Azərbaycan Hüquqçular Assosiasiyası azərbaycan respublikasinin

14.4-cü maddə); 

2)

 

öz  hüquqlannı  məhkomodə  nümayəndəsi  vasitəsilə  həyata  keçirmək  qabiliyyəti. 

Nümayəndə ola bilən şəxslərin dairəsi MPM ilə müəyyənləşdirilib (MPM, 70-ci maddə); 

3)

 

öz  hüquqlannı  eyni  zamanda  həm  şəxsən,  həm  də  nümayəndəsi  (vəkili)  vasitəsilə 

həyata keçirmək qabiliyyəti. Şəxsin işdə bilavasitə iştirakı onu bu iş üzrə nümayəndəyə (vəkilə) 

malik olmaq hüququndan məhrum etmir. Eyni hüquqi şəxs öz İşlərini bilavasitə, hüquqi şəxsin 

rəhbəri (hüquqi şəxsin nizamnaməsi, digər təsis sənədləri əsasında fəaliyyət göstərən) və ya 

nümayəndəsi (vəkili) vasitəsilə həyata keçirir. 

Mülki prosessual fəaliyyət qabiliyyətinə: 

1)

 

həm  Azərbaycan  Respublikasının,  həm  xarici  ölkələrin  vətəndaşlan.  həm  də 

vətəndaşlığı  olmayan  şəxslər  malikdirlər  (bu  zaman  MPM-in  441.1,  441.3-cü  maddələrinin 

qaydaları nəzərə aimmalıdır). 18 yaşına çatmış şəxslər yetkinlik yaşına çatmış hesab edilirlər 

(Mülki Məcəllənin 28.2-ci maddəsi); 

2)

 

hüquqi şəxs statuslu kommersiya və qeyri-kommersiya təşkilatları malikdirlər. 

Azərbaycan Respublikasınm hüquqi şəxsləri kimi xarici ölkələrin hüquqi şəxsləri 

də mülki prosessual foaliyyət qabiliyyətinə malikdirlər (MPM, 442-ci maddə). 

Hüquqi şəxs statusuna malik təşkilatlar mülkİ proses.sual fəaliyyət qabiliyyətini mülki 

prosessual hüquq qabiliyyətilə eyni zamanda əldə edirlər. 

2.

 

MPM-in  49.2-ci  maddəsinin  qaydalannm  analizi  aşağıdakı  nəticələri  çıxarmağa  əsas 

verir: 

1)

 

16 yaşı tamam olmuş şəxs emansipasiya qaydasında tam fəaliyyət qabiliyyətli hesab 

edilə bilər (Mülki Məcəllə, 28.4-cü maddə). 

2)

 

Mülki  Məcəllənin  28.4-cü  maddəsinə  əsasən,  16  yaşı  tamam  olan  yetkinlik  yaşma 

çatmamış  şəxslər  əmək  müqaviləsi  ilə  İşlədikləri  və  ya  sahibkarlıq  fəaliyyəti  ilə  məşğul 

olduqlan  təqdirdə,  qanuni  nümayəndələrinin  razılığı  ilə  (bu  cür  razılıq  olma-  dıqda, 

məhkəmənin qəran ilə) tam fəaliyyət qabiliyyətli hesab oluna bilərlər. 

3)

 

Mülki  Məcəllənin  28.6-cı  maddəsinə  əsasən,  qanunvericiliyin  18  yaşına  çatmamış 

şəxslərin  nikaha  daxİl  olmalarma  yol  verdiyi  halda,  yetkinlik  yaşına  çatmamış  şəxslər  tam 

həcmdə mülki fəaliyyət qabiliyyətli hesab edilə bilər. 

Emansipasiya  qaydasmda  tam  fəaliyyət  qabiliyyətli  hesab  edilən  həmin  şəxslər 

məhkəmədə öz hüquq və vəzifələrini şəxsən həyata keçirə bilərlər. 

3.

 

Vətondaşm  fəaliyyət  qabiliyyəti  MPM-in  317-322-ci  maddələrində  nəzərdə  tutulan 

qaydada məhdudlaşdırıla bilər. Bu zaman onu nəzərə almaq lazımdu- ki: 

1)

 

vətəndaşm məhdud fəaliyyət qabiliyyətli hesab edilməsinin əsaslarının dairəsi Mülki 

Məcəllənin 32.1-ci maddəsi ilə müəyyən edilib və tamdır; 

2)

 

fəaliyyət  qabiliyyəti  məhdudlaşdırılan  şəxslər  xırda  məişət  əqdlərini  həyata  keçirə, 

digər gəlirlər əldə edə və onların üzərində sərəncam verə bilərlər. Qeyd olunan şəxslər həmin 

əqdlərə və vurulan ziyana görə müstəqil mülki məsuliyyət daşıyırlar. 

