Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi
Yüklə 2,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
| İ.H.
). …Molla Pənah müqəddəm (əvvəl, irəlidə gedən) ərsəyə gəlib bu fənndə, rəhnümadır (yol açandır, bələdçidir – İ.H. ) [2, s. 205]. Beləliklə, Vaqif ədəbiyyatda yeni yol açdığına, şeirə yenilik gə- tirdiyinə, insana təsir edə bilən əsərlər yazdığına görə Molla Pənah olmuşdur. Şairin təxəllüs kimi qəbul etdiyi Vaqif sözünün lüğəti mə- nası da «xəbərdar olan», «baş çıxaran» mətləblərini ifadə edir. Böyük şair özündən əvvəlki zəngin ədəbi ənənələrdən dərindən xəbərdar olmuş, lakin yeni tarixi şəraitdə ədəbiyyatı inkişaf etdirməkdən baş çıxara bilmiş, şeirdə təzə yol açmağı bacarmışdır. Şeirin təzə yolu isə – gerçəkliyi əks etdirən, xəyalatında həyatın dadı, tamı, reallıqları ifadə olunan poetik nümunələr yaratmaqdan ibarət idi. Molla Pənah ədəbiyyatın yeni inkişafına yol açan vəzifələrin həyata keçirilməsinə nail ola bilmiş, Vaqif mərtəbəsinə yüksəlmişdir. O, Azərbaycan ədə- biyyatı tarixinə realist şeirin banisi kimi daxil olmuşdur. Molla Pənah Vaqifin xalq ruhunda yazılmış şeirləri sözün obraz- lı mənasında həyatın bənzərsiz «tamaşası» təəssüratı yaradır. Görkəm- li ədəbiyyatşünas Firidun bəy Köçərlinin yazdığı kimi, «Molla Pənah milli şair olduğuna binaən hər nə onun qələmindən zühura gəlibsə, …tamamisi ürəkdən və həqiqi həyatdan nəşət edən əsərlərdir. Onlarda öz müasirlərinin ayini-adatı, adabü-əxlaqı və dolanmaları artıq məha- rət ilə rişteyi-nəzmə çəkilibdir» [3, s. 137]. Doğrudan da, Vaqifin şeir- lərində yaşadığı dövrün təkcə real mənzərəsi yox, nəbzi, ruhu əks etdirilmişdir. Onun tərənnüm etdiyi gözəllər şair xəyalının obrazları olmayıb, həyatda mövcud olan «ellər yaraşığı, ölkə gözəli»nin həqiqi və təbii obrazlı ifadəsindən ibarətdir. Vaqifin şeirləri təsvir etdiyi gözəllər kimi, bədii ifadə vasitələri ilə də yenidir. Şairin Yanağı laleyi- baharı kimi, Ləbləri yaqutun kənarı kimi, Bir dənə nasüftə mirvari kimi , Zülfü ya bənəfşə, ya səmən kimi ilhamla vəsf etdiyi Azərbaycan gözəli həm də ağıllı-kamallı, “işarə anlayıb, hal biləndir”: Tavus kimi cilvələnə hər səhər, Bəzək verə camalına sərbəsər. Dindirməmiş verə könüldən xəbər, İşarə anlayıb, hal bilən gərək [4, s. 109] . Molla Pənah Vaqifin şeirlərində tərənnüm edilən «gərdəni mina- dan», «ağ əlləri əlvan hənadan», şəkər gülüşlü, «sinə meydan, zülf pərişan, bel nazik», ənniksiz-kirşansız, «ellər yaraşığı – ölkə gözəli» olan Azərbaycan gözəli ədəbiyyatımızda yeni bədii obraz idi. Vaqifin Azərbaycan gözəllərinə aid etdiyi «yaşılbaş sona» obrazı ədəbiyyatda 8 gözəlliyin ümumiləşmiş bədii ifadəsidir. Vaqif «yaşılbaş sona»nı «əcəb seyrəngahı» olan Azərbaycan milli-mənəvi varlığın əsas siması kimi tərənnüm etmişdir. Bu, böyük