Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- NURMƏHƏMMƏD XANIN QIZILBAŞ DÖYÜŞÇÜLƏRİ İLƏ MƏRVƏ GETMƏSİ, ONUN VƏ XARƏZM VALİSİ HACI MƏHƏMMƏD XANIN ÖZ İRSİ MÜLKLƏRİNİN TAXTINDA
- TƏRƏF QAYITMASININ ŞƏRHİ
- Beytlər
- Şah Abbasın Heratdan müqəddəs Məşhədə qayıdışı
952
"Qardaşım öz cəzasına görə qətl olundu, amma nə üçün bu iş mənim də başıma gətirilmədi?" Əlahəzrət bu hadisədən sonra həmişə iki cəhətdən öz kədərini izhar edir və heyfsilənirdi: Birincisi, neçə il Fərhad xanı yetişdirib bu uca mərtəbəyə qaldırdığına görə, ikincisi isə ona görə ki, izzət büsatından (yəni şah məclisindən - Ş.F.) uzaqda olan adamlar şaha yaxın adamların etdikləri hərəkətlərdən bixəbər olub, məbadə başqa hərəkətlərə yol verə bilərlər. Xülasə, şah Fərhad xanın öldürülməsindən sonra Herat hakimliyini şəmşir qorçisi Hüseyn xan Şamlıya verdi, ağalar zümrəsindən olan Bəktaş Sultan Ustaclıya əmirlik rütbəsi verərək şərəfləndirdi və onu Maruçaq qalasının və Murğabın zəbti üçün göndərdi. Bəktaş Sultan Maruçaq qalasını təmir edib Murğabı tutdu və həmin yerləri abalaşdırmağa səy göstərdi, Xorasan vilayətlərinin hər birisinin hakimliyi sədaqətli əmirlərə tapşırıldı. Bu vaxt, özbək ləşkərinin vurduğu sədəmələrdən, habelə Yetim Sultan və qardaşlarının talançılığından Sistan vilayətini tərk edib cahanpənah dərgaha gəlmiş Məlik Cəlaləddin xan Sistani, o zaman Qəndəharda olan şahın xidmətinə yetişdi və [əlahəzrət] Gəncəli xana verdiyi Sistan hakimliyini yenidən məlikə qaytardı. Təbəs hakimi olan Mehrab xan Qacar həmin yolla hümayun ordu ilə gedib Tunda oranın hakimi olan Allahyar Oğlanı mühasirəyə aldı. Günün isti vaxtında, qazilərin yorulub istirahət etdikləri zaman Mehrab xan şəhərdən çıxdı. Tunda olan özbək dəstəsi fərar etməyə başladıqda bundan xəbər tutan xan onları təqibə başladı, Allahyar Oğlanı ələ keçirərək, başqa özbəkləri intiqam qılıncı ilə qətlə yetirdi, Allahyarı isə ali saraya gətirib şahın inayət və iltifatına layiq görüldü, Xaf və Baxərz hakimliyi ona verildi.
Xorasanın fəth olunması əhvalatının əvvəlində Budaq xanın bir dəstə əzəmətli qorçi ilə Nurməhəmməd xanla birlikdə Sahican Mərvinə göndərilməsi barədə məlumat verilmişdi. Onlar 953
sağ-salamat o tərəfə yola düşdülər. Bağdada çatdıqda, Abdulla xanın əmisi oğlu, Əbdülmömin xanınsa dayısı oğlu, on səkkiz yaşlı yaraşıqlı bir cavan olan Bağdad hakimi Tursun Məhəmməd Sultanın oğlu Məhəmməd İbrahim Sultan bir-birinin ardınca gələn xəbərlərdən, yəni Mavərənnəhrdəki qarma-qarışıqlıq, müzəffər şah məiyyətinin yürüş yerinə yetişməyi, Nurməhəmməd xanın qızılbaş ləşkəri ilə gəlib-çatmağı barədəki xəbərlərdan hali olduqda, canına brzə düşdü, istədi ki, özünü tez-tələsik Mərvə çatdırsın və Çəharcu* yoluyla Buxaraya getsin. Əzəmətli qorçilər və çekəni qaziləri dərhal onun ardınca yola düşdülər və ay haləsi kimi onu dövrəyə aldılar. Onun xidmətində olan özbəklər qızılbaş ləşkərinin hücumuna tab gətirməyib, cəngdən sonra qaçış yoluna düşdülər. Məhəmməd İbrahim Sultan müzəffər qazilərin əlinə keçdi. Onlar həmçinin Nisa və Əbivərd vilayətini zəbt cdib, Şahican Mərvinə doğru yola düşdülər. Mərvdə olan Süleyman Yasovul və Dinməhəmməd xanın qardaşı Vəli