Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
104 bu koloniyada 440 nəfər yaşayırdı. Vilayətin Taman şöbəsində iki alman koloniyası — Çiginsk (əvvəlki adı Mixaelsfeld olmuşdur — İ.A.) və Pilenkovo koloniyaları yaranmışdı. Çige və Kuban çaylarının sahilində yerləşən bu iki koloniyada 639 nəfər əhali yaşayırdı və 144 təsərrüfat fəaliyyət göstərirdi 36 ; 6) Yuxarıda adı çəkilən koloniyalardan savayı, Kuban vilayətində xırda xutorlar da mövcud idi. Bundan başqa, XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq alman kolonistləri yeni torpaqlar icarəyə götürür və bir neçə ailə birləşərək bu torpaqlarda müvəqqəti məskunlaşırdılar. Əsasən belə xırda koloniyalara daha çox Urup çayının sağ sahilində rast gəlinirdi. Bəzən icarədarların sayı artır və müvəqqəti yaşayış məntəqəsi icarədarlar koloniyasına çevrilirdi. Buna misal olaraq Besskorbnaya stansiyası yaxınlığında yaranan, tədricən böyüyərək 162 təsərrüfatı birləşdirən Livental koloniyasını göstərə bilərik; 7) Sonda qeyd edək ki, Kubanda ən tanınmış alman torpaq mülkiyyətçisi baron R.V.Steyngel idi. Onun torpaq sahəsi 9000 desyatindən artıq idi və şəxsi torpaqlarında «Xutorok» adlı təsərrüfat yaratmışdı ki, o da Şimali Qafqazda ən inkişaf etmiş, nümunəvi təsərrüfat sayılırdı 36 . Hələ XX əsrin əvvəllərində Kubanda mövcud olan alman koloniyalarının tarixini tədqiq etmiş professor V.M.Qorodetskinin araşdırmalarına görə 1912-ci ildə Kuban vilayətinin 5 şöbəsində 13 alman koloniyası mövcud olmuşdur. Bu koloniyalarda 879 təsərrüfat fəaliyyət göstərir, əhalinin sayı isə 5972 nəfər təşkil edirdi. B.M.Qorodetskinin məlumatına görə alman kolonistlərinin ixtiyarında 22254 des. torpaq sahəsi vardı ki, orta hesabla hər kolonist ailəsinə 25,3 des. torpaq düşürdü 37 ; 8) Kuban vilayətində mövcud olmuş alman koloniyalarının tarixini tədqiq etdikdən sonra belə qənaətə gələ bilərik ki, XIX əsrin II yarısından I Dünya müharibəsi illərinədək Kuban ərazisində təqribən 20-yə yaxın alman koloniyası mövcud olmuşdur. Bu koloniyalarda yaşayan əhalinin və təsərrüfatların sayı V.M.Qorodetskinin göstərdiyi rəqəmlərdən bir qədər artıq olmuşdur. XIX əsrin II yarısında almanların fəal məskunlaşdığı regionlardan biri Terek vilayəti idi. Bu vilayət 1860-cı ildə çarizmin Şimali Qafqazda apardığı inzibati islahatlar nəticəsində yaranmışdı. Belə ki, 1860-cı ildə Qafqaz hərbi xətti (liniya) ləğv edildi və əvəzində 3 vilayət — Terek, Kuban və Dağıstan vilayətləri yaradıldı. Terek vilayəti Şimali Qafqazda mərkəzi mövqe tuturdu və onun tərkibinə 4 hissə (Pyatiqorsk, Mozdok, Kizlyar, Sunja) və 6 dairə (Kabarda, Vladiqafqaz, Çeçen, Arqun, İçkeriya, Kumık) daxil idi. 1865-1870-ci illərdə Şimali Qafqazda tətbiq edilən hərbi-xalq idarəetmə sistemi ilə əlaqədar, Terek vilayətinin ərazisi artıq Kabarda, Osetin, İnquş, Çeçen, İçkeriya, Arqun, Kumık və Dağlı kimi 8 dairəyə bölünürdü. 