Azərbaycan Dövlət qtisad Universiteti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
223 əhalinin gəlirlərinin vergilərə cəlb olunması vasitəsilə dövlət büdcə və qeyri-büdcə fondlarında pul vəsaitlərini cəmləşdirir. Bu vəsaitlərin hesabına dövlət əhalinin rifah halının yaxşılaşdırılması məqsədilə sosial transfertləri və digər sosial müavinatları ödəyir. Bu yolla büdcə və qeyri- büdcə fondlarından (pensiya, məşğulluq, tibbi və sosial sığorta) istifadə edərək, sosial zəmanətlər və sosial müdafiə sisteminə əsaslanaraq, dövlət gəlirlərin geniş miqyaslı yenidən bölğüsünü və tənzimlənməsini həyata keçirir. Əhalinin gəlirlərinin dövlət tənzimləməsinin digər əhəmiyyətli ünsürü kimi tənzimləmə alətləri çıxış edir. Əhalinin gəlirlərinin dövlət tənzimləməsinin alətləri dedikdə, cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri arasında gəlirlərin müvafiq bölgüsü və əhalinin gəlirlərinin səviyyəsindəki əsassız defferensiyalaşdırmanın aradan qaldırılması məqsədilə dövlət tərəfindən istifadə olunan vəsaitlərin (sosial transfertlər, qiymətlər, tariflər, vergilər və s.) məcmusu başa düşülür. Tənzimləmə alətləri əsas metodların içərisində xüsusi yer tutur və onun əsas tərkib hissəsi kimi nəzərdən keçirilir. Tənzimləmə alətlərindən dövlət tərəfindən sistemli şəkildə istifadə minimum əmək haqqının, mütərəqqi vergiqoymanın, gəlirlərin indeksləşməsi və transfert ödəmələrinin tənzimlənməsininə əsaslanaraq həyata keçirilir. Əhalinin gəlirlərinin tənzimlənməsinin vergi alətləri gəlirlərin yenidənbölgüsü prosesində əsas rol oynayır. Bu zaman sosial ədalət prinsipini həyata keçirtmək məqsədilə gəlirlər yüksək təminatlı əhali qruplarından aztəminatlı əhali qruplarına çatdırılır. Burada dövlətin yenidənbölgü funksiyası həyata keçirilir. Bütün bu tədbirlər vergi siyasətin 224 vasitəsiilə ədalətin təmin olunmasına və ümumiyyətlə cəmiyyətdə gəlirlərin artırılmasına şərait yaradır. 6.4. Əmək haqqının tənzimlənməsinin əsas metodları. Əmək haqqının tənzimlənməsi meyarları Bazar iqtisadiyyatı şəraitində əmək haqqının tənzimləməsinə mövcud yanaşmalar dəyişilir. Ümumiləşdirici dövlət tənzimləməsinin əvəzinə dolayı metodlardan istifadə edilir, yəni əmək haqqının minimum səviyyəsi və əməyin ödənilməsinin tarif dərəcələri müəyyən olunur. Gəlirlərin aşağı həddi dövlət tərəfindən qanunverici qaydada təsdiq olunmuş əmək haqqının minimum səviyyəsi əsasında müəyyən edilir. Hər bir ölkədə əmək haqqının minimum səviyyəsi müxtəlifdir və işçinin yaşayış vasitələrin dəyərinindən, dövlətin iqtisadi imkanlarından, milli xüsusiyyətlərdən, təbii şəraitdən asılıdır. Minimum əmək haqqının müəyyən olunması məsələsi işçi qüvvəsinin təkrar istehsalını təmin edə biləcək gəlirlərinin zəmanətinə əsaslanır ki, o, hal-hazırda yaşayış minimumu əsasında müəyyən olunur. Yaşayış minimumu iş qüvvəsinin təkrar istehsalı üçün şərait yaradan qida məhsullarının, qeyri-ərzaq məhsullarının və xidmətlərin dəyərinin pul ifadəsidir. Lakin hələ ki, yaşayış minimumu fizioloji minimum səviyyəsindədir və işçinin yalnız fizioloji tələbatını ödəməyə yönəldilir, yəni yaşayış minimumu əsasında hesablanan minimum əmək haqqı işçi qüvvəsinin dəyərinin aşağı həddinə belə çatmır və onun normal təkrar istehsalını təmin etmək iqtidarında deyil. 