Məhəmməd Sultan hümayun məiyyətin gəlişi və Nurməhəmməd xanın buraya varid olması xəbərini eşidərək pərişan oldular, amma Mərv vilayətində yaşayan qəbilələrin əksəriyyətini və o diyarın bütün əhalisini bu mülkün varisi olan Nurməhəmməd xanın tərəfdarı gördülər. Çarəsiz qalaraq, daha burada qalmağın çətin olacağını düşünərək, qəm-kədərlə əllərini mülkdən və maldan üzdülər, arxayın bir yerə getmək istədilər. Məlum oldu ki, şahın zəfər ayəli ordusu müqəddəs Məşhəddən Herata yollanmış və qiyamətəsər qızılbaş ləşkəri Xorasanın hər tərəfini bürümüşdür. Buna görə də, onlar Herata gedə bilməyərək, Dinməhəmməd xana qoşulmadılar, məcburiyyət üzündən Çəharcu yoluyla Buxaraya tələsdilər. Nurməhəmməd xana sədaqət şüarını irəli sürən Mərv əhalisi onun istiqbalına çıxdı, o hüdudun əhalisi, cəlayir qəbilələrinin başçıları və həmin yerlərin başqa türkmanları Nurməhəmməd xanın başına toplaşılar, hamısı birlikdə zəfər və iqballa Mərvə gəldilər. Bu işlər baş verən vaxt Heratın fəthi və özbək ləşkərinin cəzaya məruz qalma xəbəri gəlib onlara yetişdi, şadimanlıq nağaraları səslənməyə başladı, bu vilayətdə xütbə və sikkə hümayun şahın adı və ləqəbi ilə bəzəndi. Budaq xan və bu ədəbiyaşar dövlətin əmir və qorçiləri Nurməhəmməd xanı öz irsi mülkünün səltənət taxtına əyləşdirib, Məhəmməd İbrahim xanı bir dəstə qızılbaş qazisi ilə şahın yanına yolladılar. Məhəmməd İbrahim xan Herat 954
darüssəltənəsində [şahın] irəm məclisinə yetişməklə izzətləndi, şahın nəzərinə və iltifatına layiq görüldü. Əlahəzrət, xanı öz xosrovanə diqqəti sarıdan xatircəm etdi və o, əvvəlkindən də artıq diqqətə məruz qaldı. Xanın izzət və ehtiramla qorunmasını xasseye- şərifə qulamı Təhmasibqulu bəy Gürcüyə tapşırdılar. Həmçinin Hacı Məhəmməd xan tərəfindən belə bir sədaqət ayinli məktub gəldi: "Şahın diqqəti və iltifatı sayəsində Xarəzm məmləkətləri, əvvəllərdə olduğu kimi, bizim əlimizə keçdi, bu vilayətin torpağı müxalifət əhlinin tör-töküntüsündən təmizləndi, bu dövlətxah adam izzət və ucalıq taxtında əyləşdi. Bu beytlər onun halına münasibdir:
Əgər hər tükümün olsa bir dili, Səndən ötrü dua etməsi bəlli. Hələ şükür dili açmamışam mən, Hələ deməmişəm sənə şükrümdən. 635
Sözün qısası, bu hadisələrdən sonra Bağşəhr Bəhram qəhrli xosrovun iqamət yeri oldu, [şah] orada Xorasan işlərinin nizamlanmasına, ehtiyac sahiblərinin və dövlətxah adamların mətləblərinin həllinə başladı. Özbəklərin hakimiyyətləri vaxtı dövlətxahlıq izhar edən, din və dövlət yolunda çalışan, öz qalalarını qoruyan, vətənlərindən çıxıb İraqa gələn bütün Xorasan əhlinə ənamlar, soyurğallar və yaxşı xələtlər verildi, onlar imtiyazlara layiq görüldülər.
Məmləkət işlərini gördükdən, əskər və rəiyyətin dərdinə çarə etdikdən sonra müzəffər məiyyət müqəddəs Məşhədə tərəf hərəkətə başladı, oraya çatıb bir ayadək həmin cənnətnişan yerdə dayandı, müqəddəs astana sərkarının işlərinə əl yetirdi, oranın xidmətçilərinə, müdərrişlərinə*, heffazlarına**, başqa əmələ və
635
Beytlərin farscası: Əgər hər muye-mən gərdəd zəbani, Şəvəd hər yek to-ra təsbihxani. Hənuz əz bizəbani xofte başəm, Ze səd şokrət yeki nagofte başəm.
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|