Azərbaycan Dövlət qtisad Universiteti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
195 Dövlət minimum sosial standartları bütün vətəndaşlara təqdim olunmuş sosial xidmətlərin müəyyən növlərinin həcmi və keyfiyyəti üzrə vahid tələbatları əvəzsiz və qaytarılmaz əsaslarla təmin edirlər. Vətəndaşlara minimum səviyyədə pulsuz yəni əvəzsiz və geri qaytarmamaq şərti ilə sosial zəmanətlərin təqdim edilməsi onların konstitusiyada əks olunmuş hüquqlarının reallaşdırılması məqsədilə həyata keçirilir. Minimum sosial standartlarin qəbul olunması dedikdə, dövlət minimum sosial standartları kimi qəbul olunmuş öncül sosial normativlərin və normaların hüquqi reqlamentləşməsi başa düşülür. Dövlət sosial standartlaşması yaşayış minimumuna əsaslanır. Yaşayış minimumu minimum istehlak səbətinin dəyər ifadəsidir. Sosial standartlaşma sahəsinin əsas önculləri aşağıdakılardır. 1. Əhalinin gəlirləri (əmək haqqı, pensiya təminatı); 2. Vətəndaşların sosial müdafiəsi ünsürləri. Sosial zəmanətlərin məcmusu (məşğulluqda, təhsildə, səhiyyədə). Sosial standart – hər hansı əhali qrupu tərəfindən özü üçün qəbul olunmuş (normal) hesab edilən müxtəlif nemətlərin istehlakının formalaşmış səviyyəsi deməkdir. Bu standartlara konkret hədd qoyulmamış və onlar sənədləşdirilməmişdir. Sosial standart sosial- iqtisadi siyasətin işlənməsində, ehtiyatların sosial sferaya yönəldilməsində, sosial proqramların yerinə yetirilməsində, vətəndaşlara sosial zəmanətlərin təqdim olunmasında sosial inkişafın idarə edilməsi üçün vasitə kimi dövlət tərəfindən istifadə olunur. Bu halda sosial satandartlar rəsmi normativ şəkildə qeyd olunur , mütləq və tövsiyyə xarakter daşıyır. 196 Sosial siyasətin işlənməsində dövlət tərəfindən mövcud sosial standartlar idarəetmə vasitəsi kimi istifadə olunur. Bu halda sosial standartlar dəqiq qeydə alınmış normativlər şəklində qəbul olunurlar. Onlar məcburi və ya tövsiyə xarakteri daşıyırlar. Eyni zamanda, sbu sahədə osial standartların müəyyən edilməsi və sosial cəhətdən normal hesab edilən həyat səviyyəsinin təmin olunması problemi meydana çıxır. Belə sosial standartlar qismində, bir qayda olaraq, müəyyən sistemdə fəaliyyət göstərən sosial-iqtisadi normativlər çıxış edir. Mərkəzləşdirilmiş iqtisadiyyatın mövcud olduğu və dövlət tərəfindən «bərabər» bölgü prinsipinin tətbiq edildiyi bir şəraitdə sosial-iqtisadi normativlərin işlənib hazırlanması çox da prinsipial əhəmiyyət kəsb etmirdi. Müasir şəraitdə isə göstərilən sosial standartların işlənib hazırlanmasının və hüquqi cəhətdən təsbit edilməsinin böyük praktiki əhəmiyyəti vardır. Onu da göstərmək lazımdır ki, bazar münasibətlərinə keçid şəraitində sosial siyasətdə hüquqi təminatlar və dövlət tərəfindən əhalinin minimum sosial təminatlarının təmin edilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Insanlar sosial standartların və yaxud həyat standartlarının mahiyyətini, göstəricilərini öz gündəlik yaşayışında , faktiki istehlakında da həmişə hiss edirlər. Lakin bununla belə onlar üçün sosial təminatın verilməsi, bu məqsədlə dövlət proqramının tərtib edilməsi, problemin qanunvericilik qaydasında həll olunması üçün konkret sosial standartlar lazımdır. Ona