Füzulinin «qönçə ağızlı, sərv boy- lu, səməni üzlü» gözəlindən fərqli olan, real həyatdan gələn, xalq düşüncəsi ilə təsvir edilən gözəlliyin ümumiləşmiş bədii obrazı idi. Molla Pənah Vaqifin lirik qəhrəman kimi tərənnüm etdiyi el gözəlləri “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarındakı Burlaxatun, Banuçiçək, Sel- canxatun kimi sadə və təbii obrazları erkən yeni dövr Azərbaycan poeziyasında meydana çıxmış yeni tipli davamçıları idi. Vaqifin çox vaxt ümumiləşmiş şəkildə «gəlin», yaxud «şama- ma» adlandırdığı bu gözəldə Azərbaycan qızlarının bütün özünəməx- susluqları, gözəlliyi və dərin mənəviyyatı tam yeni bədii vasitələrlə canlandırılmışdır: maral baxışlı, saçları «iki dəstə bənövşətək», «yasə- mən qoxulu», «nazik əllərində ənnabı həna», «sözləri qənd, ağızları piyala», «yanağı lalədən ziyadə göyçək». Həm də ən başlıcası «həyası üzündə, əqli başında!». Və həm də «Vilayət içində həm adlı-sanlı!»; «Bir nazik kamallı, bir nazik işli»! Vaqif bu qənaətdə idi ki, «Lalə zənəxdanlı, qönçə dodaqlı» gözəllərdə «adamlıq ədası» olmazsa, onlar «könül aşinası» deyildirlərsə, onda şeir rübabı «hayıf ki, yoxdur» ni- dası ilə narahat həyəcanları ifadə etməlidir. Budur Molla Pənahı Vaqif mərtəbəsinə çatdıran, yaxud Vaqifi Molla Pənah edən yeni ədəbiyyat! Molla Pənah Vaqifin ədəbiyyata təqdim etdiyi bədii obrazın zahiri gözəlliyi kimi mənəvi keyfiyyətləri də Azərbaycan gerçəkliyinin tə- zahürüdür. Vaqifin şeirlərində konkret coğrafiyası – seyrəngahı Kür qırağı, qış günü qışlağı Qıraqbasan olan, milli ailə mühitində çox iş- lədilən Pəri, Zeynəb, Fatimə və Yetər kimi adları, yalnız mənsub ol- duğu xalqa məxsus gözəllik anlayışı ilə tərənnüm edilən Azərbaycan gözəli XVIII əsrdə milli ədəbiyyata gələn «bir təzə çəmənli, həm gülüstanlı» tamam yeni obrazdır. Vaqif Azərbaycan gözəllərinin bədii obrazını “yaşılbaş sona” kimi ümumiləşdirmişdir. “Yaşılbaş sona” görkəmində tərənnüm edilmiş Azərbaycan gözəlini milli ədəbiyyata Molla Pənah Vaqif daxil etmişdir. Məhz Vaqifin şeirlərində Azərbay- can gerçəkliyi və insanı bütün reallıqları ilə fərqli bədii vasitələrlə milli ədəbiyyatın ruhunda ifadə olunmuşdur. Molla Pənah Vaqif Azərbaycan həyatının gözəlləri və gözəllik- ləri ilə yanaşı, çətinliklərini, ağır güzəranını təsvir edəndə də milli məişətin reallıqlarını ifadə edir. «Bayram oldu» şeiri – Azərbaycan şeirinin milli məişəti, mövcud həyat tərzini əks etdirən realist düşün- cəsinin obrazlı bədii ifadəsidir. «Bayram oldu» şeiri – Molla Pənah Vaqifin həyata dərin və hərtərəfli baxışlarını, vətəndaşlıq ruhunu qa- 9 barıq şəkildə əks etdirir. «Bayram oldu» şeiri – Azərbaycan həyatının və azərbaycanlı güzəranının şeir dili ilə ifadə olunan təbii əks-sədasıdır: Yüklə 2,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|