Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
110 təsərrüfatları həm xüsusi mülkiyyətdə olan, həm də icarəyə götürülmüş torpaq sahələrində yaradılırdı. Bəzi xutorlar torpaq sahəsinə görə koloniyadan geri qalmırdılar. Məsələn, Laşkaryov xutorunda yaranan 4 təsərrüfatın ixtiyarında 693 des. xüsusi mülkiyyətə aid və 173 desyatin icarə torpaqları var idi ki, bu da 20-25 həyətdən ibarət orta alman koloniyasının torpaqlarına bərabər idi. 63 XIX əsrin sonlarında Terek vilayətinə kolonistlərin köçməsi prosesi nisbətən zəiflədi ki, bu da həm çar hökumətinin apardığı daxili siyasətlə, həm də regionda dövlət fonduna aid boş torpaq sahələrinin azlığı ilə izah olunurdu. Mövcud koloniyalarda əhalinin sayının artması ilə əlaqədar koloniyadaxili sosial gərginlik getdikcə artırdı. Koloniya rəhbərliyi ümumi maliyyə vəsaitləri hesabına yaranmış torpaq problemini həll etməyə çalışırdı: ümumi kassadan ayrılan pullara yeni torpaq sahələri alınır, torpaqsız və aztorpaqlı kolonist ailələri bu torpaqlarda yerləşdirilirdilər. Belə koloniyaların yaranma mexanizmi tarixi ədəbiyyatda yetərincə işıqlandırılmışdır və bu cür koloniyalar «törəmə» koloniya adlanırdılar. Koloniya rəhbərliyi özü maraqlı idi ki, «ana», yəni əsas koloniyanın xərcləri hesabına yeni torpaqlar əldə edilsin və torpaqsız koloniya üzvləri yeni ərazilərə köçürülsünlər. XX əsrin əvvəllərində Terek vilayətində, indiki Kabarda-Balkariya ərazisində yeni «törəmə» koloniyalar və xutorlar meydana gəldi ki, onların əsasını Qnadenburq, Aleksandrovsk və Hofnunqsfeld koloniyalarından köçən kolonistlər qoymuşlar. 1908-ci ildə Emmaus koloniyasının bir neçə sakini birləşərək kabardin mənşəli knyaz İnalovun torpaqlarını satın aldılar və yeni koloniya yaratdılar. Eben- Etser adlanan bu koloniyanın sakinləri 4 təsərrüfatda birləşmişdilər və əsasən heyvandarlıqla, əkinçiliklə məşğul olurdular. 64 Terek vilayətinin qərb rayonlarında, indiki Şimali Osetiya ərazisində inzibati cəhətdən Mixaylovsk koloniyasına aid torpaqlarda Zuyeviç xutoru yaranmışdı ki, buranın sakinlərinin təqribən yarısı alman idi. Adı çəkilən ərazidə almanlar, həmçinin Proxasko (20 həyət, 145 nəfər) Atabəyovlar (6 nəfər), Sorokoumovski (15 nəfər) xutorlarında, Yakovlev və Orlov adlı şəxslərin bağ evlərində də məskunlaşmışdılar. 65 Terek vilayətində yaranan «törəmə» koloniyaların əksəriyyəti Volqaboyu və Cənubi Ukrayna bölgələrindən gəlmiş kolonistlər tərəfindən salınmışdı. 1902-1909-cu illərdə Moloçansk rayonunda mövcud olan onlarla mennonit koloniyalarında əhali sıxlığı və bununla bağlı torpaq qıtlığı aktual məsələlərdən idi. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, mennonit dini cərəyanı protestantizmə aid idi və XVI əsrin I yarısında Almaniyada Reformasiya dövrü yaranmışdı. Simon Mennonun tərəfdarı olan mennonitlər protestantizmin başqa təriqətlərini, əsasən də lüteranlığı qəbul etmir, bu cərəyanlarla düşmən münasibətlər saxlayırdılar. Onlar özlərini «Allah tərəfindən seçilmiş insan» sayırdılar və ətraf — «günahlara batmış» cəmiyyətdən təcrid olunmuş şəkildə yaşayırdılar. 