Azərbaycan m IL ij elmlər akademiyasi a. A. Ba k IX an o V adına tariX İnstitutu azərbaycanin qəDİm tartXİNƏ dair yazili
Yüklə 7,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- M iintəxəbat Azjrhaycanın gədim tarixinə d a ir yazıh m ənhəhr
- 42. “ X orxor salnam əsindən” fraqm entlər
- Müntəxəbat A zjrhaycanın qədim tarixinə dair yazılı mənbələr III sütün
M iintəxəbat Azjrhaycanın gədim tarixinə d a ir yazıh m ənhəhr 2. Tuşpa (уэ ya Turuşpa) Urartu dövlətinin paytaxtı. M üasir Türkiyədə Van şəhəri. 41. D aştəpə kitabəsi K itabə M iandoab şəhərindən (Cənubi Azərbaycan) şimal- şərqdə aşkar olunmuşdur. M ətnin tərcüməsi aşşğıdakı nəşrə əsasən verilir; Qaşqay S.M. Qədim A zərbaycan tarixi mixiyazılı m ənbələrdə. Bakı, 2006. Тэгсйгаэ Solmaz Qaşqaym, ş ə rh b r Allahverdi Əlim irzəyevindir. Işpuini Sardurinin oğlu Haldiyə, hakim ə bu yazını ucaltdılar. T ann Haldi öz silahı ilə qalib gəldi, Barşua^ ölkəsinə qalib gəldi. Haldi qüdrətlidir, tanrı H aldinin silahı qüdrətlidir. Tanrı Haldinin əzəməti ilə İşpuini Sardurinin oğlu M inua İşpuininin oğlu M eişta şəhərinə qüdrətlidir, M inua qüdrətlidir. O nlann qoşununda 106 döyüş arabası, 9174 atlı, 2704 piyada döyüşçü oğlu İşpuininin, İşpuininin oğlu M inuanın önündə ilahi Haldi gedirdi. O nlar Meişta, Kua,^ Şaritu,'* Nigibi,^ Barşua ölkələrinin şəhərlərini zəbt etdilər, oradan <...> 486 < ...> , < ...> min, < ...> yüz, < ...> min, 6600 < ...> , 1120 at, 12000 qaramal, <... min> 65 dəvə, < ...> 15 min davar apardılar. Tanrı Haldinin qüdrəti ilo Sardurinin oğlu İşpuini apardılar. O nlar ölkədən çıxandan sonra qalada qalanlar <.. .> Tanrı Haldiyə, hakimə İşpuini, Sardurinin oğlu M inua, İşpuininin oğlu bu yazını ucaltdılar. Şərhlər 1. M eişta - A şşur mətnlərində Missi. Parsua ölkəsində şəhər, sonralar Mannada vilayət və onun eyni adlı m ərkəzi şəhəri. Miandoabdan şimal-qərbdə və ya bir qədər cənubda, Zeribor gölü yaxınlığında yerləşdiyi güman olunur. 2. Barşua - A şşur mətnlərində Parsua. M annanm cənub qonşuluğunda ölkə. Kiçik Zab və D iyala çaylarının yuxan ax an n d a və ya M ahi-Dəştdə yerləşdiyi gü- man olunur. 3. Kua ~ Barşua ölkəsində şəhər. A şşur mətnlərində xatırlanan və m üasir Cudi-dağın yaxm lığında (Tür- kiyənin şərqində) yerləşən eyni adh şə h ərb əlaqəsi yoxdur. Urartu dilində kua sözü “xaraba” mənasında işb n ird i və bir sıra qədim şəhər adlarında (Kua- Kinda, K ua-A lbani, Kua-Yani və s.) qeydə alınıb. 4. Şaritu “ Parsua ölkəsində şəhər. D igər mətnlərdə qeydə alınm ayıb 5. Nigibi - Parşua ölkəsində şəhər. A şşur m ətnbrindo Manna vilayəti Surikaş ib Parsua ölkəsi arasında Nikippa adlı dağ xatırlanır. O la bilsin ki, oxşar adlı Nigibi şəhori bu dağın ətəyində yerbşirdi. 42. “ X orxor salnam əsindən” fraqm entlər Van qayasınm qorb yam acmda iri həcmli kitabədir. Mətnin tərcüməsi aşağıdakı nəşrə əsasən verilir: Q aşqay S.M. Q ədim A zərbaycan tarixi mixiyazılı m onbəbrda. Bakı, 2006. Tərcümə Solmaz Q aşqayın, şə rh b r Allahverdi Əlim irzəyevindir. 78 79 Müntəxəbat A zjrhaycanın qədim tarixinə dair yazılı mənbələr III sütün <...> Argişti* deyir: <...