Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu dəDƏ qorqud elmi-ədəbi toplu İldə 4 sayı buraxılır
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
çılarının keçirilən musiqi məclislərində mütəmadi olaraq iştirakı bu «Mu - siqi məclisləri»nin şöhrətini artırmaqla yanaşı, xalq musiqi yaradıcılığının yüksək inkişafı üçün xüsusi təməl yaradırdı. Uzun illər sazəndə üç lü yün - də C.Qaryağdıoğlu ilə bir yerdə çalışmış görkəmli tarzən, xalq Artisti Q.Pirimov xatirələrində o dövrü xatırlayarkən yazır ki, «Hələ XVIII əsrin axırları və XIX əsrin əvvəllərində Şuşa şəhərində məşhur olaraq ad qa - zanmış bir çox xalq sənətkarları klassik musiqi parçalarını, muğamatın əhali arasında yayılmasına səbəb olaraq onun əsasını qoymuşlar. Bun lar - dan Yusifi və Həsənçəni göstərmək olar ki, bunlar hər ikisi sənətkarlıq eti - barilə bir dərəcədə olmuşlar. Bu dövrün xalq sənətkarlarından xanəndə Qaraçı Əsədi dəxi göstərmək lazımdır… XIX əsrin birinci yarısında (1825-1870) olan məşhur xalq sənətkarlarından aşağıdakıları qeyd etmək olar: Hacı Hüsü, Məşədi İsi, Şahnaz Abbas, Keştazlı Haşım, Dabbax Mə - həmmədqulu, Koca Məhəmməd Mərdanbəy oğlu, Dabbax Zalış, Şükür Roşən nəvəsi, Rəsul Heydər oğlu, qürbətli Həsən, Ağdamlı Muxtar, Kər - bəlayi Məhəmməd oğlu və Dəli İsmayıl yuxarıda göstərilən xalq sə nət - karlarından olmuşlar» (1, 12). XIX əsrdə Şuşanın, bütövlükdə götürdükdə isə Qarabağın sosial-mə - dəni həyatında musiqi sənəti, xüsusən də muğam, xanəndəlik, aşıq ifaçılıq sənətləri xüsusi vüsət almışdır. Bir müddət Azərbaycanda yaşamış və mədəni inkişafı öz gözləri ilə görmüş rus şairi S.Yesenin Şuşa haqqında xatirələrini «Seçilmiş əsərləri»ndə belə qeyd edir. «Şuşalıların gözəl səsi var. Əgər onlardan biri oxumağı bacarmırsa, deməli, o, şuşalı deyil» (2, 205). Həqiqətən də, Qarabağın sosial-mədəni həyatında xalq yaradıcılığı və musiqi sənəti xalq tərəfindən o qədər əziz tutulurdu ki, hətta muğam sənətindən söhbət düşəndə xalq tərəfindən zərbi-məsələ çevrilmiş belə bir ifadə-«şuşalı oxuyanda da, ağlayanda da segah üstündə ağlayardı» cüm- ləsi tez-tez işlədilərdi. Bu fikri təsdiqləyən digər bir tutarlı mənbədə də göstərilir ki, «Azərbaycanda oxumaq üçün əsas material xalqın adət- ənənələrini əks etdirən və xalqın özü tərəfindən yaradılan xalq nəğ mə lə - ridir. Lakin xanəndələr təkcə xalq mahnıları oxumaqla kifayətlənmirlər. Xalq mahnılarından başqa azərbaycanlıların muğam havaları da məşhur- dur. Muğamların tərkibi müxtəlifdir. Oxumaq üçün söz seçmək xa nən də - nin özündən asılıdır. Heç bir ictimai yığıncaq, ailə şənliyi xanəndəsiz ke - çinməz. Azərbaycanlılar muğamı çox sevirlər” (3, 34). Qarabağın-Şuşanın sosial mühitini öz gözləri ilə görmüş və bu ab-hava ilə yaşamış A.