Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI
Yüklə 2,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
| AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI
“ƏDƏBİYYAT MƏCMUƏSİ” NİZAMİ adına ƏDƏBİYYAT İNSTİTUTUNUN ELMİ ƏSƏRLƏRİ 2017, № 1 Aslan SALMANOV Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu aslan_salmansoy@mail.ru “VAQİF” DRAMININ TARİXÇƏSİ (tekstoloji gəzişmələr) Açar sözlər: S.Vurğun, M.Vəkilov, “Vaqif” dramı, “Komsomol poeması”, “Azad ilham”, “Böhtan”, bioqrafik elementlər Key words : S.Vurgun, M.Vakilov, “Vagif” drama, “Komsomol Poem”, “Slander”, “Free Inspiration”, biographical elements Ключевые слова: С.Вургун, М.Векилов, драма «Вагиф», «Комсомоль- ская поэма», «Свободное вдохновение», «Клевета», биографические элементы Səməd Vurğunun yaradıcılığında bioqrafiyasının ağrılı məqam- larını əks etdirən əsərləri çoxdur. Onlardan biri də “Vaqif”dir. Əsər 1937-ci ilin axırlarında “heyrətamiz bir sürətlə, 3-4 həftə ərzində” yazılmış [1, s. 122], 1938-ci il oktyabrın 5-də tamaşaya qoyulmuşdur. Tamaşaya, yazılan kimi deyil, nisbətən gec (təxminən, bir il) qoyul- masının səbəbi S.Vurğunun əsəri yazıb qurtardıqdan sonra “bir müd- dət gizli saxlaması, əsərlərinin taleyindən qorxması” olmuşdur [2, s.136]. “Vaqif” S.Vurğunun ilk dram əsəridir. Həmin ilə qədər bu janr- da əsər yazmayan və dram yazmağın incəliklərini dərindən bilməyən şairin tarixi mövzuya, məhz Vaqifin həyat və fəaliyyətinə müraciət etməsi və əsəri bir neçə həftə ərzində ərsəyə gətirməsi maraqlı faktdır. Vurğunşünaslar bunun bir neçə səbəbini göstərirlər. Şairin dram janrına müraciətinin səbəbi “Vaqif”ə qədər yazdığı poemaların, xüsusilə “Komsomol poeması”nın dramaturji yaradıcılıq üçün bir zəmin olması ilə əlaqələndirilir. B.Vahabzadə yazır: “Şair dramaturgiyaya birdən-birə gəlməmişdi. Onun “Vaqif” pyesinə qədər yazdığı bir sıra poemaları, xüsusilə “Komsomol poeması” dramaturji 43 yaradıcılıq üçün bir zəmin idi... “Vaqif” pyesi öz köklərini “Komso- mol poeması”ndan götürmüşdür. Bu fikri bir sıra müəlliflər də təsdiq etməkdədir” [3, s. 253]. B.Vahabzadə haqlıdır, şairin bəzi poemalarının, xüsusilə də “Komsomol poeması”nın “Vaqif”in yazılmasına dramaturji baxımdan binagüzarlıq etdiyini, doğrudan da, bir çox müəlliflər təsdiq edir. Mə- sələn, M.Hüseyn də “Komsomol poeması”nda “bitkin dram əsərlərinə xas olan qüvvətli bir konfliktin yer aldığını, Cəlalın və Humayın ta- leyinin başdan-başa dramatizmlə dolu” [4, s. 11] olduğunu diqqətə çatdırır. S.Vurğunun yazdığı hər bir şeirin mayasında “dramatizm və tragizm ruhu”nun səsləndiyini, “Dəli şair” poemasında “dramatik səh- nələr”in yer aldığını vurğulayan M.Vəkilov da eyni qənaəti bölüşür: “Doğrudan da, “Komsomol poeması”nın hər fəsli bir dramatik səhnədir. Bu səhnələrdə xarakterlər, ehtiraslar, hiss və duyğular, arzu və əməllər, qəzəb və mərhəmət, ölüm və həyat, xeyir və şər, məhəbbət və hicran arasındakı təzadların və konfliktlərin dramatik mübarizəsi təsvir edilir” [2, s. 130]. B.Vahabzadə şairin dram janrına müraciət etməsinin səbəbini ümumi bir qanunauyğunluqla da əlaqələndirir. Müəllif yazır: “Dünya ədəbiyyatında bir çox şairlərin yaşa dolduqdan sonra nəsr və drama- turgiyaya keçdikləri bizə məlumdur. Ömrün cavanlıq dövründə daha çox hiss və həyəcanlarını ifadə etməyə səy göstərən şairlər, yaşlan- dıqca həyatın özünü, onun eniş və yoxuşlarını şəxsən özlərinin deyil, başqalarının da duyğu və düşüncələrini, onların əməl və mübarizəsini göstərməyə çalışırlar” [3, s. 254]. Doğrudur, dünya ədəbiyyatında belə faktlar az deyil. Amma S.Vurğun dramaturgiyaya heç də B.Vahabzadənin işarə etdiyi kimi, “yaşa dolduqdan sonra” gəlməmiş, “Vaqif” dramını 1937-ci ildə – 31 yaşında, yəni “cavanlıq dövründə” qələmə almışdır. Amma şairi vax- tından tez qocaldan səbəblər olmuşdur. S.Vurğuna qarşı təşkil edilən hücumlar, təqib və təzyiqlər, doğrudan da, onu vaxtsız qocaltmışdı. “Vaqif” çox ağır bir şəraitdə--həm şairin özünə qarşı hücumların davam etdiyi, həm də qələm yoldaşlarının qətlə yetirildiyi bir dövrdə yazılmışdı: “Qələm yoldaşlarının taleyi onu narahat edirdi...Səməd Vurğun ziddiyyətli düşüncələr içində hər gün, hər gecə qocalırdı” [2, s.135]. Şair özü də həmin illərdə qələmə aldığı əsərlərdə atılan böh- tanların onun “saçlarını ağardıb, ömrünü gödəltdiyini” dilə gətirir. Mehdixan Vəkilov xatirələrində “Vaqif” dramının 1937-ci ildə Azərbaycanın ən yaxşı oğullarının bada getdiyi bir vaxtda yazıldığını, 44 şairin öz faciələrini qələmə aldığını, “Vaqif”də yalnız XVIII əsrə məxsus olan Qacarın deyil, həm də Səməd Vurğunun yaşadığı gün- lərdə vətənimizin ən yaxşı oğullarını təqib edən cəlladların qara heykəlinin də göstərildiyini, əsəri yazarkən şairin bu əsərin üstündə əsim-əsim əsdiyini, onu ən yaxşı əsəri hesab etdiyini diqqətə çatdırır. Müəllif yazır: “Məhz belə bir zamanda, od kimi yandıran iztirablar, daxili ürək çırpıntıları və tərəddüdlər içində o, “Vaqif”i yazdı. Səməd Vurğun öz taleyinə əvvəlcədən acıyaraq, Vidadinin dili ilə deyirdi: Yüklə 2,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|