3) praktik məşğələdə differensiallaşdırma prinsipinə əməl
etməklə, tələbə-lərin fərdi tədris fəaliyyəti
qiymətləndiril
məlidir;
#
4)
praktik
məşğələnin
məzmununa
daxil
edilən
çalışmalar biliklərin möhkəmləndirilməsi,yeni
biliklərin
qazanılması məqsədlərinə xidmət etməlidir;
5)
praktik məşğələlər -qarşıya qoyulan məqsədindən asılı
olaraq,kollektiv iş müstəqil iş formalarında aparılmalıdır.
Praktik məşğələnin səmərəsini yüksəltmək üçün onun
məzmununu təşkil edən məsələ və misalların məqsədli
seçilməsinə xüsusi diqqət yetirilməlidir.Elmi-metodik ədəbiy
yatda son on beş ildə üstünlüyü «Qalpcrin-Talızina»prinsipinə
verirlər və təcrübə göstərir ki,həmin prinsipə əməl etməklə
bilik,bacarıq və vərdişlərin qazanılmasının səmərəli yolu
təmin edilir.Bu prinsipin mahiyyəti aşağıdakından ibarətdir:
praktik məşğələnin bütöv vaxtı hissələrə bölünür və onun
strukturu müəyyən ed i lir. Əsas məqsəd: çalışmalar vasitəsilə
biliklərin təkrarı,möhkəmləndirilməsi,
yaradıcı
fəaliyyət
göstərməklə, yeni
biliklərin
qazanılması
və tətbiq
edilməsindən ibarətdir. Məhz buna görə hər bir praktik
məşğələ
üçün
seçilən
çalışmalar
aidiyyətinə
görə
s ə v iy y ə lə r ə
ayrılır. (1, s.49)
Birinci səviyyəli çalışmalar tələbələrin tədris materia
lının mənimsəmələrinə və biliklər əldə etmələrinə xidmət
edir.
İkinci ‘ səviyyəli çalışmalar qazanılmış biliklərin tanış
situasiyalarda
tətbiq
olunmasına
və
həmin
biliklərin
dərinləşdirilməsiııə xidmət edir.
Üçüncü səviyyəli çalışmalar -əldə edilən biliklərin yeni
situasiyalarda tətbiq edilməsinə xidmət edir və nəticədə
tələbələr
yeni biliklər
qazanır
və fəaliyyət
(elmi-
tədqiqat)üsullarına yiyələnirlər.
Didaktikada təlim səviyyələrinin müxtəlif təsnifatı
mövcuddur.Məsələn, M.N.Skatkin və I.Y.Lerner təlimin üç
səviyyəsini(məşğələ prosesin-də) təklif edirlər:
I səviyyədə-qavrayış mühakimə və yadda saxlama
611
II səviyyədə- məlum nümunəyə görə biliklərin tətbiqi,
III səviyyədə-qeyri stendart məsələlərin
həllində
biliklərin yaradıcı şəkildə tətbiqi.
V.P.Bespalko isə təlimin dörd səviyyəsini təklif edir
ki,bunlar da əvvəlki təsnifatdan mahiyyətcə fərqlənmir. (
2
,
s.l
1 2
)
Təcrübə göstərir ki,tələbələr verilən ev(müstəqil) işi
problem xarakterli çalışmalardan ibarət olduqda,onlar daha
çox yaradıcı fəaliyyət göstərirlər. Bunu təmin etmək üçün
riyazi
analizdən
praktik
məşğələnin
yekun
hissəsində
yaradıcı xarakterli elə çalışmalar verilməlidir ki,tələbələr
qazandıqları bilikləri yeni situasiyalarda tətbiq edə bilsinlər.
Həmin çalışmaları aşağıdakı kimi təsnif etmək olar:
-qazanılmış
bilikləri
ümumiləşdirməyi tələb
edən
çalışmalar,
-elmi-parktik xarakterli çalışmalar,
-fənlərarası əlaqələri təmin edən çalışmalar,
-qazanılmış bilikləri vahid sistemə gətirməyə xidmət
edən çalışmalar,
-tələbələri düşünməyə,müqayisə
etməyə
və
nəticə
çıxarmağa sövq edən çalışmalar.
Qeyd etmək lazımdır ki, elmlərin metodologiyasında
idrakın(təfəkkürün) iki səviyyəsi qeyd olunur:
1 .Emprik səviyyə
2.Nəzəri səviyyə»(3, s.l 18)
Elmi idrakın emprik səviyyəsinə-müşahidə, eksperi
ment, eksperimentin nəticələrinin qruplaşdırılması. təsnifı və
təsviri daxildir.
Elmi idrakın nəzəri səviyyəsinə isə elmi hipotez və
nəzəriyyələrin qurulması və inkişafı,qanunların formula edil
məsi və bunlardan məntiqi
nəticələrin alınması,müxtəlif
hipotez və nəzəriyyələrin müqayisə edilməsi.
Emprik bilklər-hissiyatla,qavrayışla və təsəvvürlə bağlı
dır. Məhz praktik məşğələlərdə əldə edilən emprik biliklər
nəzəri bilikləri möhkəmləndirir.
612
Ədəbiyyat:
1. Галперин П.Я. Основные результаты исследований по
проблеме
формирования
умственных действий и
понятий. М.1985, 280 с.
2. Беспалько
В.П. Програмированное обучение дидак
тические основы. М. «Выс.шк.». 1970, 320 с.
3. Т.А.Ильина. Вопросы теории методики педагогического
эксперимента
в
исследовании програмированного
обучения. М. 1985, 123 с.
A Y G Ü N S U L T A N O V A
N a x ç ıv a n D ö v lə t U n iv e rsite ti
ZnGa2Se4
MONOKRİSTALINDA VALENT VƏ
KEÇİRİCİLİK ZONASI ÜÇÜN
DEFORMASİYA POTENSİALI
Yarımkeçirici cihazlara daim artan tələbat onların
praktik tətbiqi üçün zəruri xassələrə malik yeni materialların
axtarılması problemini meydana çıxarır. Buna görə son
illərdə tədqiqatçıların əsas diqqətini çox komponentli
birləşmələr cəlb edir ki, bunların arasında əsas yeri
A 2B 4
C*,
A 2B 2C \
və s. tipli üçqat almazabənzər birləşmələr tutur.
A 2 B \ C \
birləşmələri tetraqonal strukturda kristallaşır. Bu
birləşmələr geniş spektrli oblasta fotohəssasdırlar, aydın
Iüminessensiya edir, optik aktivliyə, ikiqat şüalanmaya,
mühim qeyri-xətti qavrayıcılıq əmsalı qiymətlərinə malik
olur. Göstərilən xassələr bu birləşmələri yarımkeçirici
cihazqayırma üçün perspektiv materiallar sırasına qaldırır.
A 2 В I C \
üçqat birləşmələrində binar birləşmələrdən
fərqli olaraq, kation altqəfəsdə iki növ atomların mövcud
olmasına görə, kation və anion vakansiyalardan başqa
kationlarııı qarşılıqlı əvəzolunması ilə şərtlənən antistruktur
defektlərin yaranması mümkündür. Bu faktorlar lokal
613
Dostları ilə paylaş: |