Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
149 Qafqazın yerli əhalisi və bu regiona miqrant kimi gəlmiş başqa etnoslarla qarşılıqlı münasibəti məsələləri böyük maraq doğurur. Cənubi Qafqaz almanlarının tarixşünaslığında alman kolonistlərinin yerli xalqlarla qarşılıqlı münasibəti məsələlərinə səthi şəkildə toxunulmuş, bu münasibətlərin dərin hərtərəfli təhlili verilməmişdir. Bu günə qədər baxdığımız məsələyə həsr olunmuş heç bir xüsusi tədqiqat işi yazılmamışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, Cənubi Qafqaz xalqları ilə alman kolonistləri arasında münasibətlərə dair fraqmentar məlumatlar ilk olaraq XVIII əsrin sonu — XIX əsrin əvvəlləri Qafqaza səyahət etmiş alman mənşəli alimlərin əsərlərində əks olunmuşdur. S.Q.Qmelin, İ.A.Güldenstedt, G.Y.Klaprot Qafqaza səyahət edərək bu region haqqında iqtisadi, mədəni, etnoqrafik material toplamış, Qafqazın etnik xəritəsi barədə qiymətli qeydlər aparmışlar. 71 Kolonistlərin xatirə xarakterli əsərlərində, oçerklərində, müxtəlif epistolyar materiallarında Qafqaz xalqları ilə alman kolonistlərinin qarşılıqlı münasibəti haqqında çox dəyərli məlumatlara rast gəlinir. Ancaq bütün bu adı çəkilən mənbələrdə Cənubi Qafqaz əhalisinə onun mədəniyyətinə bir qədər subyektiv yanaşma nəzərə çarpır ki, bu da bizim fikrimizcə, almanlarda və ümumən Avropa xalqlarında Şərq haqqında, burada yaşayan xalqlar haqqında formalaşan stereotiplərlə bağlıdır. Çar Rusiyası dövründə yazılan əsərlərdə də Qafqaz xalqları və eləcə də almanlar haqqında mənfi, bəzən təhqiredici rəylərə rast gəlirik. Bu baxımdan «Qafqaz» qəzetində çap edilən məqalələr daha səciyyəvidir. Alman kolonistləri ilə yerli Qafqaz xalqlarının qarşılıqlı münasibəti haqqında «Qafqaz» qəzetində dərc olunan P.Dzyubenkonun məqaləsi, xüsusən diqqətəlayiqdir. 72 Müəllif tatarların (azərbaycanlıların) və ermənilərin alman kolonistlərinə mənfi münasibətindən yazır və məqalədən belə nəticə çıxarmaq olar ki, bu cür münasibətin formalaşmasında yerli əhaliyə nisbətən, kolonistlər üçün daha əlverişli iqtisadi şəraitin yaradılması ilə yanaşı, həm də almanların milli mentalitetindən irəli gələn amillərin böyük rolu vardır. P.Dzyubenko almanların ifrat amansızlığından yazaraq vurğulayır ki, alman kolonisti «bir salxım üzümə görə adam öldürə bilər. 46-cı draqun alayının əsgəri məhz belə öldürülmüşdür, varlı alman Forer isə Yelenendorf koloniyasında tatarı (azərbaycanlını—İ.A.) qətlə yetirmişdi. Bizim almanımız ifrat dərəcədə kobuddur, qapalıdır və ətraf əhali arasında hörmət sahibi deyil». 73 Bu mənada almanların və duxoborların yerli əhali ilə daha yaxşı münasibətdə olduğunu vurğulayan müəllif, Yermolovun tatarların almanlara nifrət etməsi haqqında 1826-cı ildə söylədikləri ilə həmrəyliyini bildirərək qeyd edir ki, yerli əhalinin almanlara düşmən münasibətinin səbəbi onların kolonistlər tərəfindən istismar olunması, eyni zamanda kolonistlərin müxtəlif mükəlləfiyyətlərdən azad edilməsi idi. XIX əsrin 90-cı illərində Rusiya ictimai fikrində Qafqazda aparılan daxili siyasətin mahiyyəti müzakirə obyektinə çevrilir. Bir çox publisistlər, tarixçilər və sair ziyalı təbəqəsinin nümayəndələri Qafqazda