Azərbaycan Dövlət qtisad Universiteti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
210 Qeyd etmək lazımdır ki, aşağıdakı pul ödəniş növləri üçün sığorta ayırmaları nəzərdə tutulmur: istifadə olunmamış məzuniyyət üçün ödənilən pul kompensasiyası; işdən azad olan zaman ödənilən müavinat; ezamiyyə xərcləri; iş yerində bədən xəsarəti, xəstələnmə ilə əlaqədar kompensasiyalar; pulsuz qidalanmanın dəyəri; şirnikləndirici əlavələr, o cümlədən mükafatlar; nəqliyyat xərclərinin ödənilməsi vəsaiti; səhmlərə ayrılmış dividentlər; sosial sığorta fondundan ayrılan bütün yardımlar, müavinatlar. Sığorta ayırmalarının ödəyiciləri, habelə banklar, onların vəzifəli şəxsləri bu vəsaitin düzgün hesablanması, vaxtında ərazi fondlarının hesabına keçirilməsi və təyinatına görə istifadəsi üçün məsuliyyət daşıyırlar. 211 Fəsil 6 GƏLİRLƏRİN VƏ ƏMƏK HAQQININ TƏNZİMLƏNMƏSİ 6.1. Gəlirlərin və əmək haqqının dövlət tənzimlənməsinin zərüriliyi və xüsusiyyətləri. Gəlirlərin və əmək haqqının tənzimlənməsinin məqsədi və vəzifələri Bazar münasibətləri sistemi əmək, gəlir, təhsil və əhalinin bu kimi digər hüquqlarını təmin etmədiyinə görə gəlirlərin və əmək haqqının dövlət tənzimlənməsi zəruriyyəti meydana çıxır. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində dövlət dar çərçivədə olsa belə, öz tənzimləmə funksiyasını saxlayır. Bu funksiya gəlirlər və əmək haqqı sahəsinə aid edilir. Makroiqtisadi səviyyədə gəlirlər və əmək haqqının tənzimlənməsinə bazar iqtisadiyyatı inkişaf etmiş bir çox ölkələrdə xüsusi önəm verilir və o sosial-iqtisadi siyasətin əsas tərkib hissələrindən biridir. Gəlirlərin və əmək haqqının dövlət tənzimlənməsi dedikdə müxtəlif əhali qruplarının differensiyalaşdırılmış vergiqoymaya cəlb 212 olunan gəlirlərinin büdcə vasitəsilə yenidənbölgüsü başa düşülür. Bu zaman milli gəlirin əhəmiyyətli hissəsi yüksək gəlirli əhali qruplarından nisbətən aztəminatlı qruplarına keçir. Bu da öz növbəsində istehlakçıların ümumi xərclərinin, yəni istehlak mal və xidmətlərin artırılmasına səbəb olur. Beləliklə, əhalinin gəlirlərinin tənzimlənməsində dövlətin əsas məqsədi yaşayış minimumunun əsasını təşkil edən mal və xidmətlərin minimum həcmindən aşağı olmamaq şərtilə bir fərdin istehlak tələbatını təmin etməkdən ibarətdir. Gəlirlərin dövlət tənzimlənməsinin vəzifələləri aşağıdakılardır: 1) gəlirlərin büdcə vasitəsilə yenidənbölgüsünün daha səmərəli yollarını müəyyən etmək; 2) gəlirlərinin bölgüsündə aztəminatlı əhali qruplarının mənafelərini müdafiə etmək; 3) əhalinin istehlakını ən azı yaşayış minimumu büdcəsi səviyyəsində təmin etmək; 4) mövcud sosial transfertlər sistemini təkmilləşdirmək; 5) minimum əmək haqqının səviyyəsini minimum istehlak mal və xidmətlərinin dəyərinə uyğun olaraq müəyyən etmək və gələcəkdə himayəçilik yükünü nəzərə alaraq onu mərhələlər üzrə artırmaq; 6) gəlirlərin və əmək haqqının tənzimlənməsi məqsədilə onlara vergiqoymada şəffaflığı təmin etmək. Gəlirlərin dövlət tənzimlənməsi həddi problemi gəlirlərin obyektiv kəmiyyət qiymətləndirilməsi nöqtei-nəzərindən, eyni zamanda onun səmərəli ünsürlərinin müəyyən edilməsi baxımından ən qəliz məsələlərdən