Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu axisqali
Yüklə 1,23 Mb.
|
Xəstə Hasan: Al cavabın deyim, ay kamil usdad, O rizvandan al xəbər. Sevimlidi səkkiz cənnət əzizi, O bir candan al xəbər. İdris peyğəmbər oldu cənnətdə, Doqquz ay olubdu ana qarnında. ……………………
O gözəl bağbandan indi al xəbər. Aldı Qaranı: Dinlərdən hansı din ucadı ki, sən tutasan o dini. Bu dünyada əvvəla kimlər gördü Əzrayılın cəngini. Kəndi sarı, səlvi qara, o da kimin dəvəsi de onunu. De görək nədən xəlq olundu, bir o candan verginən xəbər.
Əvvəl Allahdı, dində Məhəmməd, mən də tutaram o dini. (lentdə pozuqluq olduğundan deyişmənin son misralarını köçürə bilməmişəm). (səh.10-11) E.M. variantında misra fərqləri belədir: 1-də “Bizi yoxdan var eyləyən ol sübhannan ver xəbər“, 3-də “O kim idi hüllə biçif insanın sufatına“, 4-də “Doqquz bağa su bağlayan o bağmannan ver xəbər“, 5-də “Bizi yoxdan var eyləyən o sübhannan ol xəbər“, 6-da “rizvannan al”- “qılmannan ol“, 7, 8-də “İdrisdir hüllə biçir insanın sifətinə, Doqquz bağa su bağlayan o bağmandan ol xəbər“, 9-da “Dinlərdən hansı əzizdi mən tutam adını“, 10-da “Əzəl başdan“-”əngifdidə”, 12-də ”Məkanı bu məkanın bil o bir cannan ver xəbər ”, 13-də ”Dinlərdən Məhəmməd dini əzizdi mən də tutmuşam o dini”, 14-də ” Habil vurdu Qabil öldü”-”Qabil öldürdü Habili”, 15-də ”Həzrət Yunus iki yol gördü ana rəhnini”, 16-da ”Məkanı umman məkanı canna ol xəbər”, 17, 18, 19, 20-də ”Qaranı ana ilə buldu biri-birini, O kim idi atasız gəldi dünyaya əmdi ana şirini, O ki, nədən xəlq olunub, o divandan ver xəbər”, 21, 22, 23, 24-də ”Xəstə Həsən ana ilə buldu biri birini, Əzrail kəndi əliylə kəndi kəsdi sərini, Həzrət İsa atasız gəldi dünyaya, O ki, nurdan xəlq olundub, o divandan ver xəbər”. (səh.4-5) SƏKKİZ14 Qul Qaranı: Harda bir ağac var, de adı nədi? Nədən kök atıb da beçəsi neçə? Neçə min budaqdı, neçə min yarpaq? O budaq üstündə meyvəsi neçə?
Cənnətdədi ağac, adı Tubadı, Nurdan boy atıbdı, beçəsi səkkiz. Beş min budağı var, on min yarpağı, O budaq üstündə meyvəsi səkkiz.
Şirin canım qurban ola o cana, Bir arif istərəm, mətləbi qana, Yeridim yetişdim neçə bağbana, Bağbanı kim idi, bağçası neçə?
Mən deyirəm canım qurban o cana, Nə var ki, burada ariflər qana, Getdim çatdım Hasan, Söyün bağbana, Bağbanı onlardı, bağçası səkkiz.
Qaranı dərdini kimə söyləsin, Bir aşıq istərəmbəyan eyləsin, Neçə dəmxanadı tərif eyləsin, Nədən qapısı var, otağı neçə?
Qaranı dərdini mənə söyləsin, Xəstə Hasan bir-bir bəyan eyləsin, Cənnət dəmxanasın tərif eyləsin, Zəbərcatdan qapı, otağı səkkiz.
Bir mələk paltarı geyən yengələr, Gətirin əyaxda gəzən oynasın. Kərəm kimi məni saldı odlara, Dərdimə bir dərman yazan oynasın.
Bir mələk paltarı geyən yengələr, Gətirin daldadan baxan oynasın. Yanağı bəcəstan, kəndi gülüstan, Bağrımın başında süzən oynasın.