MPM-in  49.3-cü  maddəsində  nəzərdə  tutulan  şəxslərin  hüquq,  azadlıq  və  qanuni 

mənafelərini məhkəmədə aşağıdakı şəxslər təmsil edirlər: 

1) yetkinlik yaşına çatmayanların valideynləri (övladlığa götürənlər), onlar olma- 

59 

---

dıqda  isə,  qəyyunüan.  Qəyyumluq  Mülki  Məcəllənin  33.4-cü  maddəsinə  uyğun  olaraq  14 

yaşmadək  olan  şəxslər,  o  cümlədən  məhkəmənin  qərarı  ilə  məhdud  fəaliyyət  qabiliyyətli 

hesab edilən şəxslərə münasibətdə təyin olunur; 

2) məhkəmənin qərarı ilə fəaliyyət qabiliyyəti məhdudlaşdırılan şəxslərin qəyyumları. 

Məhkəmə  şərh  olunan  maddədə  göstərilən  şəxsləri  işə  cəlb  edə  bilər.  Normanm 

məzmunundan  göründüyü  kimi,  bu,  köhnə  MPM-dən  fərqli  olaraq,  məhkəmənin  vəzifəsi 

deyil, hüququ kimi müəyyən edilib. 

4.

 

MPM-in  49.5-ci  maddəsi  qanunla  nəzərdə  tutulan  hallarda  müUd,  ailə,  əmək, 

inzibati  və  digər  hüquq  münasibətlərindən  əmələ  gələn  və  alınmış  əmək  haqqı  və  ya 

sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə edilən gəlirə sərəncam verməklə əlaqədar olan əqdlər üzrə öz 

hüquq,  azadhq  və  qanunla  qorunan  mənafelərini  yetkinlik  yaşma  çatmayanla-  rm 

məhkəmədə  şəxsən  özlərinin  müdafiə  etmələrinin  mümkünlüyünü  müəyyən  edir.  Məsələn, 

əmək  münasibətlərindən  yaranan  belə  İşlərə  əmək  haqqının  ödənilməsi,  yetkinlik  yaşma 

çatmayanlarm qanunsuz olaraq ağır işlərə, iş normasmdan arhq işlərə cəlb olunması ilə bağlı 

və s. mübahisələri nümunə göstərmək olar. 

Ailə  münasibətlərindən  yaranan  mübahisələrdə  yetkinlik  yaşma  çatmayanlarm 

məhkəmədə öz hüquqlarmı, azadlıqlanm və qanunla qorunan mənafelərini şəxsən müdafiə 

etmələrinə yol verilən hallar Ailə Məcəlləsində də nəzərdə tutulub. Məsələn, Ailə Məcəlləsinin 

51.5-ci  maddəsinə  əsasən,  uşağm  hüquqlan  və  qanuni  mənafeləri  pozulduqda,  o  cümlədən 

valideynləri (onlardan biri) uşağm təhsili, tərbiyəsi üzrə vəzifələrini yerinə yetirmədikdə və 

ya  valideynlik  hüquqlarından  sui-istifadə  etdikdə,  uşaq  öz  hüquqlanm  qorumaq  üçün 

müvafiq  icra  hakimiyyəti  orqanma,  14  yaşına  çatdıqda  isə,  məhkəməyə  müraciət  etmək 

hüququna malikdir. 

Həmin  Məcəllənin  57.4-cü  maddəsində  nəzərdə  tutulan  hallarda  isə,  yetkinlik  yaşma 

çatmayan  valideynlər  öz  uşaqlarına  münasibətdə  atalığı  və  analığı  ümumi  əsaslarla  qəbul 

etmək, atalığa (analığa) dair mübahisə açmaq, habelə 14 yaşına çatdıqdan sonra məhkəmə 

qaydasmda atalığı (anahğı) müəyyən etmək hüququna malikdirlər. 

Maddə SO. Tərəflər 

50.1.

 

Prosesdə tərəflər iddiaçı və cavabdeh hesab bilirlər. Fiziki və hüquqi şəxslər, 

və- 

zifəli şəxslər, dövlət orqanları 

və 

başqa orqanlar iddiaçı və ya cavabdeh qismində çıxış edə 

bilərlər. 

50.2.

 

Özünün  və  ya  başqasının  mənafeyi  naminə  iddia  qaldırmış  fiziki 

və 

hüquqi 

şəxslər, təsisçisi dövlət 

və 

ya dövlət idarəsi, yaxud təşkilatı olan hüquqi şəxslərin müvafiq 

müraciəti  olduğu  hallarda  dövlət  mənafeyinin  müdafiəsi  üçün  iddia  qaldırmış  prokuror 

iddiaçılar hesab edilirlər. 

50.3.

 

İddia tələbinin yönəldiyi fiziki və hüquqi şəxslər cavabdeh hesab olunurlar. 

50.4.

 

Qanunda nəzərdə tutulan hallarda hüquqi şəxs olmayan təşkilatlar da tərəf ola 

bilərlər. 

50.5.

 

Qanun  üzrə  başqasınm  hüquq,  azadhq  və  qanunla  qorunan  mənafeyinin 

müdafiəsi üçün məhkəməyə müraciət etmək hüququ olan şəxsin ərizəsi ilə mənaf^i üçün 

iddia  qaldırılmış  şəxs,  başlanmış  proses  barədə  xəbərdar  edilir  və  məhkəmə  prosesində 

iddiaçı qismində iştirak edir. Tərəflər prosessual hüquqlarından bərabər 'istifadə edirlər və 

bərabər prosessual 

60 

---