180
və 47
0
55'-dir. O, dördüncü iqlimdə, Azərbaycandadır. Əl-Lübab-a görə,
fəthələnmiĢ sin və ləm, mim'dən sonra əlif və axırda sin (hərfi) gəlir. (səh.397) Əl-
Mühəlləbiyə görə (Sələmas) Xoydan Ģimal-qərb (istiqamətində) yerləĢir, onların
arasında məsafə 7 fərsəxdir. Əl-Lübab-də deyilir: "Sələmas Azərbaycan
Ģəhərlərindən biridir". Əl-Mühəlləbi də (qeyd edir ki,) həmin Sələmas daimi
ticarəti olan böyük əmsarlardan
34
biridir və oradan Urmiyəyə 16 fərsəxlik bir yol
gedir. Sələmas Azərbaycanın qərb hüdudlarında yerləĢir.
(s.359) X u v e y y. Əl-Lübab`də: xa`nın üzərində damma, vav'ın üzərində
fəthə, sonunda isə qoĢalaĢmıĢ yə vardır. Mövqeyi: yeddi iqlimdən
dördüncüsündədir. Əl-Ətval`də deyildiyinə görə, uzunluq dairəsi 69
0
40', en dairəsi
– 30
0
40'-dir. Əl-Lübab'da: Bu Azərbaycanın ən axırıncı Ģəhəridir. Sələmas'la onun
arasında (məsafə) 21 mildir.
35
Əlavə 1. Əs-Səm'ani. Kitəb əl-ənsab. v.212 ibn Əl-Xuveyyi. Xa'nın
damması, vav'ın fəthəsi, yə`nin təĢdidi /var/. Bu nəsəb Azərbaycan Ģəhərlərindən
biri olan Xuveyyə aiddir.
Əlavə 2. Ġbn əl-Əsir. Əl-Lübab. I. 396. (Əl-Xuveyyi). Xa /hərfinin/
damması, vav`ın fəthəsi, yə'nin təĢdidi /var/. Bu nəsəb Azərbaycan Ģəhərlərindən
biri olan Xoy'a aiddir. Bir çox məĢhur üləma, o cümlədən, Əbu Müaz Əbidan ət-
Təbib buradandır. O, rəvayətləri əl-Cəhizdən öyrənmiĢdir.
Əlavə 3. Əbu-l-Fida. Təqvim əl-buldən. (s.396). Xuveyy. Uzunluq dairəsi
69
0
40', en dairəsi – 3
0
40'-dir. Dördüncü iqlimdə, Azərbaycandadır. Əl-Lübab'də:
xa' dammalı, vav fəthəli və /axırda/ qoĢalaĢmıĢ yə. Əl-Mühəlləbi' də deyilir:
Xuveyy Mərənd'dən Ģimal-qərbdədir, onların arasında məsafə 12 fərsəxdir. Əl-
Lübab'də deyilir: Xuveyy Azərbaycan Ģəhərlərindən biridir. Xuveydən Sələmas
Ģəhərinə məsafə 21 mildir.
(səh.359) U r m i y ə. Əl-Lübab'a görə: dammali əlif, sukunlu ra və mim,
axırda təĢdidli yə'dən sonra isə təĢdidli hə gəlir. Ġbn əl-Cəvaliqi isə əl-Muarrab'da
deyir: "Ərəb (dilindən) fərqli olaraq yə qoĢalaĢmır".
36
Mövqeyi - yeddi iqlimdən
dördüncüsündədir. Əl-Qanun`da deyilir: "uzunluq dairəsi 73
0
20', en dairəsi -37
0
-
dir". Əl-Mühəlləbi-yə görə, "O, Azərbaycanın ən sonuncu məntəqəsidir, çox
təmtəraqlı bir Ģəhərdir". O, qeyd edir: "Deyilənlərə görə, ZərədüĢt əl-Macus
oradandır'". Təqvim əl-buldən: "ġəhərin bəzi sakinlərinə görə, o, ortabab,
abadlaĢmıĢ, əhalisi o qədər də çox olmayan orta dərəcəli bir Ģəhərdir. O, dağlar
önündə və bataqlıqlar arxasında yerləĢir. Sələmasdan Ģərqə doğru 16 fərsəx
məsafədədir. Onunla əl-Cəzirənin
37
baĢ Ģəhəri olan əl-Mavsil və Urmiyə arası 40
fərsəxdir. Əl-Mavsil ondan qərbdədir. Urmiyənin dağında Tala adlanan keĢikçi
nəzarət qalası var. (Deyilənlərə görə) Hülaku öz mal-dövlətini orada gizlədirmiĢ.
Urmiyəyə aid olanların nəsəbi Urmavi'dir.
Əlavə 1. Əs-Səm`ani. (v.26 b) (Hərəkələri): dammalı əlif, sukunlu ra,
fəthəli mim və sərbəst vav. Bu nəsəb Azərbaycanın alimləri ilə məĢhur olan
Urmiyə Ģəhərinə aiddir. ġəfii məzhəbindən olan Əbdəllah əl-Hüseyn ibn Əbdəllah
181
ibn əl-Hüseyn ibn Muhəmməd əl-Urmavi də buradandır. O, Misirdə yaĢamıĢ və
orada hədislərdən dərs demiĢdir. Bağdadda o, Əbu Muhəmməd Abdəllah ibn
Ubeydallah ibn Yahya əl-Bey'i-nin, Bəsrədə isə - Əbu Əmr Muhəmməd ibn
Muhəmməd ibn Bəkr əl-Həmədaninin və baĢqalarının mühazirələrini dinləmiĢdir.
