Azərbaycan elmlər akademiyasi şƏRQŞÜnasliq institutu

astanasını  ziyarət  etməklə  Ģərəflənib  geri  qayıtdı  və  Sarabda  əğroq
280
  ilə  birləĢdi. 
Xəbər  gəldi  ki,  Xandigar  Sultan  Süleyman  Təbrizdən  çıxıb,  buna  görə  [ġah 
Təhmasib]  ali  ordunun  ardınca  gedərək,  Mərəndə  təĢrif  apardı  və  oradan  Xoya 
getdi.  Orada  məlum  oldu  ki,  Xandigar  Əxlata  gedib.  Buna  görə  MüntəĢa  Sultan 
ġeyxlu Ustaclu, Əmir bəy Ġnaq Rumlu, ġahqulu xəlifə Möhrdar Zülqədər, Budaq 
xan  Qacar,  Sarı  Birə  Ustaclunun  oğlu  Sədrəddin  xan  (M-239b)  və  Ġsa  bəy 
Mosullunun  oğlu  Məhəmmədəmin
281
  bəy  Süfrəçi  [və  digər]  yasavul,  bukavul,
282
 
qapıçı  və  qiçaçılar  Bəhram  mirzənin  baĢçılığı  ilə  müxalifətçilərin  ardınca  yola 
düĢdülər.  [ġah  Təhmasib]  oradan  Qaranqudərəyə  gedib  balıq  ovu  ilə  məĢğul 
oldu.
282
 
O  gün  iki  nəfər  kürd  gəlib  xəbər  gətirdi  ki,  Ülamə  Vandadır.  Nəvvabi-
kamyab [ġah Təhmasib] dərhal səadət [atına] minib, hücuma  keçdi. Molla Həsən 
zaviyəsinin
283
 ətrafına çatdıqda əlahəzrət [ġah Təhmasibin] hərarəti bir qədər artdı 
və orada istirahət üçün bir qədər dayandılar. Qissəxan
285
 Ustad Mahmud
286
 fəsahət 
və  bəlağ  əti  vasitəsi  ilə  kədər  tozunu  (Ģahın)  ürəyindən  sildi.  Axirətlə  bağlı  olan 
ürəyinin  gizli  güzgüsünün  tozunu  ürəyəyatan  hekayələr  və  misilsiz  rəvayətlərlə 
təmizlədi. 
Qiya bəy Qorçi Qacar
287
 və ġirhəsən Qorçi Ġymur Zülqədəri 30 nəfər qorçi 
ilə  Vandan  xəbər  gətirmək  üçün  göndərdilər.  Ġkindi  zamanı,
288
  xəbər  gətirməyə 
gedənlərdən  iki  nəfəri  qayıdıb  Ülamənin  Vanı  qoyub  qaçdığı  xəbərini  gətirdilər. 
Buna  görə  ali  bayraqlar  (ġah  Təhmasib)  o  biri  gün  köç  edib,  Vanın  ətrafında 
düĢərgə  saldı.  Oradan  ġiraz  hakimi  Qazıxan  Yəqub  Sultan  Qacarı  və  600  nəfər 
qorçini  Hüseynəli  bəy  Köpəkqıran  Qacar  və  Hüseyn
289
  bəy  YüzbaĢı  Ustaclu, 
əmirlərin mülazimlərindən dörd-beĢ min
290
 süvari ilə Seyid Məhəmməd Kürdün
291
 
ölkəsinə  və  mal-qarasına  basqına  yollandılar.  Bu  vaxt  xəbər  çatdı  ki,  Bəhram 
mirzə, əmirlər (B-216b) və onun yaxın döyüĢçüləri bir qədər əvvəl düĢmənlərindən 
Hacı bəylə rastlaĢıb, [onu] məğlub etmiĢ və 250 nəfər adamını öldürmüĢlər. Tək o 
özü qaçmıĢdır. [KəsilmiĢ] baĢları və qənimətləri dərgaha gətirdilər. 
Həmin gün ikindi vaxtı Süleyman Sultan Rumlu namaz qılmaq üçün dənizin 
kənarına  gedir.  Görür  ki,  (M-240a)  Adilsivazla
292
  ƏrsiĢ
293
  arasında  böyük  bir  toz 
mavi göyə yüksəlir.
294
 [O], nəvvabi-kamyabın (ġah Təhmasibin) xidmətinə gələrək 
ərz edir ki, dənizin kənarında səfalı, havası son dərəcə gözəl olan bir çəmən vardır. 
O qədər tərif edir ki, nəvvabi-kamyab dəniz kənarının seyrinə meyl göstərir. Elə ki, 
ora  gəlirlər  məzkur  Sultan  (yəni,  Süleyman  Sultan  Rumlu)  təxminən  30.000 
süvarinin tozu olan (yuxarıda haqqında danıĢılan)  qaraltını uzaqdan ona göstərir. 
Belə  qərara  gəlirlər  ki,  [bu  qaraltı]  Xandigarın  Bəhram  mirzə,  əmirlər  və 
onun  dostlarının  üstünə  gedən  qoĢununun  tozudur.  Buna  görə  nəvvabi-kamyab 
[ġah  Təhmasib]  o  zaman  qorçi  olan  bayraqdar  ġahverdi  xəlifə  Zülqədər  Sokən 
oğlunu  Bəhram  mirzə  və  onun  dostlarının  yanına  göndərir.  Beləliklə,  onları 
xəbərdar  edirlər  ki,  qafil  olmasınlar.  Əgər  [həqiqətən]  belə  olsa,  xəbər  etsinlər, 
köməyə  çataq.  Ondan  sonra  nəvvabi-kamyab  [ġah  Təhmasib]  istədi  ki,  Vəstan 

