Qaraçay ədəbiyyatı
239
kitabda biz sağıcı Taycan, müəllimə Lyubov Petrovna, veterinar,
həkim Taysoltan, həkim Esen və onun arvadı Novruz, Taybiy və
başqaları ilə rastlaşırıq.
O.Xübiyevin nəinki «Əmanət», həm də digər romanları və
povestləri çoxşaxəli süjet xətləri ilə xarakterizə olunmaqla,
müxtəlif qəhrəman talelərini təsvir etmək baxımından səciyyə-
vidir. Elə buna görə də bu müəllifin janr axtarışları Qaraçay ədə-
biyyatının sosial-fəlsəfi və mənəvi-əxlaqi axtarışlarından kənarda
nəzərdən keçirilməməlidir. Lakin eyni zamanda bu axtarışlara
Şimali-Qafqaz və rus ədəbiyyatının da müəyyən dərəcədə təsir
etdiyini qeyd etməmək düzgün olmazdı. O.Xubiyev dövrünün
tarixçisi və araşdırıcısı kimi əksər nəsr əsərlərində epik zamanı
onun konkret formalarında bədii şəkildə təcəssüm etdirməyə ça-
lışmışdır. Bu xüsusi olaraq onun epik vüsətli «Yuxusuz gecələr»,
«Qisas», «Asi», «Adamlar» kimi roman və povestlərində özünü
daha yaxşı əks etdirməkdədir. Bu əsərlərdə hər bir şəxsin taleyi
zamanın və tarixin hərəkəti ilə uyğunluq təşkil edərək romanın
epik prinsip əsasında realizə olunmasına yardımçı olmuşdur.
Beləliklə, 40-60-cı illər Qaraçay ədəbiyyatının inkişaf xüsu-
siyyətlərini nəzərdən keçirərkən biz aşağıdakı mənzərənin şahidi
oluruq: 40-cı illərdə Qaraçay xalqının və onun ziyalı təbəqəsinin
başına gətirilən müsibətlər onun bədii nümunələrinin məzmun,
ideya və mahiyyətində əksini tapıb, söz, sənət adamları Sovet
dövrünün özünəməxsusluğunu, xalqlar dostluğunu, Lenin, kom-
munust ideyalarını tərənnüm etməyə, partiyaya, rəhbərlərə min-
nətdarlığı diqqət mərkəzinə çəksə də, bəzən dövrün xeyli prob-
lemlərinə adekvat münasibəti də ifadə edə bilirdilər.
40-60-ci illər Qaraçay ədəbiyyatında ən inkişaf etmiş janr po-
eziya idi. Lakin buna baxmayaraq, 30-cu illərə nisbətən 40-60-cı
illərdə Qaraçay nəsri də kifayətqədər intensiv inkişaf yolunday-
dı. Bu baxımdan N.Bayramukova, O.Xubiyev, S.Laypanov, D.
Kubanov və başqalarının yaradıcılığı mövzu, ideya, məzmun və
problematika baxımından daha çox diqqət mərkəzinə düşürdü.
Nizami Tağısoy
240
Qaraçay bədii söz ustaları doğma ədəbiyyatın müxtəlif janrlarının
inkişafına əsərləri ilə töhfələr verməkdə davam edirdilər.
ƏДЯБИЙЙАТ
1. Акачиева С. Карачаевский роман. Становление и
развитие жанра. Черкесск, Карач. - Черкес. отд.Ставр.книж.
изд-ва, 1980.
2.
Багъатырланы Х. Эсге тюшюрлюле. Черкесск., Карач.
- Черкес китаб изд-во, 1963.
3. Байрамукова Х.Б. Годы и горы. Роман. Кн.:1. Черкесск,
1964.
4. Байрамукова Х. Дым очага. Черкесск, Карач.-Черкес.
отд.Ставр. книж. изд-ва, 1968.
5. Байрамукова Х.Б.Чолпан. Роман. Черкесск, 1970.
6. Банкетов А.М. Лирика в эпосе //Обогащение метода
социалистического реализма и проблема многообразия со-
ветского искусства. М., Мысль, 1967
7. Батчаев М. Раздумья. Стихи Черкесск, Карач.- Черкес.
отд. Ставр.книж.изд-ва, 1968.
