Azərbaycan m IL ij elmlər akademiyasi a. A. Ba k IX an o V adına tariX İnstitutu azərbaycanin qəDİm tartXİNƏ dair yazili
Yüklə 7,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- M üntəxəbat Azərbaycanm qədim tarixinə d a ir ya zılı m ənbələr 34. Asarhaddonun [Aşşur-aha-iddin; e.ə. 680-669] “A ” prizmasından fragm ent
- Münt3xəbat Azərhaycam n qədim tarixinə d a ir ya zılı m ə n b ə b r
- 35. Ä şşur çarı Asarhaddonun siyasi işlər üzrə sorğulanndan parçalar
M üntəxəbat Azərbaycanm qədim tarixinə d a ir ya zılı m ənbələr 34. Asarhaddonun [Aşşur-aha-iddin; e.ə. 680-669] “A ” prizmasından fragm ent Mətnin tərcüməsi aşagıdakı nəşrə əsasən verilir; Qaşqay S.M. Q ədim Azərbaycan tarixi m ixiyazıh mənbələrdə. Bakı, 2006. Tərcümə Solraaz Q aşqaym, şərhlər Allahverdi Əlimirzəyevindir. <М эп> gimirralı Teuşpaya,' yeri uzaq olan ummanmanda- ya^ və büffin onun qoşununa Xubuşna ölkəsinin torpağında silahımla zərbə vuran. М эп - Bam aku ölkəsini, о hiyləgər düşməni (və) mehran- lılar^ dilində “Pitanu şəhəri” adlanan Telaşşuri ölkəsinin əhalisi- ni tapdalayan. M ən - M annalılann ölkəsinin əhalisini, ram edilməyən kutiləri |)эгэп-рэгэп salan, onlan xilas edə bilməyon nıüttəfıqi aşquzah İşpakanm qoşununu silahla qıran. < ...> Uzaq M adaylann ölkəsində y erb şən Duzlu səhra‘’ sərhədindən, lacivərddən olan Bikni dağının^ ətəyindəki Patuşar- rsi vilayətindən m əndən əvvəlki çarlann, mənim əcdadlanmın heç birinin ayaq basmadığı toф aqlarш dan mənim hökmümə ta- be olmayan güclü başçılan Şidirpama və Epardunun özlərini adam lan i b birlikdə, onların minik atlanm , qaramahnı, qoyunla- nnı, dəvələrini, sonsuz qənimətlərini Aşşura apardım. Uppis, Partakka*^ şəhərinin başçısı, Zanasana, Partukka"^ şəhərinin başçı- sı, Ramateya, Urakazabarna'*^ şəhərinin başçısı, uzaqlarda yaşa- yan bütün maday başçılan mənim hökmdar əcdadlarımın zama- nında heç vaxt A şşur ölkəsinə hücum etməmişlər, toфaqlam^ı tapdalamamışlar. Aşşunjn, mənim ağamın, güclü qəzəbindən qorxub < ...> ölkəbrinin sərvəti olan lacivərdi mənim çar şəhərim Neynəvaya gətirib, ayağımdan öpdülnr; т э п э yalvarıb onlara э1 qaldıran tayfa başçılarının əleyhinə müttəfıq olmağı xahiş etdib r. M əmurlarımı, onların sərhədində olan vilayət başçılannı mən tez oraya göndərdim və onlar həmin şəh ərb rin sakinbrini tapdalayıb, onlan т э п э tabe etd ib r. Öz illik hökm dar vergimi onlara həv ab etdim. Şərhlər 1. Gimirralı Teuşpa - Anadolunun şərqindэ hərbi əmə- liyyatlar aparan kim mer ordularm ın başçısı. Teuşpa ismi ehtimal ki, hurri m эnşэlidir və ta n n Teşub i b эlaqəlэndirilmэlidir. 2. U mman-m anda - Е.э. VIII əsrin aşşur siyasi və ədəbi m ətnbrindo Aşşurdan şimalda уэ şim al-şэrqdэ mövcud olan düşm эn mövqeli ЬэгЬ! Ь1гЬ§тэЬгэ verilən ümumi ad. “Kimliyi Ьэ1И olm ayan qoşun” anlam ında izah olunan bu term in “Kuti эfsanэsi” ad lanan eposda A kkad hökm dan N aram -Suenin düş- т э п Ь п п э , о cü m b d ən lullubi mənşəli Anubaniniyə və onun a ib üzvlərinə şamil edilib. A şşur dövbtinin süqutunu təsvir edэn “Gedd xronikası” adlı tarixi mətndə Maday qoşunları bu te n n in b ifadə olunub. 