xarici miqrantların 150 yerləşdirilməsinin, əsasən də alman və erməni mənşəli mühacirlərin yerləşdirilməsinin səhv addım olduğunu söyləyirlər. Onların fikrincə, Qafqazda rus əhalisinin yerləşdirilməsi dövlət siyasəti nöqteyi-nəzərindən daha məqsədəuyğun olardı. Yerli mətbuat, əsasən Osmanlı imperiyası və İrandan ermənilərin Cənubi Qafqaza köçürülməsini, onların sayının bu regionda artmasını dövlət maraqları üçün gələcəkdə təhlükə yarada biləcək amil kimi qiymətləndirirdi. Məsələn, «Qafqaz» qəzeti 1894-cü ildə yazırdı ki, rus elementi Qafqazda zəif olduğu üçün Rusiyanın burada yaşayan əhaliyə təsiretmə imkanları məhduddur. Qeyd olunurdu ki, İrəvan quberniyasında 4 min rus yaşadığı halda, ermənilərin sayı artıq 40 mini keçib, hansılar ki, burada aborigen əhali deyil, 1850-ci illərdə Osmanlı imperiyasından köçüb gəlmişlər. Qəzet Qafqaza rus əhalisinin köçürülməsini məqsədəuyğun sayırdı, çünki «rus kəndliləri ermənilərdən əməksevər və mədənidirlər». 74 1896—1899-cu illərdə «Qafqaz» qəzetinin redaktoru olmuş V.L.Veliçko da almanlar haqqında mənfi fikrini açıqlayaraq yazırdı ki, «almanların köçürülməsi (Qafqaza – İ.A.) hökumətin ümidlərini doğrultmadı. Belə ki, alman koloniyaları xəzinənin və yerli əhalinin hesabına varlansa da, sonuncular üçün yaxşı heç nə gətirmədilər, əksinə, onları öz nökərlərinə çevirdilər.» 75 V.L.Veliçkonun fikri o fakta əsaslanırdı ki, XIX əsrin II yarısında alman kolonistlərinin təsərrüfatlarında geniş şəkildə muzdlu əməyindən istifadə olunurdu. Elə kolonist təsərrüfatları var idi ki, onlar yalnız muzdlu işçilərin hesabına mövcud idi. Muzdlu işçilər müxtəlif xalqlardan olurdular: onların arasında azərbaycanlılar, gürcülər, ermənilər, aysorlar, kürdlər, farslar, ruslara və s. rast gəlmək olardı. Ev təsərrüfatı işlərini yerinə yetirmək üçün kolonistlər daha çox azərbaycanlıların əməyindən istifadə edirdilər. Torpaq və bağlarda qulluq məqsədilə kolonistlər müvəqqəti muzdlu işçi qüvvəsindən istifadə edirdilər ki, onlar, əsasən koloniyada almanlarla birgə yaşayırdılar. Kolonistlərlə muzdlu işçilər arasında işçi münasibətləri mövcud idi. Şəxsi dostluq və yaxud qarşılıqlı bağlılıq haqqında söhbət belə gedə bilməzdi. Hətta bəzi kolonistlər muzdlu işçilərlə özlərini çox amansızcasına aparırdılar. Məsələn, «Qafqaz» qəzeti 1880-ci il 219 saylı nömrəsində iki azərbaycanlının alman tərəfindən muzdlu işə götürülməsindən və onların almanlar tərəfindən aldadılaraq razılaşmadan əlavə istismar olunması faktından yazırdı. 76 Qəzetin yazdığına görə, öz haqlarını tələb edən azərbaycanlı işçilərə qarşı kolonistlər fiziki təzyiq göstərmiş, onlara işgəncə verərək müxtəlif bədən xəsarətləri yetirmişlər. Alman kolonistlərinin törətdiyi bu qanunsuzluq haqqında, hətta Sankt- Peterburqda nəşr edilən «Nedelya» qəzeti də məlumat vermişdi. 77 Ayrı-ayrı alman sahibkarların muzdlu və xüsusən də müsəlman dininə aid işçilərlə qeyri-bərabər davranışı çar hökumətinin apardığı milli siyasətin nəticəsi idi. Məsələn, 1857-ci ildə qəbul olunmuş «Rusiya imperiyasındakı xarici koloniyalar haqqında Nizamnamə»yə nəzər salsaq, görərik ki, burada kolonistlərin Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|