Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
mərkəzlərindən biri kimi şöhrətlənmişdir. Mühüm ticarət yollarının keçdiyi Culfa şəhəri XV əsrədək kənd olmuş, bu zamandan etibarən onun iqtisadi yüksəlişi başlamışdır (8, s.237).
Bəzi mənbələrdə Culfa sözünün orta əsrlərdə fəaliyyət göstərən tacir təşkilatının adı ilə bağlı olduğunu göstərilməsi, bu ərazidə ticarətin mühüm rol oynadığını, hətta şəhərin salınmasının ticarətlə bağlı olmasını söyləməyə bizə əsas verir. Avropa ilə bir çox Yaxın Şərq ölkələrini birləşdirən və Böyük İpək Yoluna xidmət edən ən mühüm yollardan biri də məhz Təbriz-Mərənd-Culfa-Naxçıvan yolu idi (2, s.33). Bıı yol vasitəsilə Culfa tacirləri Qərbi Avropanın Venesiya, Amsterdam, Marsel şəhərləri, habelə Suriya, Türkiyə və Hindistanda alver edirdilər. XVI əsrin II yarısından başlayaraq karvan yollarının üzərində yerləşən Culfa şəhərinin əhəmiyyəti daha da artır. 1581-ci ildə Culfaya gəlmiş .ingilis taciri Nyuberi xəbər verir ki, şəhərdə evlərin sayı 3 minə, əhali isə 15-20 min ııəfərə çatırdı. 10 il sonra şəhərdən keçib gedən digər ingilis taciri və səyyahı Kartvrayt burada 2000 ev və 10 min nəfər əhali olduğunu yazır. Mühüm ticarət əhəmiyyəti olan Culfa ipək və digər mallarla ticarətin mərkəzi hesab edilirdi. T.e.d. O.Əfəndiyev ingilis
səyyahı E.Edvardsm söylədiklərinə əsaslanaraq göstərir ki, XVI əsrin 60-cı illərində Culfa tacirləri Suriya limanı olan Hələbə 500 tay ipək gətirir və əvəzində yalnız 18 min parça Venetsiya maddəsi (qarazəy) aparırdılar. 1590- 1613-ctı illərə dair Venetsiya arxivinin məlumatlarına görə Suriyadan yalnız Venetsiyaya 23724 tay ipək gətirilmişdi (9, s.211). Göründüyü kimi Culfa şəhəri orta əsrlər dövründə nəinki Yaxın Şərq, eləcə də Avropanın inkişaf etmiş ticarət şəhərləri ilə geniş iqtisadi əlaqələrə malik olmuş və bu yolla da dövlət xəzinəsinin mühüm gəlir mənbələrindən birinə çevrilmişdir. Qədim və orta əsrlər dövründə beynəlxalq karvan yolları üzərində mühüm məntəqə sayılan yurd yerlərindən biri də, adı yalnız mənbələrdə qeyd olunan Azad (Əsədabad) 130
şəhəridir. Vaxtilə Azad şəhərinin yerinin müəyyənləşdirilməsi müəyyən mübahisələrə səbəb olsa da sonrakı araşdırmalar bu şəhərin Ordubad şəhəri ilə Culfa şəhəri arasında yerləşdiyi sübut edilmişdir. T.e.d. H.Səfərlinin aşkar etdiyi bir neçə epiqrafık sənəd, qəbir daşı üzərindəki yazı Azad şəhərinin yerinin müəyyənləşdirilməsi üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Belə bir nəticəyə gəlinmişdir ki. Azad şəhəri indiki Aşağı Azadkəndinin yerində qəbristanlığın yaxınlığında yerləşmişdir. Şəhər inkişaf etmiş ticarət və sənətkarlıq mərkəzi olduğundan ətraf ərazi uzun müddət Kiranla (hazırda Naxçıvan-Ordubad şose yolunun sol tərəfində xarabalıqları qalan Aşağı Aza kəndindən təxminən 6-7 km şimalda yerləşən orta əsr şəhəri Gilan-Xaraba Gilan) birlikdə onun adı ilə Azad-Gilan adlanmışdır (10, s.10). Bu şəhər XI- XII əsrlərdə Yaxın və Orta Şərqin böyük ticarət və sənətkarlıq mərkəzi kimi şöhrət tapmışdı. Rusiya və oradan da Qərbə gedən mühüm ticarət yolları bu şəhərdən keçirdi. Gilançay üzərində bu günə kimi qalmış nəhəng körpü deyilənlərə bir daha sübut etməkdədir. Karvan-ticarət yolları üzərində mühüm əhəmiyyət kəsb edən Azad şəhəri haqqında bir sıra səyyah və coğrafiyaşünasların əsərlərində rast gəlmək
