Azərbaycan Hüquqçular Assosiasiyası azərbaycan respublikasinin
Yüklə 3,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
vəzifələr daşıyırlar. 1.
MPM-in 50-ci maddəsi işdə tərəf ola bilən iştirakçılarm dairəsini dəqiqləşdirir, lakin MPM tərəflərin anlayışını vermir. Mülki prosesdə tərəflər işdə iştirak edən o şəxslərdir ki, aralarmdakı maddi-hüquqi mübahisə məhkəmədə baxılır və həll edilir. Göründüyü kimi: 1)
tərəflər - işdə iştirak edən əsas şəxslərdir; 2)
tərəflər - maddi hüquqlar və qanunla qorunan mənafelər barədə mübahisə edirlər və buna görə də, əks maddi-hüquqi maraqlara malikdirlər; 3)
araşdırmasının predmetidir. 50.1-
ci maddə müəyyən edir ki, prosesdə tərəflər iddiaçı və cavabdeh hesab edilirlər. İddiaçı və cavabdeh qismində aşağıdakılar iştirak edirlər: 1)
vətəndaşlığı olmayan şəxslər nəzərdə tutulur. Bu zaman MPM-in maddələrinin qaydaları nəzərə alınmalıdır. İddiaçmm və cavabdehin fəaliyyət qabiliyyətinin olması da zəruri şərtdir (MPM, 49-cu maddə); 2)
hüquqi şəxslər anlayışı altmda Mülki Məcəllənin 4-cü fəslində nəzərdə tutulan hüquqi şəxslər - dövlət qeydiyyatına aimmış kommersiya və qeyri-kommersiya (qeyri-höl^mət) təşkilatları nəzərdə tutulur; 3)
dövlət orqanları anlayışı altında Dövlət qulluğu haqqmda Qanunun 7 və 8-ci maddələrində göstərilən subyektlər nəzərdə tutulur (MPM-in 46-cı maddəsinin şərhinə bax). 4)
işə cavabdeh qismində cəlb edilə bilən şəxslər nəzərdə tutulur (MPM, 285-ci maddə). Tərəflər bərabər prosessual hüquqlardan istifadə edirlər. Onların ümumi hüquqlarının həcmi işdə iştirak edən digər şəxslərin hüquq və vəzifələrinin həcmi ilə üst-üstə düşür (MPM, 50.5-ci maddə). Lakin bununla yanaşı, işdə iştirak edən şəxslərin hamısına xarakterik olan ümumi hüquqlardan əlavə, tərəflər MPM-in 52-ci maddəsində nəzərdə tutulan xüsusi hüquqlara malikdirlər: iddiaçı iddianm predmetini və ya əsasını dəyişdirə bilər, iddia tələbinin həcmini artu-a və azalda, iddiadan imtina edə bilər, cavabdeh iddianı etiraf edə bilər. Tərəflər işi banşıq sazişi bağlamaqla başa vura bilərlər. Tərəflərin məhkəmədən işə onlarm iştirakı olmadan baxılmasmı xahiş etmək hüquqları var, lakin məhkəmə onlarm gəlməsini məcburi hesab edə bilər (MPM, 185-ci maddə). 2.
Tərəflər prosesdə öz adlarmdan və öz hüquqlarmm müdafiəsi üçün iştirak edirlər. Bir qayda olaraq, məhkəmə prosesi hüquqlan pozulmuş və ya mübahisə edilən şəxsin ərizəsi ilə başlanır. Lakin məhkəmə həmçinin digər şəxslərin hüquqlarının və qanuni mənafelərinin müdafiəsi üçün məhkəmədə iddİa qaldırmaq hüququ qanunla 61
nozürdo tutulan şəxslərin müraciəti əsasında mülki işə baxa bilər. Digər şəxslərin ərizəsi əsasında maraqları naminə iş qaldınimış şəxs məhkəmənin yeri və vaxtı barədə xəbərdar edilir və o, prosesdə iddiaçı qismində iştirak edir (MPM, 140.1-ci maddə).
