Azərbaycan Dövlət qtisad Universiteti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
191 Fəsil 5 SOSİAL TRANSFERTLƏR VƏ ƏHALİ GƏLİRİNİN FORMALAŞMASINDA ONLARIN ROLU. SOSİAL SIĞORTA 5.1. Sosial transfertlər sisteminin mahiyyəti, məzmunu və vəzifələri. Sosial transfertlər sisteminin funksiyaları. Sosial transfertlərin növləri və formaları. Sosial transfertlər – cəmiyyət tərəfindən əhaliyyə əvəzsız şəkildə ödənilən pul və natural ödənişlərdir. Sosial transfertlərin ödənilməsində məqsəd əhalinin sosial müda- fiəsinin və həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi, eyni zamanda ölkənin insan potesialının inkişaf etdirilməsidir. Sosial transfertlərə pensiyalar, müavinətlər, təqaüdlər, s. ödənişlər və sosial fondların hesabına ödənilən vəsaitlər aiddir. Sosial transfertlərin ödənilməsi mənbələri respublikanın dövlət büdcəsi, sosial sığorta fondları və ictimai təşkilatlardır. Sosial transfertlər və ya transfert ödənişlər özlüyündə məqsədyönlü yenidənbölgü xarakteri daşıyan, dövlət və qeyri- kommersiya təşkilatları tərəfindən əhaliyə pul və natural formada ödənilən vəsaitlərdir. 192 Sosial transfertlər sisteminin əsas vəzifələri aşağıdakılardır: - sosial cəhətdən əhəmiyyətli xidmətlərlə əhalinin təmin edilməsi; - işləyən və işləməyən vətəndaşların maddi təminatında fərqin azalması; - əhalinin kəmiyyət və keyfiyyət cəhətdən təkrar istehsalının təmin olunması; - işlə təmin olunma sahəsində yaranan neqativ halların əhalinin gəlirlərinə təsirinin azalması. Cəmiyyətin sosial inkişafı, onun tənzimlənməsi mövcud maliyyə imkanları ilə bağlıdır. Cəmiyyətin sosial inkişafın maliyyə mənbəyini ölkənin milli gəliri təşkil edir. Sosial sahələr maliyyə resursları olmadan yeniləşib inkişaf edə bilməz. Sosial sahələrin maliyyə imkanları cəmiyyətdə gəlirlərin bölgüsü və yenidənbölgüsü prosesində formalaşır. Sosial obyektlərin inkişafı üçün lazım olan və bütün mənbələr hesabına formalaşan pul vəsaitləri sosial sahələrin inkişafının maliyyə resurslarının əsasıdır. Beləliklə, sosial inkişafın maddi və maliyyə əsasını cəmiyyətdə yaranan gəlirlər, onların bölgüsü və yenidənbölgüsü mexanizmləri təşkil edir. Bu mexanizmlərin idarə olunması, tənzimlənməsi sosial inkişafın dövlət tənzimlənməsi funksiyasına daxildir. Dövlət sosial inkişaf üçün sosial obyektlərə olan tələbatı müəyyən edir, planlaşdırır, məsələn, bir il ərzində əhalinin yaş, artım, məskünlaşma və digər demoqrafik göstəricilərini nəzərə alıb, sosial tələbat üçün lazım olan vəsaitin ümumi həcmini müəyyən edir. Aydındır ki, sosial tələbat, 193 onun ödənilməsi imkanları məhdud olub, milli gəlirin həcmindən, dövlətin maliyyə imkanlarından və əhalinin şəxsi gəlirlərindən asılıdır. 5.2. Sosial zəmanət sistemi. Dövlət minimum sosial standartları. Dövlət minimum sosial standartlar sisteminin formalaşması prinsipləri. Dövlət sosial standartlaşdırılması Əhalinin müxtəlif qruplarının qanunla təsdiqlənmiş təminat səviyyələri əsasında sosial zəmanət sistemi təşkil edilir. Sosial zəmanət sisteminin formalaşmasının mühüm prinsipləri aşağıdakılardı: 1) vətəndaşlara əmək qabiliyyətinə uyğun sosial zəmanətlərin verilməsi; 2) sosial zəmanətin müdafiə sisteminin mobilliyi; 3) sosial zəmanət sisteminin vaxtaşırı yeniləşdirilməsi; 4) sosial siyasətin həyata keçirilməsində ərazi və yerli icra strukturlarının funksiya bölgüsü. Sosial zəmanət sisteminin formalaşmasının əsas mənbəi sosial normativlərdir. Zəmanətli və kompensasiya xarakterli ödəmələr sosial normalara əsaslanmalıdır. Sosial normativlər sistemi dinamik xarakter daşıyır. Dövlət minimum sosial standartları dedikdə, hər vətəndaşın istifadə etmək hüququ olan müəyyən dövr ərzində qanunvericilik qaydasında təsdiq edilmiş sosial zəmanətlərin minimum səviyyəsi başa düşülür. Başqa sözlə, müəyyən dövr üçün qanuni şəkildə təsdiq olunmuş sosial zəmanətlərin elə bir minimum səviyyəsi başa düşülür ki, o hər vətəndaş üçün təmin olunur. 194 Dövlət minimum sosial standartlar sisteminin formalaşması aşağıdakı prinsiplərə əsaslanır: - vətəndaşların konstitusiya hüquqların şərtsiz yerinə yetirilməsi; - sosial müdafiənin və sosial xidmətlərin ümumi xarakter daşıması; - dövlətin minimum sosial standartlarının təmin olunması üçün xərclərin büdcə və büdcədənkənar maliyyəşdirilməsinin şəffaflığı; - dövlətin minimum sosial standartlarının hərtərəfli əsaslandırılması; - əhalinin bütün sosial təbəqə və qruplarına bərabər zəmanətlərin təqdim edilməsi; - dövlət minimum sosial standartları haqqında əhalinin məlumatlandırması; - dövlət minimum sosial standartlarının yerinə yetirilməsi üçün dövlət hakimiyyət orqanlarınn cavabdehliyi. Dövlət minimum sosial standartların işlənməsində iki istiqmət nəzərdə tutulur: 1) əhalinin pul gəlirlərini tənzim edən birbaşa təsirli normaların əsaslandırılması. Burada minimum istehlak səbətinin dəyəri kimi yaşayış minimumu əsas yer tutur; 2) sosial əhəmiyyətli xidmətlərin pulsuz təqdim olunma sahəsi. Dövlət minimum sosial standartları Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyində nəzərdə tutulan normalar və normativlərdir.Onlar əmək haqqı, pensiya təminatı, təhsil, sahiyyə və mənzil-komunal xidməti sahəsində əhalinin sosial müdafiəsinin minimum səviyyəsini təmin edirlər. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|