Azərbaycan m IL ij elmlər akademiyasi a. A. Ba k IX an o V adına tariX İnstitutu azərbaycanin qəDİm tartXİNƏ dair yazili
Yüklə 7,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Müntəxəbat A zərbaycam n qədim tarixinə d a iry a zılı m ənbətər 36. Aşşurbanapalın [Aşşur-bani>apla: e.ə. 6 6 ^ 6 3 5 ]
- Müntəxəbat A zərbaycam n qədim tarixinə d a ir у azıh m ənbələr
- III BOLMƏ. Elam mənbələri
- Şilhak-İnşuşinakın qələbə stelasından fraqm cnt
Müntəxəbat A zərbaycam n qədim tarixinə d a iry a zılı m ənbətər 36. Aşşurbanapalın [Aşşur-bani>apla: e.ə. 6 6 ^ 6 3 5 ] “B” silindrindəki mətnindən parça Mətnin tərcüməsi aşağıdakı nəşrə əsasən verilir: Qaşqay S.M. Q ədim A zərbaycan tarixi mixiyazılı mənbələrdə. Bakı, 2006. Tərcümə Solmaz Qaşqaym, şərhlər Allahverdi Əlim irzəyevindir. şümün irəlilədiyini gecə vaxtı göndərdi. O, m ənim qoşunlarımla döyüşə çıxdı. Мэ- nim döyüşçülərim onlarla vuruşdu və onları məğlub etdi. Мэп geniş düzənliyin 3 b eru ’ uzunluğunda sahəsini onlann meyitləri ilə doldurdum. М эпэ ümid verən hakimlərimin, böyük ilahilər Aşşurun, Sinin, Şamaşm hökm ü ilə mən M annalılann ölkəsinə soxuldum, qalibiyyətlə keçdim və yürüşüm zamanı Ayusiaş qa- lasını, P aşa<...>su, Busutu, Aşdiaş, Urkiyamun, Uppiş, Sihua, Naziniri şəhərlərini - səkJciz möhkəmləndirilmiş şəhəri saysız kiçik məskənlərlə birlikdə э1э keçirdim; İzirtunun özünə kimi gedib çatdım, sökdüm, dağıtdım, odda yandırdım. Мэп bu şə- hərlərdən adam lan, atlan, eşşəkləri, qaramal və davar sürülərini çıxanb, apardım. Ahşeri mənim yürüşümün gedişini eşitdi, öz hökmdar şəhəri İzirtunu tərk etdi, özünün ümidi olan Atranu^ şəhorinə qaçdı və orada sığmacaq tapdı. Мэп onun m öhkəınbndirilm iş şəhərləri tzirtu, Urmeyate^ və UzbiyanH mühasirəyo aldım, bu şəhərlərdə yaşayan adamları orada bağladım və onların üroyini sıxışdınb, yox etdim. Мэп bu vilayəti zəbt ctdim, sökdüm, dağıtdım, yandırdım. 15 günlük məsafədən yerləri viran etdim. xaraba qoydum. Yürüşüm vaxtı hökm dar əcdadlanm ın zamanında mannalı- ların zəbt edib, özlərinə götürdüklsri Şurdira^ şəhərinin ətrafın- dakı məskənləri zəbt etdim, yandırdım, dım. Bu məskənləri mən A şşurun hüdudlanna qatdım. Mannalı- ların ölkəsinin, Harsi^ dağm dakı Azakanani şəhəri ilə Kumur- day^ ölkəsi arasında olan Arsiyaniş şəhərinin vilayətini alt-üst etdim, yandırdım. İstehkam larının(?) rəisi dağlı R ayadişadini öldürdüm, əsirlərini apardım. Erişteyana şəhərinin vilayətini işğal etdim, onun məskənlərini alt-üst etdim , qarət etdim, yandırdım. Yürüşüm zam anı m ən onun vilayətini xaraba qoydum, onun bütün ölkəsini kiçiltdim , böyük qənim ətlər və ağır hədiy- yələrlə sağ-salamat A şşur ölkəsinə gəlib çıxdım. M ənim hökm- dar əcdadlanm ın vaxtında m annalılann zəbt etdiyi Şarruikbi, Qusune və < ...> ru te - A şşur i b qonşuluqda olan məskənləri zəbt etdim , oradan mannalıları qovdum , Aşşura atlar, silahlar, hərbi ləvazim at apardım. Мэп bu şəhərləri yenidən məskunlaşdırdım və onları A şşurun hüdudlanna qatdım. Ahşerini onun qullarım n эНпэ verdilər. Onun <ölkəsinin adam lan> ona garşı qiyam qaldırdılar və onun m eyilini küçəyə atdılar. Sonra onun oğlu Ualli onun taxtına əyləşdi < .. .