> Manna ölkəsinə çatdım, dağlıq ölkəyə <...> Buştu^ ölkəsinə <...> onlan məğlub etdim <...> <...> Həmin il M anna ölkəsinə yürüş etdim <...> Bustu ölkəsi çatdım. M ən < .. .>. Şərhlər 1. Argişti - M enuam n oglu I Argişti [е.э. 786-764]. 2. Buştu (və ya Bustus, Busutu) - Diyala çaym ın yu- xan axarm da vilayət və şəhər. Kermanşahdın qərb- də, m üasir Q aplantu yaxınlığında yerləşdiyi güm an olunur. M üxtəlif vaxtlarda M annamn və Parsuanın tərkibinə qatılmışdır. IV sütun İ1 ərzində 18243 nəfər adamm bir qismini öldürdüm, digə- rini diri apardım, qaramal, 36830 davar görə bütün bu qəhrəmanİıqları mən bir il ərzində etdim. Tann Haldi öz silahı ilə yürüş etdi, Mana ölkəsinə qalib gəl- di, İrkiuni' ölkəsinə qalib gəldi, onları Argiştinin qarşısmda məğ- lub etdi. Tann Haldinin əzəməti ilə Argişti deyir; Tanrı Haldiyə, hakimə, tann Teyşebaya, ilahə Şiviniyə, Biaynili ölkosinin tanrı- larma, hakimimin əzəmoti ilə yalvardım. Tannlar məni cşitdi. Argişti Minuanın oğlu dcyir: Tann Haldi qüdrətlidir, tann Haldinin silahı qüdrətlidir. İlahi Hal dinin əzəməti ilə Mana ölkəsinə basqın etdim; İrkiuni ölkəsini zəbt etdim, Aşşur dağlarına çatdım, Bir il ərzində 647 əsirin bir qismini öldürdüm, digərini diri apardıın, 2251 qaramal, 8205 davar уэ görə т э п bütün bu şücaəti bir il ərzində gördüm. T ann Haldi öz silahi i b yüniş etdi, Mana ölkəsino qalib gəldi, Buştu ölkəsinə qalib goldi, onlari Argişti, Minuamn oglu qarşısm da məğlub etdi. Tann Haldinin əzəməti ilə Argişti deyir: Tann Haldiyə, hakim ə, tann Teyşebaya, ilahə Şiviniyə, Biaynili ölkəsinin tanrı- larına, hakimimin əzəməti ilə yalvardım . T annlar mənim xahişimi eşitdilər. Argişti, Minuanm oğlu deyir; Haldi qüdrətlidir, tann Haldinin silahı qüdrətlidir. Tanrı Haldinin əzəməti ilə Buştu ölkəsinə yürüş etdim, Aşqaya" ölkəsinin vadisini zəbt etdim. Ugiştini^ ölkəsinin Şatiraraqani vi- layətinə rəhm etdim, Uşini'* ölkəsi salmathi.^ Alateye*’ ölkəsinə, d ağ h q ölkəyə çatdım. Ölkəni yandırdnn, şəhərləri dağıtdım, ki- şiləri, qadınlan oradan apardım. İ1 ərzində 7873 əsirin bir qism i ni öldürdüm , digərini diri apardım; 290 at qaçırtdnn, 101 dəvə, 4909 qaramal bu şücaəti bir il ərzində gördüm. Tann Haldi öz silahı ilə yürüş etdi, M anna ölkəsinin qoşu- nuna qalib gəldi, onu məğlub etdi M inuanın oğlu Argiştinin qar- şısm da. Tanrı H aldinin əzəməti ilə Argişti, M inuanın oğlu deyir: < ...> Argiştihinili ПЭ ГПЭП kanal çəkdirdim < ...> . Tann Haldiyə, hakimə, tann Teyşebaya, ilahə Şiviniyə, Biaynili ölkəsinin tanrılarına, hakimimin əzəməti ilə istədiyim deyir: < ...> dostə qoşunla < ...> Mana ölkosinə gəldi. Tann Hal dinin əzəmoti ilə < ...> < ...> tanrı Haldı öz < ...> əzəməti ilo! Şərhlər 1. irkiuni - Umnia gölündən cənubda, Manna ilo Aşşur dövlətinin sərhədləri yaxm lığm da vilayot. 2. Aşqaya (aşşur mətnlərində Uşkaya) - Müasir İranda Uski, Tabriz şəhərindən qərbdə, Səhənd dağnnn şi- mal ətəklərində lokalizə edilir. 3. Ugiştini (aşşur mətnlərində Uişdiş) Urmiya gölü- nün şərq sahilində, m üasir M arağa yaxmlığında Manna vilayəti. 80 81 Yüklə 7,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|