Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasinin m. FÜzuli adina əlyazmalar institutu
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
34
( 1144-1234 ) ―Əvarifül-Məarif‖ (Vat. arab. 1660) və onun əmisi, sührəvərdiyyə sufi təriqətinin banisi Əbu Nəcib Sührəvərdinin (1097–1168)
―Ən nəhcül-məsluk fi
siyasətül-müluk‖ (―Nəhcül-suluk‖) əsərinin türk dilinə tərcüməsi də Apostol kitabxanasında qorunmaqdadır (Vat. turc. 316). Tədqiqatlar zamanı Apostol kitabxanasında çoxsaylı ġirvan müəlliflərinin əsərləri aĢkar olunmuĢdur. Onların sırasənda Əhməd bin Məhəmməd bin Əli ġirvaninin ―Nəfhatül-Yəmən fi ma yazül bi-zikrihi əĢ-Ģəcən‖ əsərinin adını çəkmək olan. Bu əsər ərəb dilində yazılmıĢ və qəsidələrdən ibarət ədəbi məcmuədir (Vat. arab. 1047. VI). BaĢqa məĢhur Ģirvanlı müəllifin, XV əsrdə sultan Muradın sarayında həkimbaĢı vəzifəsində çalıĢmıĢ Məhəmməd ibn Mahmud ġirvaninin (1375-1450) əczacılıq üzrə “Rəvzatül-itr li-an yərtadül-əttar‖ əsərinin surəti də Vatikandan Bakıya gətirilmiĢdir. Kitab artıq Əlyazmalar Ġnstitutunda ərəb dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə olunub (Vat. arab. 877). Nisbətən müasir ġirvan müəlliflərindən XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində yaĢamıĢ Əbdül-Məcid ġirvaninin adını çəkmək olar. Vatikanda ona məxsus ―Kitabi-Sehri‖ əsərinin əlyazması saxlanılır. Bu əsər türkçə yazılmıĢdır və Cəlaləddin Ruminin, ġəms Təbrizinin Ģeirlərinin Ģərhidir. Əlyazması 1915-ci ildə köçürülmüĢ bu kitab Osmanlı sultanı V Mehmet RəĢada (1909-1916) ithaf olunmuĢdur (Vat. turc. 135). ―Muğamın atası‖ sayılan XII əsr Azərbaycan musiqiĢünası Səfiəddin Əbdülmömin bin Faxir əl-Ürməvinin ərəb dilində yazılmıĢ ―Əl-musiqi‖ (―Ər-risalətüĢ-Ģərəfiyyə
35
fin-nisabüt-təlimiyyə‖) əsəri də həmin kitabxanada qorunmaqdadır (Vat. arab. 319, III). AxtarıĢlar zamanı Cənubi Azərbaycanın Zəncan bölgəsindən olan bir neçə müəllifin əsərləri də aĢkar edilmiĢdir. Onlardan biri Əbdül-Vəhhab Zəncaniyə məxsusdur və Əhməd bin Məhəmməd əl-Hillinin ərəb grammatikasına aid əsərinin Ģərhidir. Bu kitab ərəb dilində yazılmıĢdır və 184 vərəqdən ibarətdir (No 68, DCCCLV (attuale 853). BaĢqa zəncanlı müəllifin əsəri də dilçiliyə aiddir. Bu, Əbu ət-Təna Mahmud bin Əhməd bin Mahmud bin Bəxtiyar əz-Zəncaninin ―Müxtəsərüs-Səhah fil-Lüğət‖ (―Tənqihüs-Səhah‖) kitabıdır. Ərəb dilində yazılmıĢ və 225 vərəqdən ibarət bu əsərin əlyazması 894-cü hicri ilinin mühərrəm ayında köçürülmüĢdür (Vat. arab. 565). Apostol kitabxanasında Ġbrahim bin Əbdüssəlam əz-Zəncani əl-Ġmam əl-Müəzzəmin ―ġərhüt-təĢrifül-izzi‖ kitabı da mühafizə olunmaqdadır. Bu, 44 vərəqdən ibarət əlyazma 723-cü hicri ilində köçürülmüĢdür (Vat. arab. 351). 2010-2012 illərdəki tədqiqatların davamı olaraq, 2013-2014 illərdə Vatikan Apostol Kitabxanasında araĢdırmalar davam etdirilmiĢdir. Bu ərəfədə anadilli (türkdilli) əsərlərin tədqiqinə xüsusi fikir verilmiĢdir. Ġlk dəfə olaraq 100-dən çox bu vaxta qədər qeydə alınmamıĢ və təsvir olunmamıĢ türkdilli, o cümlədən azərbaycandilli orta əsr əlyazması aĢkar olunmuĢdur, onların ilkin tədqiqatı və təsviri yerinə yetirilmiĢdir. AĢkar olunmuĢ əlyazmaların arasında Ģeir və nəsr əsərləri, Azərbaycan tarixini iĢıqlandıran, Eldənizlər, Ağqoyunlu, Qaraqoyunlu, Səfəvi və sair Azərbaycan dövlətlərinin tarixindən xəbər verən əlyazmalar vardır. Bu icmalda 2013-2014 illərdə surətləri Vatikandan 36
Bakıya gətirilmiĢ və Əlyazmalar Ġnstitutuna təhvil verilmiĢ Azərbaycan əlyazmalarının bəziləri haqqında məlumat veririk. Süruri Əcəminin ―Divan‖ı əldə olunan mənbələrin ən qiymətlisidir. Süruri XV əsrin sonu və XVI əsrin əvvəllərində yaĢamıĢ və ana dilimizdə yazıb-yaratmıĢ Azərbaycan Ģairidir. Onun bu ―Divan‖ı indiyə qədər tədqiq və nəĢr olunmamıĢdır. Süruri Nəsimi ədəbi məktəbini davam etdirən istedadlı sənətkardır. Onun hürufi görüĢləri təbliğ edən Ģeirləri çox məĢhur olmuĢdur. Xüsusən ġah Ġsmayıl Xətai hakimiyyət baĢına gəldikən sonra (1502-1524) Süruri öz fikirlərini daha sərbəst söyləməyə imkan tapmıĢdır. Süruri yaradıcılığı əsasən hürufiliyə həsr olunmuĢ əsərlərdən ibarət olsa da, onun məhəbbət mövzusunda yazılmıĢ qəzəlləri də vardır. Sürurinin ―Divan‖ının surəti AMEA Əlyazmalar Ġnstitutuna təhvil verilmiĢdir. Ġndi mütəxəssislərimiz Azərbaycan ədəbiyyatının bu dəyərli incisini tədqiq etmək imkanınına malikdirlər (Borg. turc. 35). Bundan əlavə, Vatikandan bir sıra baĢqa maraqlı əlyazmaların sürətləri də Bakıya gətirilmiĢdir. O cümlədən, XV əsrin böyük Azərbaycan filosofu Seyid Yəhya Baküvinin oğlu ġeyx Əli Səmərqəndinin həyatına həsr olunmuĢ ―Mənaqibi-ġeyx Əli Səmərqəndi‖ əsəri diqqətəlayiqdir (Vat. turc. 166). Vatikandan gətirilmiĢ bu və baĢqa əlyazma nüsxələrinin surətləri hal-hazırda AMEA Əlyazmalar Ġnstitutunun fonduna təhvil verilmiĢdir. AĢkar olunmuĢ
Azərbaycan müəlliflərinin əlyazmaları türk (Azərbaycan), fars və ərəb dillərindədir. Onların arasında yeni, Azərbaycanda məlum olmayan və Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|