Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasinin akademiK Ə. HÜseynov adma

Layihələrin idarə edilməsinin əsas funksiyaları

Layihə üzrə məqsədlərə nail olmaq üçün qarşıya qoyulan vəzifə və işlər layihənin «predmet sahəsini» ve müxtəlif ehtiyatları müəyyənləşdirir. Layihənin məqsədi, vəzifəsi və işləri, onlann həcmi və layihənin predmet sahəsinə aid olan digər elementlər müxtəlif dəyişikliklərə məruz qalaraq layihənin predmet sahəsinin idarə edilməsini tələb edir.

Beləliklə, bütün bunlar «nəticələrin idarə edilməsinə» və

«işlərin idarə edilməsinə» gətirib çıxanr.

ümumiyyətlə, layihənin uğurla başa çatmasını qiymətləndirmək üçün nəticələrin kefiyyət üzrə tələb və standartlan müəyyənləşdirilməlidir. Bu tələblərin müəyyənləşdirilməsi onlara nəzarət edilməsi və layihənin tam həyat dövründə ona (lostək verilməsi keyfiyyətin idarə edilməsi zərurətini yaradır.

Hər bir layihə üzrə konkret icra müddəti müəyyənləşdirilir. Müddət çox mühüm amillərdən biridir və bu səbəbdən bütün işlər və işçilərin qarşılıqlı münasibətləri dəqiq şəkildə planlaşdınimalı, onlara nəzarət edilməli ve müəyyənləşdirilən müddətdən arzu olunmayan kenarlaşmalann ləğvi və onlann fti'udan qaldıniması üçün müvafiq tədbirlər vaxtında görülməlidir. Bütün bunlar müddətin idarə edilməsinin funksiyasına daxildir.

Hər bir layihə konkret büdcəyə malik olsa da, heç də bütün layihələr büdcə çərçivəsində başa çatmır. Bunun baş verməməsi üçün dəyərin idarə edilməsini həyata keçirmək lazımdır. Dəyər müddətlə sıx şəkildə əlaqəlidir və bu səbəb- don xalq arasmda «vaxt puldur» deyirlər. Lakin dəyər müddətdən fərqli olaraq son dərəcə çevik ehtiyat növü sayılu*.

Predmet sahəsinin, keyfiyyətin ve dəyərin idarə edilməsi demək olar ki, layihələrin idarə edilməsinin əsasım təşkil edir. Ancaq layihənin idarə edilməsi üzrə digər vacib fiınksiyalan da müəyyənləşdirmək lazımdır.

Layihələr hər şeydən əvvəl insanların, onların bilik və imkanlanmn köməyi ilə həyata keçirilir, bunanla belə, əmin olduğumuz kimi layihənin yaşama prosesində müxtəlif ixtisas dorəcəsinə malik olan ən müxtəlif mütəxəssislər tələb edilir vo bu tələbat müxtəlif zaman və proseslərdə meydana çıxır. Öz-özlüyündə müvəqqəti olan layihə komandası bu mütəxəssislər əsasmda təşkil edilir. Beləliklə, layihədə mütəxəssislərin seçilməsi, öhdəlik və məsuliyyətin bölüşdürülməsi,

komandanın işinin səmərəli şəkildə təşkil edilməsi, onların işinin planlaşdıniması və bu işə nəzarətlə bağlı bütöv funksiyalar sistemi yaranır. Bütün bunlar işçi heyətinin və əmək ehtiy- atlarının idarə edilməsini tələb edir.

Layihənin heyata keçirilməsi prosesində işin gedişinə və layihənin müxtəlif elementlərinin icrasına nəzarət və əldə ediləcək nəticələrin proqnozlaşdınlması mexanizmi tələb edilir. Layihənin vəziyyətini müəyyənləşdirmək və əks əlaqənin olması vacibdir. Əks əlaqə yolu ilə daxil olan məlumata bəzən ictimai əlaqələr də deyilir. Mahiyyət etibarilə bütün bu işlər layihədə əlaqələrin idarə edilməsini təşkil edir.

İcraçılar müqavilələr əsasında layihodeki işləri yerinə yetirmək üçün cəlb olunurlar. Tələb olunan materiallann, tex- nikalann, avadanlıqlann alınması və tədarük edilməsi bağlanılan müqavilələr əsasında həyata keçirilir. Müqavilələrin hazırlanması, planlaşdıniması və bağlanması, habelə onlann yerinə yetirilməsinə nəzarət fəaliyyəti müqavilələrin idarə edilməsi və layihənin təminatı üsulu əsasmda həyata keçirilir.

Layihənin həyata keçirilməsi zamanı qeyri-müə3^ən vəziyyət və risklər yaranır. Layihənin risk səviyyəsini xüsusi tədbirlər ilə azaltmaq olar. Layihə riskinin müəyyən səviyyəsini minimum xərclərlə təmin etmək mümkündür. Lakin bu, layihənin təbiətinin dərindən öyrənilməsini tələb edir. Layihədə risk səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsi və onun aşağı salınması ilə bağlı işlər və prosedurlann məcmusu risklərin idarə edilməsi funksiyası əsasmda apanlır.

İndi isə layihələrin idarə edilməsinin əhatə dairəsini nəzərdən keçirək:

Layihələrin mövcud biliklər əsasında idarə edilməsi aşağıda sadalanan predmetləri təşkil edən ümumi idarəetmə ilə sıx bağlıdır:

• 
  Biznes siyasəti;
  
• 
  Strateji planlaşdırma;
  
• 
  Maliyyə ehtiyatlannm idarə edilməsi;
  
• 
  Biznes iqtisadiyyatı;
  
• 
  Mühasibat uçotu;
  
• 
  Müəssisədaxili planlaşdırma və nəzarət;
  
• 
  Kadrlann idarə edilməsi;
  
• 
  Marketinq və satış;
  
• 
  Məlumat sistemləri;
  
• 
  Müəssisələrin inkişaf etdirilməsi və s.
  

Texniki idarəetmə və texniki proseslərin idarə edil- məsi

Bu idarəetmə növü istehsal proseslərinin idarə edilməsi ilə bağlıdır və istehsalm sahə və növündən çox asılıdır. Bununla belə, hər bir halda müxtəlif xüsusi funksiyalarla tamamlanmalı olan ümumi funksiyaları seçib ayırmaq olar. Bu fıın- ksiyalann hansı dərəcədə fərqlənməsi aydm şəkildə görsənir, məsələn: tikinti; aerokosmonavtika; məlumat-hesablama sistemləri; bank işi; müdafiə sistemləri; energetika və kommunal xidmətlər; hökumət və ictimai xidmət sahə və idarələri; avadanlıqlar; sənaye; əczaçılıq; telekommunikasiya; nəqliyyat və s.

Bütün sahələr üzrə texniki idarəetmənin funksiyalarına aşağıdakılan şamil etmək olar:

• 
  Mütəxəssislərin idarə edilməsi;
  
• 
  Keyfiyyətə nəzarət;
  

• iş rejimi və qraflkinin idarə edilməsi;

• Əmək ehtiyatlannın idarə edilməsi;

• Kommunikasiyanm idarə edilməsi;

• Qanşıq məhsul hazu-layan müəssisələrin idarə edilməsi;

• Dəyişikliklərin idarə edilməsi.

Sadalanan ftınksiyalar üzrə texniki idarəetmə layihələrin idarə edilməsi funksiyalan ilə oxşardu*. Ancaq bu, yalnız zahiri oxşarlıqdır, belə ki, burada da idarəetmə obyektləri köklü şəkildə fərqlənir.