olar. Coğrafiyaşünas Həmdullah Qəzvini «Nüzhət əl-qülub» əsərində Azad şəhərinin adını çəkərək qeyd edir ki, Azad bol, taxıl, üzüm, pambıq məhsulları ilə şöhrət tapmış kiçik şəhərdir. Buranın şərabı çox məşhurdur. Əhalisi ağbənizdir (11, s.2). Azad şəhəri haqqında səyyah J.B.Tavernye yazır: İki gün orada qaldıq, çox gözəl şəhərdir. İstirahət üçün yararlıdır. 4 karvansara vardır. Hər evin həyətində bir bulaq axır. Suyun çoxluğu bu ərazini məhsuldar etmişdir. Xüsusilə oranın əla şərabı vardır. Bütün dünyada marena (boyaq otu, qızıl boya) verən yeganə şəhərdir. Həmin boyaqotu vasitəsilə iran və Hisdistanda xeyli ticarət edirlər. Marena elə bir bitki köküdür ki, torpaqda yayılır və şirin biyana bənzəyir. Dabbaqlıqda ondan istifadə edirlər, həmin kökdən qırmızı 131
boya alırlar. O, elə qırmızı boyadır ki, Hindistanda və Böyük Monqol
ölkəsində toxunan
parçalara bəzək
verir. Karvanların əksəriyyətinin yükləri
həmin marenadan ibarətdir (12, s.8). Göründüyü kimi əsas karvan yollarının keçdiyi bu ərazidə yerləşən Azad şəhəri orta əsrlər zamanı mühüm ticarət
və sənətkarlıq mərkəzi kimi
şöhrət qazanmışdır. Qədim yaşayış məskəni Qarabağlar şəhəri öz məşhur bazarları, karvansaraları, türbələri və qiymətli məhsulları ilə Naxçıvanın mühüm ticarət şəhəri olmuşdur. XVIII əsrin • •
məşhur türk səyyahı Olviya Çələbi Naxçıvan torpağındala çox qədim şəhər olan Qarabağların tarixindən, abidələrindən, təbii şəraitindən, təsərrüfatından bəhs edərək göstərir: Qarabağlar şəhəri 50 min nəfər əhalisi, 10 minə qədər evi, 40- a qədər minarəsi, 70 məscidi, karvansaraları, bazarları, hamamları, meyvə bağları, üzümlükləri, yaxşı havası və suyu olan bol nemətli bir yaşayış məntəqəsidir (13, s.118). Fikrimizcə çoxlu karvansara və bazara malik olması şəhərin orta əsr ticarətində əhəmiyyətli rol oynadığını sübut edən mühüm faktdır. Qarabağlar şəhəri Ordubad-Naxçıvan- Sədərək ticarət yolu üzərində salınmış mühüm ticarət, sənətkarlıq və mədəniyyət şəhəri olmuşdur. Şəhər haqqında Tavernye yazır: Karvan Arpa çayından keçir. Bu çay Araz çayına tökülür. Bir liv uzaqlaşıb, cənubda yerləşən körpüdən keçmək lazımdır. Oradan Fəkəııd qalasına doğru gedib gecələyirlər. Birinci gün həmin düzənlikdən keçdikdən sonra Qarabağlar adlı bir karvansaraya çatırlar. 1664-cü il son səfərimdə həmin Qarabağlar karvansarası yenicə tikilib istifadəyə verilmişdir. Karvansaradan Naxçıvana bir günlük yolundan da az məsafə var idi (12, s.8). Göründüyü kimi Böyük İpək Yolunun düyün nöqtəsində yerləşən Naxçıvan ərazisi hər zaman diqqət mərkəzində olmuş və dünyanın bir çox ölkələri, o cümlədən uzaq Qərb dövlətləri ilə geniş əlaqələr qurmuşdur. 132
Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|