Azərbaycan miLLİ еlmlər akadеmiyasi nəSİMİ adına DİLÇİLİK İnstitutu
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
MÜASİR AZƏRBAYCAN DİLİ VƏ TERMİNOLOGİYA MƏSƏLƏLƏRİ ____________________________________________________________________ __________________________________________________________ «Tədqiqlər», 2008, №1, səh.142 da qəlizləşdirmək, anlaşılmaz hala salmaq deməkdir. Buna görə də dili olduq- ca sadələşdirmək, ehtiyac olduğu halda həmin terminləri işlətmək lazımdır. Ümumiyyətlə, informasiya-telekommunikasiya, elektrotexnika və s. texnologiyaların yüksək dərəcədə inkişaf edib yayılması bu sahələrdə işlənən yeni söz və terminlərin sayı da çox sürətlə artmağa başlayır. Belə bir şəraitdə nəinki bu sahədə terminoloji lüğətlərin yaradılmasına, həm də onlardan səmə- rəli istifadə etməyin öyrədilməsinə böyük zərurət yaranmışdır. Yeni informa- siya texnologiyaları inkişaf etdikçə uyğun terminologiya da əhəmiyyətli dərəcədə genişlənmişdir. Ona görə də belə bir şəraitdə terminoloji lüğətlər çox əhəmiyyətli rol oynayır. Bu sahədə indiyə qədər mövcud olan və mütəxəssislər tərəfindən qəbul olunmuş terminologiya şübhəsiz ki, ingilis dillidir. Rusdilli ədəbiyyatda da informatikaya aid xeyli terminlərin birqiymətli tərcümə və izahını verən lüğətlər vardır. İnformatika üzrə azərbaycandilli terminologiya ilə bağlı da müəyyən iş- lər görülmüşdür. Belə ki, bu sahə ilə əlaqədar bir neçə dərslik və lüğət yazılıb tərtib olunmuşdur. Bu cür lüğətlərdən biri 1993-cü ildə çıxmasına baxmayaraq ilk təcrübə kimi burada xeyli çatışmazlıqlar və nöqsanlar mövcud idi. Bütün bunlar nəzərə alınmaqla lüğətin yenidən təkmilləşdirilmiş variantı iki cilddə 1996-cı ildə türk terminləri də əlavə olunmaqla yenidən nəşr edilmişdir [3]. Bu izahlı lüğətdə informatikanın proqramlaşdırma sistemləri və dilləri, proqram təminatı və tətbiqi proqramlar, əməliyyat sistemləri, verilənlər və biliklər ba- zaları, ekspert sistemləri, kompüterlər, kompüter sistemləri və şəbəkələri əhatə edən 2901 rusca-ingiliscə-azərbaycanca-türkcə termin və termin-söz birləş- mələri toplanmış və onların Azərbaycan dilində izahları da verilmişdir. Müəlliflər lüğəti tərtib edərkən bir çox mənbələrdən istifadə etmiş, ki- tabın giriş hissəsində göstərildiyi kimi 10000-dən artıq termin araşdırmış, onlardan 3000-ə qədərini lüğətə daxil etmişlər. 90-cı illərin II-ci yarısında dini elmlər sahəsini əks etdirən yeni lüğətin nəşrini də müsbət hal kimi qeyd etmək olar. Doğrudur, dini terminlərin dilimi- zə keçərək işlənməsi VP əsrdən başlasa da, Azərbaycan dilçiliyində bu sahəyə aid belə bir mükəmməl lüğət hələ indiyə kimi tərtib edilib çap olunmamışdır. Çünki keçmiş SSRİ dövründə dinə qarşı aparılan amansız və ardıcıl mübarizə kampaniyası xalqımızı hər şeydən məhrum etmişdir. Dini ədəbiyyatların nəşri qadağan edilmiş, mədrəsə qapanmış, bu sahədə heç bir iş görülməmişdir. Hət- ta