3. Mehri - Urmiya gölündən qorbdə yerloşən geniş ərazinin və orada yaşayan tayfanm adı. Zonnimizcə bu termin Türkiyənin Şımak vilayətindoki Mehri yaşayış m əntəqəsinin adında qahb. 4. Aşquza - Aşşur m ətnbrindəki aşquza, babil m ətn b - rində işquza, yunan m ənbəbrində skiflər е.э. VII əsrdə Aşşur, Urartu və M anna d ö v b tb rin in sərhə- dində m əskunlaşm ağa cəhd göstərən köçəri tayfalar olmuşlar. 5. Duzlu səhra m эtndэ “Duz evi” . İranm m эrkэzindэ D əşti-K əbir (“Böyük .яэЬга”) səhrası. 6. Bikni dağı - İranm ən hündür zirvəsi olan Dəma- vэnd dağı. 7. Patuşarra - D эm avэnd dağı ətrafmda y erb şən о1кэ. 62 63 Münt3xəbat Azərhaycam n qədim tarixinə d a ir ya zılı m ə n b ə b r 8. Partakka - M üasir Isfahan şəhəri ətrafında yerləşən ölkə. 9. Partukka - M aday ölkəsinin şərq vilayətbrindən biri. Parfıyanm adı ilə əlaqəbndirilir. 10. U rakazabam a - Maday ölkəsinin şərq vilayətlərin- dən biri. 35. Ä şşur çarı Asarhaddonun siyasi işlər üzrə sorğulanndan parçalar Adətən bu sorğular tannya kəsilən qurbanlıq heyvanm qara ciyərinin vəziyyəti əsasm da kahinlər tərəfındən aparılırdı. K ah in b r qurban verməklə tannm n rəğbətini qazanaraq hökmda- rı maraqlandıran hərbi-siyasi məsələlərin gələcək aqibətini təyin edirdilər. Bəzi hallarda sorğular gildən düzəldilmiş qara ciyər modeli üzərində yazılırdı. B u sorğular əsasən е.э. I minilliyin birinci yansm a aid olsa da, əksər hallarda arxaik üslubda tərtib edilirdi. Mətnin tərcüməsi aşağıdakı nəşrə əsasən verilir; Qaşqay S.M. Qədim Azərbaycan tarixi mixiyazılı mənbələrdə. Bakı, 2006. Tərcümə Solmaz Qaşqaym, şərh b r Allahverdi Ə lim irzəycvindir <Şamaş, böyük tann>, mənim sənə verdiyim sorğuya qəti, inamlı cavab ver! Aşşur <çarı Aşşurahaiddin> çalışsınmı, niyyot etsinmi? O, < ...> ölkəsinin vilayət başçısım adam lan ib , atlarla, lazımi qədər qoşunla yığsınmı və verg Onlar < ...> p ak a <şəhərindən> A ndiф ati < ...> Duz səhrasına kimi getsinlənni? < ...> d an < ...> Karzi- ta qədər çox olsa < ...> <əgər onları göndərsə və onlar ge>tsə, lazı- mı qədər gedərbrm i və hər hansı bir pağlarına sağ-salamat gəlib, salamat çatacaqlarm ı? Eşidən eşidərmi? < .. .> Şərhlər 1. A ndiф atianu (və ya Antarpatianu) - Dəqiq yeri bəlli olmayan M aday şəhəri. Bu şəhər II Sarqona vergi verən şəhər və v ilayətbrin sırasmda qeydə alınıb. О zaman şəhərə M aşdakku («M azdaya sitayiş edən») rəhbərlik edirdi A ndiф atianu Qəzvin yaxınhğm da və ya M anna i b Maday sərhədinə yaxın yerdə loka- lizə edilir. Bəzi tədqiqatçılar (P. Rost, Y. Knudson, Y. Yusifov və başqalan) hesab edir ki, A ntaф atianu Atropatena xoronim inin ilkin forması olmuşdur. Digər tədqiqatçılar isə (M. Ştrekk, İ.M. Dyakonov, İ. Əliyev və başqalan) bu fıkrə qarşı çıxmışlar. Ап1афаиапи xoronimi qədim Iran dilbrindən tərcümədə “Y ollar arası” anlamını verir. 2. Karzitali - Başqa bir sənəddən məlum olur ki, Asar- haddon K arzitalinin hökm dan Bur-D ada i b müqa- v ib bağlam ışdır. 3. <...>parda - T ərcüm əçibr burada Saparda şəhərinin adının yazıldığını güman edirlər. Bu fraqmcntdə Zikirtunun paytaxtı Parda şəhərinin yazılması da mümkündür. 64 65 Yüklə 7,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|