Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasinin m. FÜzuli adina əlyazmalar institutu
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
5
(Elxani, Səfəvi, ƏfĢar, Qacar və s.) Roma Papaları ilə məxfi yazıĢmalarını əks etdirən məktublar vardır. BaĢqa sənədlər Vatikan kilsəsinin Azərbaycanda apardığı dini fəaliyyət və təbliğatla bağlıdır. Vatikan Apostol Kitabxanasında da araĢdırmalar aparılmıĢdır. Orada 400-dən çox qədim əlyazma əsəri tədqiqata cəlb olunmuĢdur. Bunun nəticəsində, həmin kitabxanada orta əsr Azərbaycan müəlliflərinə məxsus 80 qədim əlyazma əsəri aĢkar edilmisdir. Bunlar Azərbaycan (türk), fars, ərəb dillərində yazılmıĢ orta əsr əlyazma kitablarıdır. Onların arasında həm məĢhur Azərbaycan müəllifləri - Nizami, Füzuli, Nəsimi, ġəbüstəri, Sührəvərdi və b., - əsərləri, həm də indiyə qədər bizə məlum olmayan orta əsr Azərbaycan müəlliflərinin 9 əsəri vardır. Kitaba əlavə olunmuĢ siyahıda bütün bu əsərlərin qısa təsviri verilir (bax: Əlavə 1, Əlavə 2). Azərbaycanın Vatikandakı səfirliyi ilə əvvəlcədən razılaĢdırılmıĢ qaydada, bu əsərlərin əksəriyyətinin surətləri Azərbaycana gətirilmək üçün ödəniĢli qaydada sifariĢ edilmiĢ və nəticədə Azərbaycana gətirilmiĢdir. Ezamiyyət zamanı Məxfi Arxivlər və Apostol Kitabxanasının, eləcə də Neapol Universitetinin rəhbər və əməkdaĢları ilə görüĢlər keçirilmiĢ və gələcək əməkdaĢlığın yolları müzakirə edilmiĢdir.
TARĠXĠ ĠCMAL: ROMADA KĠTABXANA MƏDƏNĠYYƏTĠ
Dünyanın gözəl Ģəhərlərindən biri olan Roma həm də dünya sivilizasiyasının beĢiklərindən biridir. Qədim etrusk 6
mədəniyyətini, Roma imperiayasını və Ġntibah dövrünü əks etdirən çoxsaylı tarixi abidələr bu Ģəhəri dünyanın ən tarixi Ģəhərləri sırasına daxil edir. Minilliklər boyunca bu ərazidə müxtəlif dövlətlər, xalqlar və dinlər deyiĢsə də, bu Ģəhər öz möhtəĢəmliyini itirməməĢdir. BeĢinci əsrdə barbarlar tərəfindən tam məhv edilən bu əzəmətli Ģəhər Ġntibah dövründə yenidən çiçəkləndi və öz ucalığını və gözəlliyini özünə qaytardı. Elə bunlara görə də Romaya ―əbədi Ģəhər‖ deyirlər. Bu Ģəhərin hər yerində, az qala hər tinində, hər döngəsində ulu
tarixin ab-havası duyulur. Roma
imperatorlarının saray və sərdabələrinin möhtəĢəm qalıqları, dahi Mikelancelo və Bernininin yaratdığı heykəllərlə yan-yana burada Rafael, Pinturikkio və Karavacconun rəsm əsərləri ilə bəzədilmiĢ saysız-hesabsız kilsələr və imarətlər yerləĢir. Romanın ən möhtəĢəm incəsənət, memarlıq və tarixi abidələri ilə ətraflı tanıĢ olmaq üçün bir il də kifayət etməz. Roma Ģəhəri həm də gözəl kitabxanalar və tarixi arxivlərlə zəngindir. Bu kitabxanalar dövlət qurumlarının, Ģəhər bələdiyyələrinin, müxtəlif dini təriqətlərin, kilsələrin nəzdində fəaliyyət göstərir. Kitabxanaların mövcudluğu və çoxluğu mədəni
inkiĢafın göstəricilərindən biridir. Hal-hazırda Roma kitabxanalarının bir çoxu orta əsrlərdən, Ġntibah dövründən baĢlayaraq, yəni 300-600 ildir ki, fasiləsiz olaraq fəaliyyət göstərir. Burada əsrlər boyu qiymətli kitabları toplamıĢlar. Ona görə də biz Roma kitabxanalarında qədim papirus və perqamentlərdən tutmuĢ orta əsr əlyazmalarına və qədim çap kitablarına qədər müxtəlif əski qaynaqlara rast gəlirik. Maraqlı tarixi mənbələr təkcə mərkəzi kitabxanalarda deyil, Ģəhər və ümumiyyətlə ölkə boyu səpələnmiĢ yüzlərcə nisbətən kiçik arxivlərdə də mühafizə olunur. 7
Müasir Romada kitab mədəniyyətinin tarixi qədim Romaya, antik dövrə gedib çıxır. Bu sahədə romalılar daha qədim kitab mədəniyyətinə malik qədim yunanların davamçıları olmuĢlar. Elmdə və fəlsəfədə qədim romalılar qədim yunanlarla rəqabət apara bilməsələr də, Aristotelin, Arximedin, Evklidin, Hippokratın, Platonun, Empedoklun, Heraklitin, Pifaqorun və sair qədim yunan alimlərinin əsərlərini öyrənərək onların bir hissəsini latın dilinə çevirmiĢ, Ģərh etmiĢ və idarə etdikləri nəhəng Roma Ġmperiyasında, Avropada və Yaxın ġərq ərazilərində yayaraq təbliğ etmiĢlər. Qədim Romanın ən məĢhur kitabxanası imperator Trayan tərəfindən 107 — 113-ci illərdə təsis edilmiĢdi. Ulpiy Kitabxanası adlanan və bir neçə korpusdan ibarət olan bu nəhəng kitabxana yunan memarı DəməĢqli Apollodor tərəfindən inĢa edilmiĢdi. Kitabxana Trayan Forumu adlanan və dəbdəbəli zəfər tağı, sütun və heykəllərlə bəzədilmiĢ ərazidə, böyük parkın içində yerləĢirdi. Kitabxananı əhatə edən sütunlu eyvan və dəhlizlərdə alim və yazıçılar görüĢür və elmi-fəlsəfi söhbətlər aparırdı. III əsrin sonunda Romada artıq 28 ictimai kitabxana var idi. Savadlı insanlar kitabları evlərində də toplayırdılar. Qədim Roma natiqi və filosofu Mark Tulli Siseron (e.ə. 106-43) deyirdi: ―Kitabsız ev ruhsuz bədənə bənzəyir‖ 1 .
Vezuvi vulkanının püskürməsi nəticəsində eramızın 79-ci ildə məhv olmuĢ Herkulanum Ģəhərində aparılmıĢ qazıntılar zamanı oradakı evllərin birində 1752 qismən və yaxud tamamilə yanaraq külə dönmüĢ kitab qalıqları aĢkar edilmiĢdi. Bunların əksəriyyəti yunan və latın dillərində idi.
1
Медиа Групп", 2011, с. 32 Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|