Əyninə geyifdi zər mintənəni, Daha bəyəmiyir heç kimsənəni, Əlində tutuyor altın tənəni, Ağ buxağ altına düzən oynasın.
Pəri tək geyinib, huri tək gəzər, Aşnasın görəndə gözlərin süzər, Tərlan tək ötüşər, sona tək süzər, Ağ əllərə xına yaxan oynasın.
Könlüm quşu heç enməzdi havadan, Mən Poladı unutmayın duvadan, Şux məmələr baş verifdir yaxadan, Ömrümün binasın pozan oynasın.
Oldürün Xasdeyi, verin yarını, Almayın ahını intizarını, Alın əldən küllü varını, Qoynu müşkü-ənbər qoxan oynasın.
Eşid sözlərimi, ay cavan aşıx, Bu məclisə gələn başı-can verər. İfdida eyləyif sən verərsən cavaf, Məclis əhli sənə xoş nişan verər.
Al cavabın deyim, ay kamil usdad, Mənə dərsi ol Şahi Mərdan verər. Bir zərbə göstərəm ürüzgarına, Gözlərin yaş yerinə qan verər.
O nədir ki, gedər, gəzər izi yox, O nədir ki, söhbəti var, sözü yox, O nədir ki, cəsədi var, gözü yox, Nəyi gələr ölkəmizə şan verər?
O balıxdı, gedər gəzər izi yox, O yalandı, söhbəti var, sözü yox, Oruc, namaz cəsədi var, gözü yox, Adı gələr ölkəmizə şan verər.
O kimdir ki, ilqarında durmadı? O kimdir ki, zövqü-səfa sürmədi?
Öz kəfənin özgələrə don verər. Xəstə Hasan: Harın, Qorun ilqarında durmadı. O, qatırdı zövqü-səfa sürmədi. İpək qurdu üç ay ömrə varmadı, Öz kəfənin özgələrə don verər.
O nədir ki, suya girər islanmaz? O nədir ki, sudan çıxar paslanmaz? O nədir ətin kəssən səslənməz? O kimdir ki cansızlara can verər?
O günəşdi suya girər islanmaz, O altundu su altında paslanmaz, O məftədir ətin kəssən səslənməz. Haxdan əmir gəlsə, ona can verər.
Aşıx Polad bu sözlərdə usdadı, Həm ustadı, zarıncıdı, xəstədi. Yerin altda sular nəyin üstədi? Nəyin üstə durar, nəyə san verər?
Xəstə Hasan bu sözlərə ustadı, Həm ustadı, zarıncıdı, xəstədi. Yerin altı sudur, hava üstədi, Hava üstə durub haqqa san verər.(İ.A., səh. 20)
Başına mən dönüm, ay kamil ustad, Canım ustad, səndən bir söz istərəm. Nə belə durubsan o qəmli yasda, Canım usta, səndən bir söz istərəm.
Al cavabın deyim, ay cavan aşıx, İstəsən sözünə cavab verərəm. Nə bir qəmdəyəm, nə də bir yasda, İstəsən sözünə cavab verərəm.
Kimin hümmətisən, kimin qulusan? Xeyrini, şərini kimdən bilisən? Kimin məssəvində namaz qılısan? Canım usta, səndən bir söz istərəm.
Məhəmməd hümməti, haqqın quluyam, Xeyrimi, şərimi ondan bilirəm. İslam məssəvində namaz qılıram. İstəsən sözünə cavab verərəm.
Bir ilin namazı neçə ürkətdi? Neçəsi fəzldi, neçə sünnətdi?
Canım usta, səndən bir söz istərəm. Aşıx Poladın dediyi bənd yoxdur Xəstə Hasan: Xəstə deyər bu sözləri açasan, Ağıllısan, ya dəlisən, necəsən? Yol gəzirsən bu məclisdən qaçasan, Canım usta, səndən bir söz istərəm.
Aradım, yoxladım könül şəhrini, Gördüm bu könlümdə yenə dörd qardı. O dördün birini qaldırdım atdım, Baxdım gerisində yenə dörd qaldı.
Ol yaradan bu dünyanı xəlq etdi, Nişangahı dörd qıvladı, dörtdü, dörd. Yoxdan var eylədi cəmi insanı, Abı, ataş, xani, baddı dörtdü, dörd.