38 1871-ci il inzibati bölgüsündən sonra Terek vilayətində 9 dairə yaradıldı: Georgiyevsk, Nalçik, Vladiqafqaz, Sunja, Qroznı, Arqun, Vedensk, Kizlyar və Xasavyurt. Vilayətin tərkibində son inzibati dəyişikliklər 1874-cü ildə edildi. Həmin il Pyatiqorsk ətrafı kəndlərin və əcnəbi koloniyaların vilayətə birləşməsi ilə 105 əlaqədar, Georgiyevsk dairəsi ləğv edilib əvəzində Pyatiqorsk dairəsi yaradıldı. Bundan savayı, Sunja dairəsi ləğv edilərək ərazisi Vladiqafqaz və Qroznı dairələrinə birləşdirildi. Beləliklə, 1874-cü ildən 1917-ci ilə qədər Terek vilayətinin tərkibində 7 dairə (Pyatiqorsk, Nalçik, Vladiqafqaz, Qroznı, Arqun, Vedensk, Kizlyar, Xasavyurt) mövcud olmuşdur. 39 Terek vilayətində ilk məskunlaşan alman kolonistləri bura 1861—1864-cü illərdə Volqaboyu regionundan gəlmişlər. Onlar Vladiqafqazdan bir qədər şimalda Mixaylovsk, Pyatiqorsk şəhəri yaxınlığında Betaniya və Nikolayevka, Proxladnı yaxınlığında Kana, Nalçik ətrafında Aleksandrovka koloniyalarının əsasını qoydular. Qeyd edək ki, Volqaboyundan Sibirə, Urala köçmə prosesindən fərqli olaraq, onların Qafqaza köçməsi kortəbii xarakter daşıyırdı. 1850-ci illərdə Saratov kolonistləri Qara dənizin şimal-şərq sahillərinə, yəni Kuban vilayətinə köçmək niyyətlərində o qədər israrlı idilər ki, Əcnəbilərə qəyyumluq üzrə Saratov kontoru onların kortəbii yaranan təşəbbüslərinə planlı xarakter verməyə məcbur oldu. Saratov kontoru 593 alman ailəsinin Qafqaza köçmək arzusunu dəstəkləyərək Dövlət Əmlak Nazirliyinin Departamentinə onlara yardım edilməsi haqqında xahişlə müraciət etdi. 40 Qafqaz canişini Vorontsov dövlət fondunda boş torpaq sahələrinin çatışmazlığına istinadən Volqaboyu kolonistlərinin Qafqazda yerləşdirilməsini qeyri-mümkün sayırdı. Nəticədə, Saratov kontoru «Qafqaza köçmə» kampaniyasına qarşı mübarizə aparmağa başladı və müvəqqəti olaraq çoxsaylı kolonist kütlələrinin Qafqaza köçməsinin qarşısı alındı. Yalnız bir qrup kolonist 1852-ci ildə qanunsuz olaraq Nalçik ətrafında—Pyatiqorsk qəzasında məskunlaşmağa müvəffəq oldu. 41 Qeyd etdik ki, çarizmin Qafqazda apardığı köçürmə siyasəti qonşu Volqaboyu regionunda böyük maraq doğurdu. Artıq 1850-ci illərin əvvəllərində torpaq sarıdan daha çox əziyyət çəkən Saratov kolonistləri Qafqaza köçməyi qət etdilər. Hətta kolonistlərə gələcək məskunlaşma yerini seçmək hüququ verilmişdi və konkret ərazi təyin olunduqdan sonra onlar çar hökumətinə məskunlaşma ilə bağlı müraciət edə bilərdilər. Saratov quberniyasının Kamışinsk qəzasından gələn kolonist nümayəndələr Nalçik yaxınlığında, Böyük Kabardada məskunlaşmaq üçün münasib ərazi tapdıqdan sonra 1852-ci ilin fevralında Qafqaz Xətti Mərkəzi rəisinin adına müraciətnamə göndərdilər. Müraciətnamədə qeyd olunurdu ki, «Nalçik ətrafında əkinçiliyə yararlı torpaq sahələri vardır» və kolonistlər burada 30-60 alman ailəsinin məskunlaşmasına icazə verilməsini xahiş edirdilər. Bu vacib məsələnin həlli üçün Qafqaz Xətti Mərkəzinin rəisi, Qafqaz və Qara dəniz xətlərinin baş komandanları ilə apardığı məsləhətləşmələrdən sonra almanların məskunlaşmasına razılıq verdi. Vurğulamaq lazımdır ki, Şimali Qafqazda koloniyaların yaranması proseduru başqa regionlara nisbətən öz mürəkkəbliyi ilə seçilirdi. Koloniya yaratmaq üçün bir sıra şərtlərə əməl olunması tələb edilirdi. Əvvəla, koloniyanın Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|