Ġki (tanınmıĢ) hafiz
38
- Əbu-l-Qasim Hibətallah ibn Əbd əl-Varis əĢ-ġirazi və Əbu-
l-Fityən Ömər ibn Əbd əl-Kərim ər-Rəvami onun tələbələri olmuĢdur. O, Misirdə
460/1067-68-ci ildən sonra vəfat etmiĢdir. Fəzilət sahibi, nüfuzlu fəqih Əbu Bəkr
Muhəmməd ibn əl-Huseyn əl-Urməvi Bağdaddakı məĢhur ən-Nizamiyə
mədrəsəsində
39
fiqhdən dərs demiĢdir, özü isə Əbu-l-Hüseyn ibn əl-Mühtədi-billah
və Əbu-1-Hüseyn ibn ən-Nüfuzdan öyrənmiĢdir. Lakin o, ravilikdən imtina etməli
olur, çünki onu baĢqa birisi ilə, raviliklə heç bir əlaqəsi olmayan adaĢı və
həmyerlisi Əbu Bəkr Muhəmməd ibn əl-Həsən əl-Urməvi ilə səhv salırdılar. Əbu
Bəkr əl-Urməvi 536/1141-42-ci ildə Bağdadda vəfat etmiĢdir.
Əlavə 2. Ġbn əl-Əsir. Əl-Lübab. (c.I. səh.35) Əl-Urməvi: (hərəkələri)
dammalı əlif, sukunlu ra, fəthəli mim və axırda - vav. Bu nəsəb Azərbaycandakı
Urmiyə Ģəhərinə aiddir. Həmin nəsəblə bir çox adam məĢhurdur. Bunlardan biri -
Misirdə yaĢamıĢ və orada 460/1067-68 ildə vəfat etmiĢ Əbu Əbdallah əl-Hüseyn
ibn Əbdallah Muhəmməd ibn əĢ-ġüveyx əl-Urməvidir.
Əlavə 3. Əbu-l-Fida. Təqvim əl-buldən. (səh.396) Uzunluq dairəsi:
Ətval`da – 69
0
45', Ġbn Səidə (görə) – 71
0
45'. Qanun-da isə - 73
0
20-dir. En dairəsi:
Əfval'da – 37
0
55', Ġbn Səiddə-39
0
55' və Qanun'da-37
0
55'-dir. Dördüncü iqlimdə,
Azərbaycandadır. Əi-Lübab'ə (görə), dammalı əlif, sukunlu ra, sonra mim, axırda
isə vav və ondan sonra yə (gəlir). Ġbn əl-Cəvaliqi əl-Məğrib`də göstərir ki, ərəb
dilinin qaydalarına uyğun olaraq yə hərfi həm Ģəddəli, həm də Ģəddəsiz iĢlənə bilər.
(səh.397) Əl-Mühəlləbi deyir: O, qərbdən Azərbaycanın son həddidir. Urmiyə
Sələmasdən qərbə doğru 16 fərsəx məsafədədir. Əl-Mavsil isə Urmiyadan qərbə
tərəf 40 fərsəx uzaqdadır. ġəhər divarlarla hasarlanmıĢ, əhalisi də sayca nə az, nə
çoxdur. O, əcəm dağlarının qurtaracağından baĢlanan düzənliyin əvvəlindədir.
(səh.359) M a r a ğ a. Əl-MüĢtərək'də deyilənə görə, mim və ra fəthəli,
sonra - əlif, nöqtəli ayn (yəni ğayn - E.A.) və hə gəlir. Yeddi iqlimdən
dördüncüsündə yerləĢir. Əl-Qanun'' da deyilir: "O, 73
0
20' uzunluq dairəsinin və
37
0
20` en dairəsinin kəsiĢdiyi yerdədir". Əl-Mühəlləbi: "O, əvvəllər kənd idi,
yalnız təzəlikcə Ģəhər olub, vaxtilə orada Mərvan ibn Muhəmməd otururdu. (s.360)
O yerlərdə xeyli peyin var idi və əhalinin yük heyvanları büsbütün peyinə
batdığına görə (marrağa) Mərvanın burada tikdiyi Ģəhəri Marağa adlandırmıĢlar".
Ġbn Hövqəl: "O, (Marağa-E.A.) Azərbaycanın əsas, paytaxt Ģəhərlərindən olub
yenilməz qaladır: onun ətrafında çoxlu bağ və rustaqlar vardır.
40
Əlavə 2. Ġbn əl-Əsir. Əl-Lübab. (III. səh. 119). Əl-Məraği. Bu nəsəb həm
ərəb qəbiləsi olan əzd'din bir qoluna, həm də Azərbaycandakı məĢhur Ģəhərə
aiddir. Marağadan bütün fənlər üzrə çoxlu məĢhur alim çıxıb. Onların arasında
imam Əbu Turab Əbd əl-Baqi ibn Yusuf ibn Əli ibn Salih ibn Əbd əl-Məlik əl-
Dostları ilə paylaş: |