Oxudum, oxudum mətləbə çatdım, Bir bəzirgan tafdım yarısını satdım. İndi də o dördün ikisin atdım, Yenə baxdım gerisində dörd qaldı.
Endi fəriştələr, çəkdi qələmi, Məhəmmədə gəldi haqqın salamı, «İncil», «Tövrət», «Zabur», «Quran» dörtdü, dörd. İrfani: İrfani deyər bu sözləri alana, Eyvallahım var təcnisi bilənə, Üçünü atdım, birini aldım qələmə, Dörtdən dörd tulladım yenə dörd qaldı.
Dövr edər bu dünya dönər, ha dönər, Bir gün olar çıra bəndindən sönər. Xəstə Hasan sinənə Əzrayıl qonar, Dörd kimsə aparar, yenə dörtdü, dörd.
Əglən, usdam, səndən xəvər alayım, Yarın mənşər günü nə demək gərək?! Orucun tutmayan, namaz qılmayan, Haqqın divanında nə demək gərək?!
Göylər para-para oldu, yerə töküldü, Günahgar quluna Məhəmməd gərək. Gənə eşqin dəryasında söküldü, Yarın, məhşər günü şafaqat gərək!
Məhsum kimi dərin çəksə daraya, Təbibsən, ilac eylə yaraya. Savaxdan bir meyit düşsə araya, Molla bulunmasa nə demək gərək?!
Ürəgim yaradı, cigərim oxlar, Kədərim artıb da, dərdim çoxlar, Əhli kamil sözün bəndini yoxlar, Fərz ilə sünnət salavat gərək!
Sefilim də dəriyalara dalanda, Yel qaldırıb, mah camalı solanda, Əzrail döşünə pəncə çalanda, Dillər fəndə gələr, nə demək gərək?!
O qanatsız uçan kəsik başıydı, Sələtlə Ərasət öz qardaşıydı. Əzrayılı bilmiyənnər naşıydı, Xastasan der: salavat gərək! (M.T., səh. 37)
Payız dədəm, qış qardaşım, yaz baçım, Deyirəm dəm ola yayılan canım. Açmadım bədənim eldən ayıfdı, Çıxıf tənəşürə yayılan canım.
Hər gördüyün kəsi insanmı sandın, İnsanda bir təmiz maya lazımdı. Bir insanda əsil astar olmasa, Onu qonuşdurmaq nəyə lazımdı.
* * *
Mərd əlindən şillə yedim qəm deyil, Namərdin dilindən kəm yaramız var. Mən mərdi xoş dedim, fələk namərdi, Düşdük bir davaya məhkəməmiz var. (səh.77.) Bu parçaları V.Hacılat Muş-Bulanık qarapapaqlarının www.bulaniksevdasi.com saytından götürülmüşdür. ŞEİRLƏRİNİN YARANMASI HAQQINDA SÖHBƏTLƏR Aşıq İsgəndər Ağbabalıdan toplanmış variantlarar və onun Aşıq İlyas Dadaşovun söylədiyi variantla fərqi. XƏSTƏ HASANNAN QARANININ DEYİŞMƏSİ Xəstə Hasanın bığ yeri yenicə tərliyirdi. İl pis gəldi, qütlıq oldu. Dolu tüşdü, çörək az oldu. Xəstə Hasanın atası İskəndər kişi Qarzaxlı Nağı bəydən 10 put da sələm verməklə 50 put buğda aldı. O ilin qışını birtəhər başa vurdular. Yaz gəldi, İskəndər kişi gördü yox, balam, əkin-biçinlə nə ailəsinin qış urzusunu yığa bilər, nə də borcunu verə bilər. Odur ki, muzdurluq etmək fikrinə düşdü. Oğlu Hasana dedi: «Oğul, gəl hərəmiz bir yerdə işləyək. Bəlkə Nağı bəyin borcunu verib, özümüzə də bir gün ağlıya bildik». Ata, oğul ikisi də gəldilər Xavet kəndinə. Söhbət açıf, diləklərini bildirdilər. Kəndin ağsaqqalları dedi: «Bizim kənddə danıya gedən yoxdu. Gəlin elə danamızı otarın. Hər dana başına yarım put buğda verərik. Çörəyinizi də gündə bir ev verər». İskəndər kişi razılaşdı. Kəndin danasını topladılar. İki yüz - üş yüz dana oldu. Ata-oğul 10-15 gün dananı otardılar. Sonra İskəndər kişi dananı otarmağı Hasana tapşırıb özü evə - Levisə gəldi. Hasan dananı yaxşıca otarırdı. Örüşü də az vaxtda tanımışdı. Hamı da onnan razılığ eliyirdi. Bir gün də Hasan danaları Qarannıx