzgün qiymətləndirilməsi üçün ayrı-ayrı ev təsərrüfatlarında onların üzvlərinin adambaşına düşən gəlirlərinin hesablanması və nəzərə alınması vacibdir. Son nəticədə orta hesabla adambaşına düşən gəlirlərin həcmi ilk növbədə gəlirlərin ümumi səviyyəsindən, əmək qabiliyyətli və əmək qabiliyyətinə malik olmayanların nisbətindən və yaxud himayəlik yükündən asılıdır. Əhalinin həyət səviyyəsi haqqında müxtəlif həyat səviyyəsi sürən və yaxud orta hesabla adambaşına düşən müxtəlif gəlirli ev təsərrüfatı qruplarının nisbəti və sayı haqqında məlumata malik olduğu təqdirdə əsaslı fikir yürütmək mümkündür. 11.2. Gəlir mənbəyi kimi ev təsərrüfatlarının fəaliyyətinin fəallaşdırılması Əhalinin tələbatının ödənilməsi məqsədilə, ev təsərrüfatlarının fəaliyyətinin fəallaşdırılması və intensivləşdirilməsi ön plana çıxır. Bazar münasibətlərinin inkişafı ilə bağlı əhali gəlirlərin formalaşma 310 mənbəyi kimi tədqiq olunan ev təsərrüfatlarının fəaliyyətində iki istiqamət mövcuddur: - ev təsərrüfatlarının bir qismi yalnız zəruri nemətlərinin və xidmətlərin istehlakını təmin edən və üstünlük təşkil edən natural istehsalatdan ictimai istehsalata meyllənir; - ev təsərrüfatlarının digər qismi isə əmtəə xarakteri daşıyaraq, əmtəə istehsal edən qüvvəyə çevrilir. Müasir şəraitdə ev təsərrüfatlarının vəziyyəti və fəaliyyəti bazar iqtisadiyyatında onların mövcudluğu nöqteyi-nəzərindən və tələbatlarının ödənilməsi nöqteyi-nəzərindən paralel olaraq, araşdırılır. Eyni zamanda ev təsərrüfatlarının funksional iqtisadi rolu getdikcən gücləndirilir. O cümlədən, ev təsərrüfatları uyğunlaşma qabiliyyətinə malik olan cəmiyyətin sosial-iqtisadi həlqəsi kimi onun mövcudluğunu təmin edən, işsizliyin yaratdığı neqativ nəticələrin aradan qaldırılması və məşğulluqda struktur dəyişikliklərinin aparılması prosesini həyata keçirən qüvvədir. Həyata keçirdiyi fəaliyyətin xarakterinə görə ev təsərrüfatının funksiyalarını iki yerə bölmək olar: 1. şəxsi istehsal; 2. iqtisadi cəhətdən qeyri-istehsal. Ev təsərrüfatlarının şəxsi istehsal funksiyaları aşağıdakıları əhatə edir: - şəxsi həyatyanı təsərrüfatının aparılması, yəni ev təsərrüfatında və ondan kənarda istehlak məqsədilə, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı üçün bütün torpaq növlərinin və sahələrinin istifadəsi; 311 - fərdi əmək və sahibkarlıq fəaliyyəti ev şəraitində qeyri-ərzaq məhsulun hazırlanması, məişət texnikasının, mebelin təmiri; - fərdi əmək fəaliyyəti ayrı bir istehsal funksiyası kimi əhaliyə müxtəlif məişət qiymətlərinin göstərilməsinə çevrilə bilər; - fərdi ailə ticarəti. Ev təsərrüfatlarının iqtisadi cəhətdən qeyri-istehsal funksiyaları aşağıdakıları əhatə edir: - ailə icarəsi, yəni ailəyə məxsus olan şəxsi mülkiyyətin, əmlakın icarəyə verilməsi; - qiymətli kağızların əldə edilməsi və istifadəsi, valyuta və bank əməliyyatları. Ev təsərrüfatlarının şəxsi istehsal funksiyalarının icra olunmasının nəzərə almaq şərtilə, ev təsərrüfatlarının gəlirlərini hal- hazırda aşağıdakı kimi nəzərdən keçirmək məqsədəuyğun olardı: 1. ev təsərrüfatında yaranan gəlir, yəni ev təsərrüfatlarında istehsal olunmuş məhsul və xidmətlərin hesabına əldə olunan gəlir kimi. Bu məhsul və xidmətlər ev təsərrüfatları daxilində istehlak oluna bilər, ya da əmtəə kimi satıla bilər (qeyri-rəsmi gəlir); 2. ev təsərrüfatından kənarda yaranan gəlir, yəni əmək haqqı, pensiya, müavinət, sosial müdafiə məqsədilə ödəmələr, dividentlər, əmanətdən faizlər və s.; 3. cəmi gəlir, yəni ev təsərrüfatında və ev təsərrüfatından kənarda yaranan gəlirlərin məcmusu. Ev təsərrüfatlarının iqtisadi cəhətdən qeyri-istehsal funksiyalarının yerinə yetirilməsi üzrə geniş müayinə aparılmır və statistik məlumatların əldə olunmasında müvafiq çətinliklər 312 mövcuddur. Lakin hal-hazırda, makroiqtisadiyyat baxımından bu funksiyalarının bütövlükdə inkişafı müəyyən dərəcədə əhəmiyyətlidir, ona görə ki, dövriyyə əlavə maddi və maliyyə vəsaitlərinin daxil olunmasına şərait yaradır. Ev təsərrüfatlarının əmək funksiyalarının icra olunmasından əldə olunan əlavə gəlirlərin payı yüksək gəlirli əhaliyə nisbətən aşağı gəlirli əhali qrupların gəlirlərində daha yüksəkdir. Bu da öz növbəsində aşağı gəlirli əhali qruplarının öz tələbatlarını lazımi səviyyədə ödəmək məqsədilə, ev təsərrüfatlarının iqtisadi imkanlarından daha fəal istifadə haqqında xəbər verir. Ev təsərrüfatlarının əksəriyyəti üçün sadalanan funksiyaların icra olunması ev təsərrüfatlarının üzvlərinin həyət səviyyəsinin saxlanılması və onların yoxsulluqdan müdafiə olunması üçün əsas vasitədir. Eyni zamanda ,bəzi hallarda bu funksiyaların yerinə yetirilməsi əlavə ev təsərrüfatları üçün əlavə gəlirlərin əldə olunmasına və onların maddi vəziyyətinin yaxşılaşmasına səbəb olur. 11.3. Ev təsərrüfatları gəlirlərinin strukturunun öyrənilməsi Əhalinin əmək gəlirləri əsasən məşğulluqdan əldə olunur. Lakin əgər ailənin əksər üzvləri əmək fəaliyyəti ilə məşğuldursa, onda ev təsərrüfatlarının adambaşına düşən orta aylıq pul gəlirlərin məbləği yüksəkdir. Əks hallarda isə bu məbləq çox aşağıdır və o, vətəndaşdarın maddi , mənəvi tələbatlarını ödəmək imkanlarını məhdudlaşdırır. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|