hər hansı biri ilahiyyata dair nümunələrin xaricdən gətirilməsinə belə qada- ğa qoyulmuşdur. Lakin buna baxmayaraq hamımız öz əqidə və inamı ilə bağlı MÜASİR AZƏRBAYCAN DİLİ VƏ TERMİNOLOGİYA MƏSƏLƏLƏRİ ____________________________________________________________________ __________________________________________________________ «Tədqiqlər», 2008, №1, səh.143 düşünçə və fikirlərini ayrı-ayrı sözlərdə və ifadələrdə yaşatmışdır. Yalnız ölkə- miz müstəqillik əldə etdikdən sonra islam dini geniş yayılmağa başlamışdır. Hazırda dinə qarşı maraq artmış, islam dini daha geniş vüsət almışdır. Bu baxımdan Qurani-Kərimin Azərbaycan dilinə tərcüməsi və çap olunması təqdirəlayiqdir. Son illər Azərbaycan dilində dinə aid bir çox kitablar nəşr edilmiş və bu iş hazırda da davam edir. Bütün bunlarla yanaşı N.Seyidəliyevin nəşr etdir- diyi “Dini terminlər lüğəti”[4] də Azərbaycan terminologiyası sahəsində yeni addımdır. Lüğət quruluşuna görə orijinal və əhəmiyyətlidir. Bu lüğətdə təkcə islam dini ilə deyil, digər səmavi(ilahi) dinlərlə bağlı sözlərin məna açımı, iza- hı təqdim edilir. Odur ki, lüğətdən bir neçə nümunə təqdim edirik: “Abid – İbadətlə məşğul olan adam, vaxtını ibadətlə keçirən adam. Buddizm – Eramızdan əvvəl VI-V əsrlərdə Hindistanda meydana gəlmiş din; Budda dini. Buraq – İslam dinində Məhəmməd peyğəmbərin merac gecəsi mindiyi adam başli və at bədənli bir heyvanın adı. İndulgensiya – Katolik kilsəsində “günah”ların tam və ya qismən ba- ğışlanması və bu haqda kilsə tərəfindən, Roma papası adından pul ilə verilən şəhadətnamə”. Bu cür misalları çox artırmaq olardı, lakin bununla kifayətlənirik. Onu da qeyd edək ki, “Dini terminlər lüğəti”ndə 1500-ə qədər belə söz və terminin şərhi və izahı verilmişdir. Məlumdur ki, ölkəmiz müstəqillik əldə etdikdən sonra respublikamızın neft və qaz sənayesinə xarici şirkətlərin də marağı daha da çox cəlb olunmuş- dur. Belə ki, bir neçə neft müqavilələrinin bağlanması, xarici şirkətlərin res- publikamıza axını və bu sahədə bir çox nailiyyətlərin qazanılması bunun bariz nümunəsidir. “Şirvan Oyl”, “Şlumberqer”, “Lukoyl”, “Şahdəniz” və onlarca belə neft yataqlarının kəşfi xarici marağı daha özünə cəlb etmişdir. Xarici şirkətlərin ölkəmizə axını və neft sənayesinin sürətlə inkişafı bu sahədə yeni-yeni söz və terminlərin işlənmə dairəsini də genişləndirmişdir. Buna görə də neft və qaz sənayesində istifadə olunan texniki ədəbiyyatın əksə- riyyətinin xarici dillərdə olması, lazım olan sənədlərin Azərbaycan dilində hazırlanması bir çox çətinliklər yaradırdı. O cümlədən də ingilis dilinin geniş yazılması və terminlərin də əksəriyyətinin bu dildə işlədilərək dilimizə keç- məsi o dili öyrənmək tələbini də irəli sürürdü. Ona görə də bu sahədə çoxdilli lüğətlərin hazırlanıb nəşr olunması vacib məsələlərdən idi. Bu çətinliyi müəy- Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|