225 Dövlət əmək haqqının və gəlirlərinin tənzimlənməsinin aləti kimi minimum əmək haqqının vasitəsilə əhalinin gəlirlərinin ən aşağı həddini müəyyən edir. Onun səviyyəsi ölkənin ÜDM-un həcmindən, yaşayış minimumuna daxil olan məhsul və xidmətlərin istehlak dəyərindən asılıdır. İşçinin əmək haqqının qeyri-dövlət sektorunda tənzimlənməsi sosial tərəfdaşlıq çərçivəsində kollektiv-müqavilələr kimi tənzimləmə alətlərin vasitəsi ilə həyata keçirilir. Əmək haqqının ödənilməsinin tənzimlənməsi prosesində sosial tərəfdaşlığın rolunun artırılması məqsədilə sahə və regional razılaşmalara müvafiq olaraq normalar və qaydalar sistemindən istifadə etmək zəruridir. Eyni zamanda bütün növ mülkiyyət formalarından olan müəssisələr tərəfindən bu normaların mütləq yerinə yetirilməsi təmin olunmalıdır. Vergiqoyma əhalinin gəlirlərinin dövlət tənzimlənməsinin daha bir metodudur, hansından ki, dövlət tənzimləmə aləti kimi istifadə edir. Eyni zamanda əhalinin gəlirlərinin tənzimləməsi aləti kimi sosial transfertlərdən də istifadə olunur, hansının ki, vasitəsilə dövlət tənzimlənməsinin sosial funksiyası həyata keçirirlir. Dünya təcrübəsində mütəxəssislər tərəfindən sosial transfertlərin rolu müxtəlif cür qiymətləndirilir. Halbuki, onun tənzimləmə aləti kimi rolunun azalması tendensiyası müşahidə olunur. Əhalinin gəlirlərinin dövlət tənzimlənməsinin aləti kimi cəmiyyətin aztəminatlı təbəqələrinə əlavə maliyyə imkanları yaradaraq, onların həyat səviyyəsinin yüksəltməyə imkan verən sosial transfertlər böyük əhamiyyətə malikdir. Bununla yanaşı, əhalinin gəlirlərinin tərkibində sosial transfertlərin rolu zəif olaraq qalmaqdadır, bu da onun məbləğinin hələ ki, lazımi səviyyəyə çatdırılmaması ilə əlaqədardır. 226 Ümumilikdə əhalinin gəlirlərinin tənzimlənmə alətlərindən biri olan sosial transfertlər sistemində müəyyən dəyişikliklər aparılmalıdır. Əhalinin gəlirlərinin dövlət tənzimlənməsinin forma, metod və alətlərinin nəzərdən keçirilməsi bu tənzimləmə mexanizminin səmərəli fəaliyyəti üçün aşağıdakıları əsas hesab edir: - iqtisadi fəal əhalinin onların pul gəlirlərinə optimal vergiqoyma yolu ilə əmək fəaliyyətini stimullaşdırmaq; - vahid minimum əmək haqqından minimum əmək haqqının bazası kimi yaşayış minimumunun səviyyəsindəki ərazi fərqlərini nəzərə alaraq, müəyyən mərhələlərlə differensiallaşdırılmış əmək haqqı növünə keçmək; - minimum əmək haqqının səviyyəsini pul ifadəsində deyil, müvafiq ərazilərdə qəbul olunmuş yaşayış minimumuna uyğun mal və xidmətlərin ümumi dəyərinin faizi şəklində müəyyən etmək; - yüksək təminatlı vətəndaşların gəlirlərinə və əmlakına qoyulan vergi yükünü artırmaq, orta və aztəminatlı əhali qruplarının gəlirlərindən tutulan vergi faizlərini isə azaltmaq; - ideksləşmə yolu ilə aztəminatlı əhali qruplarının gəlirlərinin artırılması. Əhalinin gəlirlərinin dövlət tənzimlənməsi mexanizminin forma, metod və alətləri onun məzmumunu təşkil edərək, praktiki cəhətdən əhalinin gəlirlərinin tənzimlənməsində bilavasitə istifadə olunur. 6.5. Əhalinin gəlirlərinin indeksləşməsi. İndeksləşmənin məqsədi və növləri. İndeksləşmənin həyata keçirilmə mexanizmi Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|