görə də hər bir cəmiyyət, dövlət, xüsusilə sosial dövlət mövcud resursların səmərəli bölüşdürülməsində maraqlı olmalıdır. Əhalinin əksəriyyətinin yaşayış minimumu həddindən aşağı yaşaması, sosial qruplar arasında 197 fərqlərin çox olması bu problemi daha kəsgin halda irəli sürür. Lakin bir tərəfdən maliyyə resurslarının çatışmamazlığı, digər tərəfdən isə bazar münasibətlərinə dövlətin təsir etməsinin məhdudluğu əhalinin konstitutsiyalı hüquqlarını tam, dolğun həyata keçirməyə imkan vermir. Istehlak, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət sahəsində mövcud olan minimum sosial standartlara belə həmişə əməl olunmur. Bu sferalarda mövcud olan sahə sosial standartlarının əksəriyyəti tövsiyyə xarakteri daşıyır, resurslar təminatına malik olmur, kifayət qədər əsaslandırılmır. Bir sıra hallarda dövlət, sahə, firma və şirkətlərin, ictimai birliklərin sosial standartlaşma prinsipləri, qaydaları bir-birinə uyğun gəlmir, bir-birini tamamlamır. Dövlət daha çox əhəmiyyət kəsb edən sosial norma və normativlərin hüququ qaydada minimum sosial standartlar kimi təsdiq olunmasına və tətbiqinə əhəmiyyət verməlidir. Həmin minimum sosial standartlar əhalinin, işçinin ən vacib tələbatını, zəruri, məcburi istehlak büdcəsini əks etdirməlidir. Minimum dövlət sosial standartlarının müəyyən edilməsi aşağıdakı vəzifələrin həlli ilə əlaqədardır: 1. Əhalinin sosial müdafiəsini, onun ən vacib maddi və xidmətlərə olan tələbatını ödəmək. 2. Büdcə və büdcədənkənar fondlar hesabına təminatlı sosial ödəmələrin növünü müəyyənləşdirmək. 3. Bu ödəmələrin normativ baxımdan əsaslandırılması. 4. Maliyyə resurslarını prioritet sosial siyasət istiqamətlərinə yönəltmək. 5. Sosial sabitliyi təmin etmək və s. 198 Ölkədə sosial standartların tədricən yüksəlişi zəminində məcburi köçkünlərin sosial problemlərinin həllinə getdikcə daha çox vəsaitin tələb ediləcəyi gözləniləndir. Toplanan vəsaitlərin əhəmiyyətli qisminin hərbi xərclərə sərf edilməsi inkişafı təmin edən birbaşa istiqamətlər olmasa da məcburi xərclər kimi qalmaqdadır. Hökumət bu istiqamətlərdə siyasi kursunu dəyişdirməsə, artan neft gəlirlərini insan inkişafına, o cümlədən, yerlərdə icmaların inkişafına yönəltməkdə çətinliklərlə üzləşəcəkdir. Buna bariz nümunə kimi, 2003-2005-ci illərdə fəaliyyətdə olan və nəticələri bəlli olmayan «Yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf üzrə Dövlət Proqramı», və ya «2004-2005-ci illərdə Azərbaycanın regionlarının Sosial-iqtisadi inkişafı» proqramlarını göstərmək olar. Bu proqramların yerinə yetirilməməsi də gözlənilən idi. Vətəndaş cəmiyyətinin, o cümlədən icmaların yaxından cəlb edilmədiyi və yaxud yalnız hökumətin nəzarətində olan QHT-lərin cəlb edildiyi bu proqramlarda qarşıya qoyulan məqsədlərə nail olunmaması təkcə hakimiyyətin fəaliyyətsizliyi ilə yox, həm də Qərb ölkələrinin siyasəti ilə izah edilməlidir. Azərbaycanda minimum sosial standartlar sisteminin təkmilləşdirilməsi baxımından verilən təkliflər aşağıdakılardır: 1. Pensiya təminatı sisteminin müntəzəm olaraq təkmilləşdirilməsi; 2. Minimum əmək haqqının minimum istehlak büdcəsi ilə əlaqələndirilməsi; Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|