dərədə otarırdı. Özü də bərk acmışdı. Ona çörək vermək nobatı kənddə bir imansız qarı varıydı, onundu. O da Hasana demişdi: «A bala, çörəyi hələ bişirməmişəm. Get danaları otarmağa, çörək bişən kimi uşaxlardan göndərərəm». Gün günortadan dönmüşdü. Çörək gətirən hələ yoxuydu. Günortanın istisində danalar böyələklənib hərəsi bir tərəfə qaşmışdı. Hasanda taqət qalmamışdı danları qaytarıf bir yerə yığsın. Hasan bir də baxdı ki, bir kişi yedəyində at dərənin qaşından çıxdı. Ona çatanda salam verif dedi: – A bala, burada neyliyirsən? Hasan dedi: – Dana otarıram. Kişi dedi: – Bəs hanı danalar? Hasan dedi: – Qaçdılar kəndə tərəf. Mən də qaytarammadım. Ona görə ki, acam. Onda kişi Hasana bir istəkan qara torpaq verib dedi: – Ye, xurmadı! Kişi gedəndən sonra Hasan baxdı onun verdiyi pay elə şirindi. Hamısını yedi. Gedib bir bululun altda yatdı. Gün döndü, axşam oldu. El gördü danalar günortadan gəlif, ama axşam oluf Hasan gəlmiyif. Başdadılar axtarmağa. Tapa bilmədilər. Səhərisi yenə örüşü axtardılar, tapa bilmədilər. Ata-anasına xəbər göndərdilər ki, oğlunuz itif. Ata-anası də gəlif Hasanı nə qədər axtardı, tapa bilmədi. Gəlif yenə Hasana axırıncı dəfə çörək verməli olan qarıdan xəvər aldılar. Qarı da necə vardı eləcə danışdı. Üç günüydü Hasan yoxa çıxmışdı. Çoxu əlini üzsə də ata-anası hələ də oğullarını tapmaq ümidiylə dağı-daşı axtardı. Haman qarı ki, axırıncı kərə Hasana çörək verməliydi, getmişdi çöldə otunu yığmağa. Gördü bululu uçuf. Ot yerə dağılıf. İstədi otu komalıyıf bululu düzəltsin, dırmıx ağır bir şeyə toxundu. Qarı gördü Hasan bululda yatıf. Oyadıf kəndə gətirdi. Ata-anasının dalınca muştuluqçu göndərdi. Ata-anası, hamı xəbər aldı: – A Hasan, niyə bululda yatıfsan? Kəndə gəlmiyifsən? Hasan dedi: Xəstələnmişdim, kəndə gəlməyə halım olmadı. Haman vaxtdan adım qaldı Xəstə Hasan. İskəndər kişi Hasanı evə gətirdi. Dedi: – Oğul, cəhənnəmə - gora, birtəhər dolanırıq. Bəyin borcunu da düzəldib verərik. Gəl daha danıya getmə. Hasan razı qalmadı. Özünə bir köhnə saz aldırdı, çöldə darıxmasın. Yenə Xavetin danasına getdi. Ay dolanıf, gün keçirdi. Hasan da çöldə dana otaranda darıxmasın deyə sazını dınqıldadırdı. Bir gün gəlinnər-qızdar çayda paltar yuyurmuşlar. Hasan da danaları suvarmağa gətirifbiş. Gəlinnər - qızdar onu görüf gülüşürlər. Bir gəlin deyir: – Ay qız, bu aşıq mənə tərif qoşmağa gəlif. O birisi deyir: – Yox mana tərif deməyə gəlif. 16-17 yaşlı bir qız deyir: – Niyə mana demir ki, sizə deyir. O da əzab, mən də. Xasta Hasan gəlinnərin, qızdarın ona irişğənd etdiyini başa düşüf köhnə sazı sinəsinin üstünə endirif deyir: Dərya kənarını güzar eylədim, Əlimə bir alma dal ras gəldi. İstədim almasın dərəm, döşürəm, Könlüm istədiyi nar ras gəldi. Əlində tutufdu altundan tası, Silinsin köylümün qalmasın pası, Qoynunu yoxladım, əşkar libası, Sinənəsi sinəmə kar ras gəldi. Xəstə deyər, müştah oldum telinə, Şəkər əzib dəhanına, dilinə. İstədim ki, dəvam edəm yoluma, Gördüm ki, qarşıdan yar ras gəldi. Hasan sözünü deyif danaları apardı otarmağa. İndi də eşidin Qarzaxlı Nağı bəydən. Nağı bəy Ağyallı Söyünlə qardaşdığ olmuşdu. Bir gün Nağı