111 İndiki Ukraynanın cənubunda — Xortitsa və Moloçanskda mennonit icmaları hələ XVIII əsrin sonlarında məskunlaşmışdılar. Ənənəvi olaraq, mennonitlər əkinçiliklə məşğul olurdular və onların dini təlimi nöqteyi-nəzərindən əkinçilik Allaha xoş gələn ən optimal, ən şərəfli təsərrüfat forması kimi qiymətləndirilirdi. Mennonitlər təkcə dindarlıqları ilə deyil, həm də var-dövlətə, varlanmağa güclü meyilləri ilə tanınmışdılar. Kapitalizmin inkişaf etdiyi şəraitdə onlar öz təsərrüfat fəaliyyətlərindən maksimum gəlir əldə etməyə çalışırdılar. XIX əsrin əvvəllərindən mennonit koloniyalarında kapitalist münasibətlərinin inkişafı icmalarda tarixən kök salmış ənənəvi sosial-iqtisadi qaydalara güclü zərbə vurdu. Mennonit icmalarında mövcud olan minorat sisteminin dayaqları laxladı və ən əsas hüquq sayılan torpaq mülkiyyətinə varislik hüququna yenidən baxmaq zərurəti yarandı. Mennonit-kolonistlər arasında mövcud olmuş varislik hüququnun mahiyyəti alman müəllifi A.Klausun 66 əsərlərində geniş təhlil olunmuşdur və aşağıdakı prosedurlardan ibarət idi: a) mennonit ailəsinin təsərrüfatı bütün kənd təsərrüfatı alətləri ilə birlikdə bölünmədən, tam şəkildə «təsərrüfatı daha müvəffəqiyyətlə davam etdirə biləcək varisin ömürlük istifadəsinə verilirdi»; b) ənənəvi olaraq «təsərrüfatı daha müvəffəqiyyətlə davam etdirə biləcək varis» rolunda ailənin kiçik oğlu qəbul edilirdi; c) əgər mennonitin bilavasitə varisi yoxdursa, onun əmlakı koloniya üzvlərindən birinə keçirdi; d) mennonitin təsərrüfatı pulsuz verilmir, hərracda satış yolu ilə başqa kolonist tərəfindən alınırdı; e) hərracda yalnız torpaq qıtlığı sarıdan əziyyət çəkən kolonist iştirak edə bilərdi. Qeyd edək ki, hər mennonit ailəsinə məskunlaşma zamanı 65 des. torpaq verilmişdi və bu göstəricidən az torpağı olan şəxs aztorpaqlı sayılırdı. Beləliklə, gördük ki, mennonit icmalarında torpaq norması məsələsində formal da olsa bərabərlik hökm sürürdü. Koloniyadaxili münasibətlərin qorunub saxlanması üçün hökumət mennonit koloniyalarına «ovçarlanmış», yəni «ehtiyat üçün qorunub saxlanan» torpaqlar da ayırmışdı. Lakin XIX əsrin ortalarına Qara dənizin şimal sahillərində məskunlaşma prosesinin intensivləşməsi, koloniyalarda əhalinin sayının sürətlə artması nəticəsində (mennonit ailələrində uşaqların sayı təqribən 7-10 nəfərə çatırdı-İ.A.) mennonit koloniyalarında torpaq qıtlığı hiss olunmağa başladı. Sahəsi 65 des. olan təsərrüfatın qurulması təqribən 2-3 min rubla başa gəlirdi ki, bu səbəbdən də boş torpaqları yalnız zəngin kolonist ailələri əldə edə bilirdilər. A.Klausun yazdığına görə, artıq XIX əsrin 40-cı illərində Moloçansk rayonunda ehtiyat torpaq sahələri qalmamışdı. 67 Yaranmış torpaq qıtlığını həll etmək üçün mennonitlər ənənəvi varislik hüququnu pozmağa və təsərrüfata aid torpağı bütün ailə üzvləri arasında bölməyə məcbur oldular. Nəticədə, XIX əsrin II yarısında mennonit koloniyalarında sosial differensiasiya daha da gücləndi və Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|