---

tərəfə  getsin  və  Bəhram  mirzə  ilə  əlaqədar  xəbərin  həqiqiliyini  aĢkara  çıxarmaq 
üçün  orada  dayansın.  Həmin  gün  dəniz  kənarına  gəzintiyə  çıxmıĢ  Hilhil  Bahadır 
Ərəbgirlu  və  Kor  ġeyxi  ÇeĢmkəzəki  ali  dərgaha  gələrək,  Ülamənin  yanından 
qaçmıĢ bir rumlunu onun yanına gətirdilər. O rumlunun dediyindən aydın oldu ki,   
Ulamə  və  Diyarbəkr  paĢası    Van  qalasına  gəlmək  niyyəti  ilə  Vəstana  çatanda, 
Əlqas  mirzənin  yasavullarından  birini  tutub,  ondan  dinin  pənahı  olan  ġah 
[Təhmasib] in Vanda olmasını öyrənmiĢ və buna görə oradan qayıtmıĢlar. 
Nəvvabi-kamyab  [ġah  Təhmasib]  həmin  saat  qorçilərdən  80
295
  nəfəri 
vəziyyətdən  xəbər  tutmaq  üçün  Vəstana  göndərdi.  Bu  vaxt  Qara  Ġsmayıl  qorçi 
Türkman və Kor ġahsuvar qorçi Türkman düĢmənlərdən [bir kəsik] baĢ və bir əsir 
gətirdilər. Əsir dedi ki, Xandigarın qulamıyam. 
Nəvvabi-kamyab [ġah Təhmasib] soruĢdu: - Xandigar haradadır? 
O dedi ki, Əxlatdadır. 
Ondan soruĢdular ki, sən burada nə edirsən? O dedi: 
-  Xandigar Ülaməni Vana göndərmiĢdi. 
Elə  ki,  Ülamənin  adını  çəkdi,  onun  qalan  sözlərinə  qulaq  asmadılar. 
Nəvvabi-kamyab  bir  anda  atlanıb,  Ülamənin  üstünə  hücum  etməyi  buyurdu.  Bu 
vaxt getmiĢ türkman qorçiləri 17 [nəfər] əsir rumlu ilə gəldi və hücuma qəti qərar 
verildi. 
Gecə  olduğu  üçün  yeddi  Ģahlıq  məĢəli  yandırıldı.  Nəvvabi-kamyab  (ġah 
Təhmasib)  hücuma  baĢladı.  Eyni  zamanda  300  nəfər  türkman  qorçi  və  Zülqədər 
qəçərçi
296 
Van və Vəstan arasında olan körpüdən keçmək mümkün olmadığı üçün 
(B-262a)  ağacdan  ona  dar  körpü  düzəltdilər.  Bəzi  adamlar  körpüdən  və  bəziləri 
suyun axını ilə keçərək yola düĢdülər. 
Nəvvabi-kamyabın  (ġah  Təhmasibin)  ardınca  gedən  Yəqub  Sultan  Qacar, 
Seyid Məhəmmədin  vilayətindən qayıtmıĢ Həsən bəy YüzbaĢı 600 qorçi, Abdulla 
xan Ustaclu, Gögcə Sultan Qacar, Yadigar Sultan Mosullu
297
 öz adamları ilə [hava] 
iĢıqlananda körpünün yanında hamının cəm olduğunu gördükdə elə təsəvvür etdilər 
ki, nəvvabi-kamyab (ġah Təhmasib) orada dayanmıĢ olar. Xülasə, bu camaat orada 
atlarını  yemləmək  üçün  dayandı  və  nəvvabi-kamyabın  onlara  gəlib  çatacağını 
fikirləĢdilər. 
Ülamə  köhnə  döyüĢçü  olduğuna  görə  məĢəllərin  iĢığından  Cəlal 
bayraqlarının (ġah Təhmasibin) [hücum] edəcəyini baĢa düĢdü və PaĢa ilə birlikdə 
Diyarbəkrə qaçmağı qərara aldılar. 
Xülasə,  sübh  vaxtına  yaxın  nəvvabi-kamyab  (ġah  əhmasib)  2000  atlı  ilə 
onlara çatdı və döyüĢə baĢladı. DüĢmənlərdən çoxu öldürüldü. Dəlu
298
 Pərvanə və 
alaybəyi Məmi Çələbini diri tutub gətirdilər. Qalan düĢmənlər məğlub oldular. 
Dəlu Pərvanə və Məmi Çələbi Ġbrahim paĢanın Bəhram mirzə və əmirlərin 
üzərinə  hücum etməsini dedilər. Buna  görə  Cəlal bayraqları (ġah Təhmasib) geri 
qayıtmağı  buyurdu.  Bu  zaman  [ġah  Təhmasib]  Bəhram  mirzənin  gəlməsini  tələb 
etdi.  O  gəldi  və  dedi  ki,  bizim  üzərimizə  gəlmiĢ  Ġbrahim  paĢa  onlardan  yeddi 

---