7
a
. Бекизова Л.А., Караева А.И., Тугов В.Б. Жизнь, герой,
литература. Черкесск, 1978.
8. Боташев М.А. Карачаево-Черкессия в годы Великой
Отечественной войны// Материалы областной научно-теоре-
тической конференции. 1977г. Черкесск, Карач.-Черкес.отд.
Ставр.книж.изд.-ва, 1982.
9. Борлаков Б.К. Карачаево-балкарская довоенная драма-
тургия Черкесск, Карач.-Черкес. отд.Ставроп. книж.изд-ва,
1975.
10. Джанибекова П.А.- Х.Тема Великой Отечественной
войны в литературе, искусстве и научных исследованиях//
Карачаево-Черкессия в годы Великой Отечественной войны.
Черкесск, 1982.
Qaraçay ədəbiyyatı
241
11. Эбзеланы Х. Мунир. Черкесск, 1966.
12. Эбзеланы Х. Бычакъны ауузунда. Эки повесть. Чер-
кесск, 1966.
13. Хаджиева Т.М.Тема выселения в поэзии Кайсына Ку-
лиева// Сборник материалов научно-практической конферен-
ции, посвященной 80-летию со дня рождения Кайсына Кули-
ева. Нальчик, Эльфа, 1998.
14. Хубийланы О. Аманат. Роман. I китаб. Черкесск, 1959,
II китаб, 1961.
15. Хубиев Н. Перевал. Стихи. Черкесск, Карач.-Черкес
отд.Ставр. книж. изд-ва, 1965.
16. Кагиева Н.М. Судьба страны – судьба твоя. Очерк
творчества. Черкесск, Карач.-Черкес. отд. Ставр. книж.изд-
ва, 1973.
17. Карачаево-Черкессия за полвека. 1922-1972. Чер-
кесск, Карач.-Чер кес.отд.Ставр. книж.изд-ва, 1972.
18. Караева А.И. Очерк истории карачаевской литерату-
ры. М., “Наука”, 1966.
19.Караева А.И. О военной прозе в современной кара-
чаевской литературе. Черкесск, Карач.-Черкес. отд. Ставр.
книж.изд-ва, 1971.
20. Караева А.И. Карачаевская литература // История
многонациональной советской литературы. Т.5. М., “Наука”,
1974.
21. Къобанланы Д. Эки заман. Роман 1 китаб, Черкесск,
1965, II китаб, 1966, III китаб, 1968.
22.Кубанов Д. Встреча. Стихи. Черкесск. Карач.-Черкес.
отд. Ставр. книж.изд-ва, 1970.
23. Курмангулова Ш.А. Национальная эпическая тради-
ция и современная ногайская поэма// Современный литера-
турный процесс. Герой и время. Сборник научных трудов.
Черкесск, 1988.
Nizami Tağısoy
242
24. Лайпанланы С. Бир кун сыртда. «Биринчи атламла»
məcmuəsi. Черкесск, 1958.
25. Лайпанланы С. Къарачайны уланы – Белоруссияны
джигити. Черкесск, 1964.
26. Ортабаева Р.А.- К. Азрет Уртенов. Жизнь и творче-
ство. Черкесск, Карач.-Черкес. отд. Ставр.книж.изд-ва, 1971.
27. Поэзия и условная поэтика. Статьи и рецензии. Став-
рополь, Ставропольское книж.изд-во, 1973.
28. Шаманова З.Б. Проза Османа Хубиева в свете форми-
рования эпических традиций карачаевской литературы. Чер-
кесск, 2002.
29. Шортанов А. Театральное искусство Кабардино-Бал-
карии. Нальчик, Кабард.-Балкар. книж.изд-во, 1961.
30. Tağısoy N. Qaraçay ədəbiyyatında poema janrı. Bakı
Qızlar Universiteti. Elmi əsərlər. Bakı, 2012, №2.
31.ТимофеевЛ.И.Основы теории литературы. М.,
«Просве щение»,
1971.
32. Türkiyə Dışındakı Türk Edebiyatları Antolojisi (Nesir-
Nazım). Ankara, T.С.Kültür Bakanlığı, 2002.
33. Узденова Ф.Т. Поэма в литературах народов Север-
ного Кавказа. Форми ро вание парадигмы жанра. Нальчик,
“Полиграфсервис и Т”., 2001.
Dostları ilə paylaş: |