bəy Söyünə dedi: – Ay Söyün, isdiyirəm qapı-baca nökərimi evləndirəm. Söyün dedi: – O sərsəmdi, kimi alsan evi yıxılar. Nağı bəy dedi: – Gərək elə qız alam, adnan. Doğurdan da Nağı bəy nökərinə Çıldır mahalından elə bir qız aldı - dünya gözəli. Adı da Gülgəz. Xalx çox hayıfsılandı ki, belə gözəl bir qız nadana qismət oldu. İndi də eşidin aşıx Qaranıdan. Qaranı Nağı bəyin aşığıydı. Bir gün Qaranı çayxanada bir yoldaşıyla çay içirdi. Yoldaşı dedi: – Ay Qaranı, deyən ağan nökərini evləndirif. Qaranı dedi: – Başı ölsün ağamın. Dünya gözəlini gedif sarsağa gətirif. Mənim kimi bir aşığa gətirsə, hamı bərəkallah deyərdi. Həmin adam çayxanadan çıxan kimi gedif Nağı bəyə xəvər verdi. Nağı bəy də hirslənif Qaranını öldürtdürmək isdiyir. Həmin gün Söyün qardaşı Dəli Bayramnan Nağı bəygilə qonaq gəlir. Nağı bəy fikrini Söyünə açır. Söyün deyir: – Yox, öldürtdürsən də, öldürsən də hamı səni vayqannı tutacax. Aşığın hörməti el arasında çox olar. Onu hörmətdən salsan, ölümdən betər olar. Aşığı da hörmətdən aşığ salar. Elə bir aşıx tap gətir ki, Qaranını pisikdirsin. Nağı bəy deyir: – Ağıllı məsləhətdi. Əmbə, bu tərəflərdə elə aşıx yoxdu ki, Qaranın qabağında duruş gətirə. Nəinki onu bağlaya. Dəli Bayram dedi: – Xavetdə bir danaçı tanıyıram. Sazı da var. Əmbə, elə sözlər oxuyur, nə yerdə var, nə göydə. Qaranını bağlasa, o bağlıyar. Nağı bəy Dəli Bayramı göndərdi Xavetə. İndi deyim Qaranıdan. Qaranı saz əlində gəlirdi ki, Nağı bəyin məclisində oxusun. Həyətə yaxınnaşanda gördü Gülgəz su gətirir. Qaranı dedi: – A Gülgəz, dayan sənə bir-iki kəlmə sözüm var. Nağı bəynən Söyün də həyətdəydilər. Qaranın dediyini eşidəndə əl atdı silaha ki, onu vursun. Söyün qoymadı. Dedi: – Səbrini bas, görək aşıxdı nə deyir. Qaranı sazı sinəsinə basıf sudan gələn Gülgəzə görək nə dedi: Başına döndüyüm, qurvan olduğum, Yoxdu sənin kimi, yaxası Gülgəz. Alışıb oduna büryan olduğum, Olarmı sənintək həvəsi Gülgəz. Can qurban eylərəm o uca boya, Gözəllik yaraşır qamətə, soya, Bəzəkli-düzəkli aparam toya, Yoxdur sənin təki sonası Gülgəz. Qaranıyam oxumadım hecəmi, Yuxum gəlmir, yatammıram gecəmi, Çox gəzdim dünyanı, Azərbaycanı, Öldürür qaşların qarası Gülgəz. Qaranı gəlir, Nağı bəyin evinə. Məclis qurulur. Başdıyır çalıf-oxumağa. Hamı Qaranını tərifləyir. Belə olanda Nağı bəy deyir: – Qaranı, bir azdan bura bir aşıx gələcəy. O sənə qıfılbənd deyəcəy, açdın aşığımsan, yox açamadın, gərək gözüm səni görməsin. Qaranı deyişməyə razılaşır. Çapar xəbər gətirir ki, Dəli Bayram gəlir, yanında da bir aşıx. Tez Qaranını yapıncının altında gizdədirlər. Dəli Bayram da Hasanı dana otardığı yerdən götürüf gətirir düz məclisə. Nağı bəy dedi: – Ay aşıx, elə bir söz oxu ki, mən ağlıyım. Xəstə Hasan dedi: – Birin deyəcəm, istər ağla, istər gül. Nağı bəy deyir: – Ay oğul, o necə sözdür istər ağlar olsun, istər gülər? Xəstə Hasan dedi: – Bəy sağ olsun, içazə verin deyim. Bəy icazə verir. Aldı görək Xəstə Hasan nə dedi: Ey fələk, sənin əlindən bir sitarə kimdə var?! Mənim kimi günü keşmiş, baxdı qara kimdə var?! İki səlvər, bir Məhəmməd ol divanın eşqinə, Durum dolanım başına, dərdə çara kimdə var!?