> Həmin günlər M aday şəhər başçısı Birishadri, Sahu ölkəsi- nin başçısı Qaqunun oğulları Sarati və Parihia monim hökmdar- lığımın boyunduruğunu rədd etdilər. М эп onlann 75 möhkəm- ləndirilmiş şэhэrini zəbt etdim , rın ö zb rin i diri-diri əlimə keçirdim, öz hökm darlıq şəhərim Neynovaya gətirdim. Şərhlər 1. Beru - U zunluq (və ya məsafə) ölçü vahidi; 1 beru 10 km -э yaxın idi. 2. Atrana (və ya Terana) İzirtudan cənubda y erb şən M anna qalası. 3. Urmeyate (və ya Armait) - M üasir Sakkız yaxınlı- ğındakı Sahab kəndi ərazisində lokalizə olunur. 66 67 Müntəxəbat A zərbaycam n qədim tarixinə d a ir у azıh m ənbələr 4. Uzbia (və ya İzzibia, Zibia) - M üasir Sakkızdan 24 km cənubda, Ziviyə kəndindən 18 km şərqdə yerləşir. 5. Şurdira (və ya Şurda) - Kiçik Zab çayımn yuxarı axarında şəhər. 6. Harşi - Şumer mətnlərində Harşa, urartu yazılarmda Arsi yət, m üasir İraqda Tuz-Hurmath şəhəri yaxınlığında 7. Kumurda ~ Q ədim Atdcad mətnlərində Humurtu, Huurtu. Ehtimal ki, Dij^ala çaymın yuxarı axarında yerləşirdi. III BOLMƏ. Elam mənbələri İranın cənubundan tapılan Elam m ə tn b ri bölgənin 2000 illik ictimai-siyasi və mədəni-iqtisadi tarixinin öyrənilm əsində əvəzsiz mənbədir. A kkad mixi yazı sisteminin təkm illəşdirilm iş “Elam variantı” əsasında tərtib olunan bu m ətnlər xronoloji baxımdan 3 m ərhələyə bölünür. “Qədim Elam ” mərhələsi 2 nümunə ilə təmsil olunub: “Naram-Suenlə m üqavilə” (e.ə. 2205- ci il) və Sim ebalar-huhpakın kitabəsi (е.э. 1770-ci il). “Orta Elam” dövründə (е.э. X IV -X I ə srb r) mətnlərin sayı xeyli artır. Bu dövrün 80-ə yaxın mətni hərbi yürüşlərin nəticə- brinə, tikinti işb rin in hesabatına və m əbədbrin Ьэф азш а həsr olunub. “Yeni Elam ” dövrü m ətnbrində (е.э. V I-V ə srb r) ilk dəfə olaraq yerli dildə mixi qrafıka ilə təsэrrüfat ГэаНууэ11п1П m üxtəlif sahələri, alqı-satqı əm əliyyatlan, natural ö d ən işb rə dair hesabatlar əks olunm ağa başlayır. Ə h əm ənibr d ö v b tin in Suz və Persepoldakı 1э8ЭгшГа1 arxivbrində tərtib olunm uş sənədbrin bxm inən 2500-ü dэrc olunub. Elam dilinin qram m atikası və leksik fondu z ə if öyrənildi- yindən mətnlərin m əzm unu çotinlikb dərk olunur, bəzi ifadələ- rin mənası və c ü m b b rin tərcüməsi şэrtidir. 37. Şilhak-İnşuşinakın qələbə stelasından fraqm cnt Eiam hökmdarı Şilhak-İnşuşinakın [e.ə. 1150-1120 ilb r] qələbə stelası XX əsrin əvvəllərində J. de M orqan tərəfındən Elamın paytaxtı Suzda (m üasir Huzistanda Şuş şəhəri) apanlan arxeoloji qazıntılar zam anı tapılmışdır. İri ЬэстИ (2 m x 1 m öl- çülü) əhəng daşı üzэrindэ Ьэкк olunmuş stela fraqm entar vəziy- yətdədir. Bir П 69 Э daş parçaları üzərində işğal olunm uş 170-dən artıq yaşayış məskəni xatırlanır. B unlann bir qismi Cənubi 68 69 Yüklə 7,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|