biridir. Dövlət tənzimlənməsinin miqyası dövlət büdcəsinin həcmi, həmçinin milli gəlirin və ümumi milli məhsulun tərkibində dövlət 213 gəlirlərin və xərclərin xüsusi çəkisi ilə müəyyən olunur. Hal-hazırda gəlirlərin dövlət tənzimlənməsinin əsasını və onların real həddini dövlət büdcəsi təşkil edir. Gəlirlərin dövlət tənzimlənməsi siyasəti maliyyə sabitləşməsinə ziddir, çünki o, dövlət büdcəsinin sosial xərclərin bütün maddələri üzrə dövlət ödənişlərinin ixtisar olunması hesabına həyata keçirilir. Dövlətin əhalinin gəlirlərinə təsiri ilə bağlı əsas funksiyalarında dəyişikliklər müşahidə olunmuşdur. Bu dəyişikliklər ilk növbədə inzibati- amirlik funksiyalarının sosial-müdafiə funksiyalarına çevrilməsində özünü göstərir.Bu funksiyalar keçid iqisadiyyatının neqativ təsirinin aradan qaldırılnmasına istiqamətləndirilir. Aparıcı istiqamətlərin sırasında funk- sional xarakterli belə dəyişiklikləri göstərmək olar: - gəlirlərin ədalətli bölgüsü yolu ilə ictimai məhsuldan pay almaq hüquqlarının təmin olunması zamanı gəlirlərin əldə olunması üçün şərəitin və bərabər imkanların yaradılması; - iqtisadiyatın struktur dəyişiklikləri ilə bağlı mənzill tikintisinə, təhsilə, səhiyyəyə, eyni zamanda cəmiyyətin sosial inkişafını təmin edən sahələrə dəstək olmağa yönəldilmiş sosial proqramların həyata keçirilməsi; - gəlirlərin əldə olunmasında və bölgüsündə xoşagəlməz fərqlərin azaldılması; - vergiqoymanın sosial dəstəklə əlaqələdirilməsi üzrə səmərəli siyasətin həyata keçirilməsi (həyatı vasitələrinin istehsalçılarına və kiçik biznes sahiblərinə edilən güzəştlər, subsidiyalar, xeyriyyəçiliyə geniş yer verilməsi və s.). 214 6.2. Gəlirlərin və əmək haqqının tənzimlənməsinin dövlət mexanizmi Bütün təsərrüfat mexanizminin mühüm həlqələrindən biri gəlirlərin və əmək haqqının tənzimlənməsidir.Bu sahədə dərin dəyişikliklər aparmadan istehsalın inkişafında keyfiyyət dəyişikliklərinə nail olmaq, məhsulun həcmini və keyfiyyətini artırmaq mümkün deyil. Ümumiyyətlə, əhalinin gəlirlərinin tənzimlənməsi mexanizmin üç əsas həlqəsini göstərmək olar. Onlar qarşılıqlı fəaliyyət prosesində əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinin təmin olunması ilə bağlı tənzimlənmə mexanizminin əsas məqsədini həyata keçirir. Bu üçlükdə əsas rolu əhalinin gəlirlərinin dövlət tənzimlənmə mexanizmi oynayır. Bunun əsas obyektiv səbəbləri kimi aşağıdakıları qeyd etmək olar: - bazar mexanizminin iqtisadiyyatın ictimai optimum halına gətirilməsinin öhdəsindən gəlməməsi; - əhalinin böyük hissənin yoxsulluq həddində yaşaması; - işsizlərin müəyyən dərəcədə çoxluq təşkil etməsi; - kriminal iqtisadiyyatın hələ ki mövcudluğu; - əhalinin gəlirlərinin kəskin differensiyalaşması və s. Dövlət tənzimlənməsi mexanizmi kifayyət qədər mürəkkəbdir və aşağıdakıları əhatə edir: - ilkin bölgü (əməyin ödənilməsi, əhalinin və müəssisələrinin digər gəlirlərin əldə edilməsi); - dövlət büdcəsi, vergiqoyma və transfert sistemləri vasitəsilə gəlirlərin yenidənbölgüsü; - əhaliyə xidmət göstərilməsi və müvafiq əməliyyətların həyata keçirilməsi yolu ilə son bölgü. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|