Birisi yaxamdan tutar, birisi yanımdan ötər, Dolubdur ömür günlərim, biri min olmuş yatar, Həkim gəlməz, loğman sevməz, belə yara kimdə var!? Ey Xəstə Hasan, sən də ki qovuş o bir mərdinən, Çalışginan dost olasan bir Əli comardinən, Neçə min aşıx gəldi-getdi, illah Kərəm dərdinən, Məndən sonra belə atəş, belə yalov kimdə var!? Nağı bəy dedi: – Oğul, doğrudan da ağlatdın məni. İnsaf deyil sənin kimi sənətkar dana otarsın. İndi elə bir söz de ki, gülüm. Aldı Xəstə Hasan: Yaxşı olar baş qoyasan, bir gözəlin qucağına. Yanağın bu yanağına, dodağın o dodağına. Tutasan əllərinnən, dolanasan otağını, Yuxun da gəlməz yatasan, belə yarın həvəsinnən.
Həmi sağa, həmi sola, müleyimcə döndərəsən. O sənnən küşk tutacax, başarginən sən yıxasan. Yuxun da gəlməz yatasan, belə yarın həvəsinnən. Xasta deyər: Ey camaat, heç kəs qınamasın məni, Cavan ikən, görə-görə, tərk etmək olmaz dünyanı. Nə olaydı pambıx kimi, quyruğa bənzər canı. Yuxun da gəlməz yatasan, belə yarın həvəsinnən. Xəstə Hasan oxuduqca məclisdəkilər gülüşdü. Nağı bəy də unutmuşdu Qaranını. Qaranı da dözəmmiyif yapıncını tərpədirdi. Xəstə Hasan yapıncının tərpəndiyini görür. Hasanın yapıncıya diqqət yetirdiyini görən Nağı bəy deyir: – Çobannarın yapıncısıdı, atmışıq ora. Sən çalıb oxumağında ol. Aldı görək Xəstə Hasan nə dedi: Səksən min qəzəldi, doxsan min xəzəl, Hesafladım gördüm yüz açar indi. Əgər gözəlliyin bizə göstərsə, Bir müddət dayansan, üz açar indi.
Çaş düşmə gözdərim, bir gözələ bax! Yüz də çirkin sevsən, bir gözələ bax! Bir müddət dayansan, üz açar indi. Aləm bilir: yetmiş millət, bir qapı, On beş öydü, beş molladı, bir qapı, Xəstə Hasan zərb eylədi bir qapı, İstəsən gətirsin yüz açar indi. Qaranını yapıncının altından çıxardılar ki, bağlamanı aşsın. Nə qədər fikirləşdi 15 ev, 5 molla, bir qapı nə olan şeydi, tapammadı. Qaranı dedi: – Bağlama deməyə nə var, çətini onu aşmaxdı. İndi mən bağlama deyəcəm. Hünəri var, qoy Xəstə Hasan aşsın. Xəstə Hasan dedi: – Bağlamanı de gəlsin. Yüklə 1,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|