Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu

Nübar Həkimova ___________________________________  
 
 
234 
loidləri,  qlükozidlər,  piril  -α  metileton  –  C
6
H
7
ON  və  s. 
birləşmələri aşkar edilmişdir. 
Pişikotu köklərindən alınan preparatlar müasir təbabət-
də  müxtəlif  sinir  sistemi  xəstəliklərində,  ürək-damar  sis-
teminin nevrozunda, yuxusuzluğu aradan qaldıran, ürəyin fə-
aliyyətini artıran, eləcə də epilepsiyada qıcolmanın qarşısını 
alan vasitə kimi işlədilir. Pişikotunun dəmləməsi, tinkturası, 
qatı  ekstraktı  elmi  təbabətdə  geniş  istifadə  olunur.  Bundan 
əlavə,  kompleks  ürək  dərmanlarının  tərkibinə  də  daxil 
edilmişdir.  Pişikotu  köklərindən  hazırlanan  preparatlar  eyni 
zamanda  sakitləşdirici,  mədə  və  köpmənin  qarşısını  alan 
dərman  yığıntılarının  tərkibində  də  istifadə  olunur.  Xalq 
təbabətində  pişikotu  köklərindən  çay  dəmlənib  ürək 
ağrılarında,  ürəkgetmələrdə  sakitləşdirici  vasitə  kimi,  eləcə 
də  mədə-bağırsaq  ağrılarında  spazmanı  aradan  qaldıran 
dərman kimi qəbul edilir. 
Pişikotundan  kosmetikada  da  geniş  səpgidə  istifadə 
edilir.  Lakin  daha  çox  antibakterial  və  sakitləşdirici  vasitə 
kimi,  habelə  əsəb  pozğunluqları  zamanı  dəridə  baş  verən 
səpgi,  ekzema,  gicişmə,  irinli  yaraların  müalicəsində  işlədi-
lir.  Pişikotundan  dermatologiya  sahəsində  də  geniş  istifadə 
edilir. 
 
Yovşan 
 
Yovşan  (Artemisia)  yunan  sözü  olan  «artemiziya»dan 
götürülərək  «sağlam»,  «güclü»  deməkdir.  Bu,  onun  müali-
cəvi təsirə malik olduğunu göstərir. Bəzi mənbələrdə göstə-
rilir  ki,  bitkinin  adı  Mavzola  çarının  xanımı  Artemiziyanın 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

__________________________________ Nübar Həkimova 
 
 
235 
adından götürülmüşdür. Böyük təbiətşünas Pliniy göstərir ki, 
guya bu bitki ilə Artemiziya xanım müalicə olunmuşdur. 
Azərbaycanda yovşanın 16 növünə rast gəlmək olar. 
Adi  yovşan.  Mülayim  iqlimə  malik  qurşaqların  hər 
yerində  rast  gəlinir.  Yabanı  halda  yol  kənarlarında,  çay  və 
göl  sahillərində  yayılmışdır.  Quru  halda  ədviyyat  kimi  isti-
fadə  olunur.  Ət  xörəklərində  göyərti  kimi  işlədilir.  Tər-
kibində 0,026-0,2% efir yağı vardır. 
Yovşanın  dərman  əhəmiyyətli,  qida  xüsusiyyətli,  efir 
yağlı, aşı təbiətli, boyaq və bəzək üçün  yararlı növləri əksər 
ölkələrdə mədəni halda kütləvi halda becərilir. 
Yovşandan hazırlanmış cövhər, araq, vermut, iştah-gə-
tirici vasitə kimi, qızardılmış və yağlı xörəklərin, xüsusilə də 
ördək və qaz ətlərinin yeyilməsində. istifadə edilir. 
Yovşanın  tərkibində  kifayət  qədər  efir  yağı,  fla-vo-
noid,  kumarin,  sekviterien  laktonları,  absintin,  anab-sintin, 
artabsin,  xamazulin,  vitaminlər,  üzvi  turşular,  şəkər,  selikli 
və az miqdarda alkoloidli maddələr vardır. 
Tərkibində  efir  yağının  olması  onun  qurdqovucu, 
valerian  turşusunun  olması  sakitləşdirici,  fenol  birləşmələ-
rinin olması vəba xəstəliklərinə qarşı müalicəvi təsirini gös-
tərir.  Tərkibi  müxtəlif  kimyəvi  maddələrlə  zəngin  oldu-
ğundan  tibbdə  müxtəlif  xəstəliklərin  müalicəsində  geniş 
istifadə olunur. 
Müalicə  yovşanı. Müalicə  yovşanının gövdəsi  budaq-
lanan  olub,  sıx  yarpaqlarla  örtülmüşdür.  Yaşılımtıl-sarı 
rəngli  çiçəkləri süpürgə əmələ gətirir.  Tərkibində limon iyli 
efir  yağı,  abrotonin  alkoloidi,  qətran,  aşı,  flavanoid  və  s. 
maddələr  vardır.  Cavan  zoğlarından  alınan  efir  yağından 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

Nübar Həkimova ___________________________________  
 
 
236 
qənnadı və likör məmulatlarına xoş iy və dad verilmək üçün 
istifadə  olunur.  Bundan  hazırlanmış  cövhər  və  prepa-
ratlardan  qan  azlığında  və  eləcə  də  xənazir  xəstəliklərinin 
müalicəsində istifadə edilir. 
Yeyinti  məqsədləri  üçün  müalicə  yovşanının  yarpağı, 
çiçəyi  və  gövdəsindən  hazırlanmış  ədviyyədən  sirkə,  sous 
(xörək  şirəsi),  şorba,  cövhər,  şərab,  ət,  balıq  və  s.  qida  mə-
mulatlarının tərkibinə daxil edirlər. Bu məqsədlər üçün onun 
cavan yarpaq, çiçək və qönçələrini toplayıb kölgədə qurudur, 
narın  toz  halına  salaraq  ağızlan  kip  bağlanmış  qablara 
doldurub, quru və sərin yerdə saxlayır, yeri gəldikcə istifadə 
edirlər). 
İstər xörəklərin, istərsə də ət məhsullarının tərkiblərinə 
cüzi  miqdarda  yovşandan  hazırlanmış  cövhər  əlavə  edib, 
xarab olmadan uzun müddət saxlayırlar. 
Xalq  təbabətində  yovşanın  may  ayında  toplanmış  his-
sələrini qaynatmaqla əldə olunmuş məlhəm titrətmə, sarılıq, 
qaraciyər, sidik, dalaq, yuxusuzluq, ürəkgetmə, qusma, ishal, 
təngnəfəslik, bədən boşluğuna yığılmış mayelərin və bir sıra 
bağırsaq  xəstəliklərinin  müalicəsində  geniş  tətbiq  olunur. 
Elmi təbabətdə  yovşanı halen preparatlarının tərkibinə daxil 
edərək,  qüvvətləndirici,  iştahgətirici,  həzmyaxşılaşdırıcı 
vasitə kimi istifadə edirlər. 
Müasir  xalq  təbabətində  acı  yovşandan  mədə  pozğun-
luqlarının  aradan  qaldırılmasında,  qəbzlikdə,  qızdırmada, 
ürəkgetmədə,  qadın  xəstəliklərində,  qanazlığında,  öd  kisəsi 
xəstəliklərində,  vətərlərin  genişləndirilməsində,  yuxu-
suzluqda və eləcə də piyləmə əleyhinə istifadə edirlər. 
Azərbaycan  xalq  təbabətində  isə  yovşanın  yarpaq, 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---