Qanunda nəzərdə tutulan hallarda fiziki və hüquqi şəxslər başqasının mənafeyi naminə, o cümlədən təsisçisi dövlət və ya dövlət idarəsi, yaxud təşkilatı olan hüquqi şəxslərin müvafiq müraciəti olduğu hallarda dövlət mənafeyinin müdafiəsi üçün iddia qaldırmış prokuror iddiaçılar hesab edilirlər. Həmin şəxslər barışıq sazişi bağlamaq hüququndan başqa, iddiaçmm bütün prosessual hüquqlanndan istifadə edir və vəzifələrini daşıyırlar (MPM, 59-cu maddə). Mənafeyi naminə iş qaldırılmış şəxs başlanmış proses barədə xəbərdar edilir; bu, həmin şəxsə məhkəmə baxışmm yerİ və vaxtı, hansı qisimdə məhkəməyə çağırılması barədə çağırış vərəqəsi verilməsi yolu ilə edilir (MPM, 140.1-ci maddə). Tərəflər prosessual hüquqlardan bərabər istifadə edirlər və bərabər prosessual vəzifələr daşıyırlar (MPM, 50.5-ci maddə). Tərəflərin hüquq bərabərliyi prinsipinin pozulması məhkəmə qətnaməsinin ləğv edilməsi üçün əsasdır (MPM, 387-ci maddə). Başqa şəxslərin hüquq və mənafeyini müdafiə elmək üçün qanun üzrə məhkəməyə müraciət edə biləcəkləri hallarda prokurorun, dövlət orqanlarmm, müəssisələrin, idarələrin, təşkilatların, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarmm, ictimai birliklərin və ayrı-ayn vətəndaşların ərizəsi üzrə mənafeyi üçün iş başlanmış şəxs, başlanmış proses haqqmda məhkəmə tərəfindən xəbərdar edilir və hüquqlarmın və qanunla qorunan mənafeyinin müdafiəsi üçün ərizə vermiş şəxslə yanaşı prosesdə iddiaçı kimi iştirak edir. 3.
fiziki və hüquqi şəxslərlə yanaşı, aşağıda göstərilən şəxslər də iddiaçılar hesab edilirlər; 1)
başqasmın mənafeyi naminə iddia qalduınış fiziki və hüquqi şəxslər; 2)
təsisçisi dövlət və ya dövlət idarəsi, yaxud təşkilatı olan hüquqi şəxslərin müvafiq müraciəti olduğu hallarda, dövlət mənafeyinin müdafiəsi üçün iddia qaldırmış prokuror. Başqasmın mənafeyi naminə iddia qaldırmış fiziki və hüquqi şəxslər və prokuror başqa şəxslərin hüquqlannı və qanunla qorunan mənafeyinin müdafiə olunması ilə bağlı məhkəməyə ərizə ilə müraciət etdikdə, mülki prosessual qanunvericiliyə əsasən o, prosesdə iddiaçı qismində çıxış edir. Lakin həmin fiziki və hüquqi şəxslər, o cümlədən prokuror məhkəməyə ərizə ilə öz maraqlarmm müdafiəsi məqsədilə yox, başqa şəxslərin hüquqlarmm və qanunla qorunan mənafelərinin müdafiəsi üçün müraciət edirlər. Onlar məhkəməyə ərizə ilə müraciət etdikdə, maddi-hüquqi mənada deyil, prosessual-hüquqi mənada iddiaçı olurlar. Şərh olunan maddənin göstərişinə görə, prokuror: 1) yalnız təsisçisi dövlət və ya dövlət idarəsi, yaxud təşkilatı olan hüquqi şəxslərin müvafiq müraciəti olduğu hallarda və 2) dövlət mənafeyinin müdafiəsi üçün məhkəmədə iddia qaldıra bilər.- - Mülki Məcəllənin 64.6-cı maddəsinin göstərişinə görə, «dövlət orqanlan və yerli özünüidarə orqanları təsərrüfat ortaqlıqlannm və cəmiyyətlərinin iştirakçılar kimi çıxış edə bilməzləri). 62
Yüklə 3,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|