Əliverdibəyov yazır ki, « Şuşada xalq maarifinə çox əhə - 2014/ I 129 miyyət verildiyi üçün hər bir məhəllədə məktəb açılmışdı. Məktəb lərdə mükərrər şeir müsabiqəsi – “beytləşmə” təşkil edib isdedadlı şagird ləri iki sıraya təqsim edib, hər bir sıra öz müxalifinə qalib olmağa səy və təlaş edərdi. Bu məktəblərin ən mötəbərlərindən 1) Molla Kəlbə linin; 2) Mirzə Əliqulunun; 3) Molla Həmidin; 4) Mirzə Kərimin; 5) Molla Əli Xəlifənin və başqalarının təşkil etdiyi məktəbləri göstərmək olar. Məktəblərdə nəzm və əşardan başqa musiqi nəzəriyyəsinə artıq dərəcədə əhəmiyyət vermişlər. Musiqi məktəblərindən məşhuru Nəvvab Mir Möhsün ağa ibn Hacı Seyid Əhməd Qarabağinin məktəbi idi» (1, 3). XIX-XX əsrlər Şuşanın sosial-mədəni mühiti haqqında «Qarabağna - mə»lərdə, Ü.Hacıbəylinin, C.Bağdadbəyovun, F.Şuşinskinin, Q.Pirimo - vun, A.Əliverdibəyovun, M.S.İsmayılovun, Bülbülün, M.S.Mansurovun və başqalarının xatirələrində istənilən qədər məlumatlar var. Bu xatirələr arasında C.Bağdadbəyovun, F.Şuşinskinin, Bülbülün xatirələrini müqa- yisəli şəkildə incələsək, o dövrdə xanəndəlik sənətinin hansı istiqamətdə inkişaf etdiyini açıq şəkildə görə bilərik. Məsələn, C.Bağdadbəyov yazır ki, «Şuşada bir neçə nəfər məşhur həvəskar xanəndələr var idi. Onların hərəsi bir sənət və iş sahibi olduqlarından onlar oxuduqları məclisdə pul və ya digər mükafat almazdılar. Məşədi Dadaş Məşədəli oğlu Murad xa - nov, Ağdamlı Muxtar, Məhəmməd Qaryağdıoğlu (C.Qaryağdıoğlunun böyük qardaşı N.Hüseynova), Qarazərli Kəlbə Baba professional sənət - karlardan seçilməyən ən məşhur həvəskar xanəndələr olmuşlar» (4, 7). Şuşanın xanəndəlik sənətindən yazan F.Şuşinski qeyd edir ki, « XIX əsrin ortalarında xanəndə sənəti ilə əlaqədar olaraq kamança, tar musiqi alətləri də təkmilləşir, eyni zamanda yeni ifa üsulları meydana çıxırdı…Xarrat Qulu çox yaxşı hafizəyə malik bir sənətkar olmuşdur. Dəstgahların şa - girdlər tərəfindən düz oxunmasına, xüsusilə səsin büllur kimi saf çıxma - sına fikir verərmiş…Xarrat Qulunun məktəbində xanəndələrin oxumaq tərzləri belə bir ümumi qayda və ənənəyə əsaslanırdı: Xanəndə dizi üstə oturub oxuyardı. Onlar qavalı çox gözəl vurar, oxuyarkən tərpənməz, bə - zən isə gözlərini də yumardılar» (5, 23-24). Xanəndə sənətini aşıq sə nət - karları ilə müqayisə edən görkəmli müğənni Bülbül, fikrimizcə, maraqlı müqayisə metodundan istifadə edir və yazır ki, «Xanəndə sənəti əsrlər bo - yu yaranan ənənələrin izlərini saxlamışdır… xanəndənin ənənəvi kostyu- mu qızıl və gümüşdən düzəldilmiş bəzəklərlə, alətləri isə sədəflərlə bə zə - dilirdi. Bu cəhətdən aşıqlar öz sadə geyimlərinə və bəzəksiz-düzəksiz saz - larına görə həmin xanəndələrdən tamamilə fərqlənirdilər. Keçən əsrdə geniş yayılmış sazəndələr dəstəsi adətən xanəndədən (o həm də qaval vu - 2014/ I 130 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|