Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
153 nifrət edirdilər və Rusiyaya meyil edən erməni və alman əhalisi də onların nifrətinə tuş gəlmişdi. Müəllif nəzərə almır ki, 1826-cı ildə II rus-iran müharibəsi başlamaqla yanaşı, Gəncədə rus istilasına qarşı möhtəşəm bir üsyan başlamışdı. Üsyançıların əsas məqsədi Gəncə torpağını, ümumiyyətlə, Azərbaycanı rus işğalından xilas etmək idi. Bu üsyanı iranpərəst qüvvələrin çıxışı və yaxud azərbaycanlıların xristian, o cümlədən alman əhalisinə qarşı hərbi tədbiri kimi qiymətləndirmək düzgün olmazdı. Tarixi mənbələrdən məlumdur ki, 1818-ci ilin noyabrında Yelizavetpol quberniyasına köçürülən almanlar qış dövrünü nəzərə alaraq 1819-cu ilin baharına kimi ətraf azərbaycanlıların yaşadığı kəndlərdə yerləşdirilmişlər 87 . Bu faktı T.Hümbətova yuxarıda adı çəkilən əsərində də qeyd edir. O ki qaldı 1826-cı il hadisələrinə və alman əhalisinin bu hadisələr zamanı məruz qaldığı itkilərə və zorakılığa, demək lazımdır ki, tarixin təlatümlü anlarında—müharibələr, inqilablar, üsyanlar və sair sosial kataklizmlər zamanı günahsız insan kütlələrinin özlərindən asılı olmayaraq, bu konfliktlərə cəlb olunması, onların fiziki və mənəvi iztirablar keçirməsi halları baş verə bilər. Rusiya almanlarının tarixindən görürük ki, 1773- 1775-ci illərdə Volqaboyu regionunda məskunlaşan alman kolonistlərinin böyük bir hissəsi E.İ.Puqaçovun rəhbərliyi ilə baş vermiş Kəndli müharibəsi zamanı məhv edilmiş, qalanı isə köləliyə satılmışdır 88 . 1830-1831, 1863-1864-cü illərin Polşa üsyanları zamanı Polşa çarlığında və Qərbi Ukrayna ərazilərində yaşayan alman əhalisi ağır itkilərə məruz qalmış, onların böyük əksəriyyəti yaşadıqları əraziləri həmişəlik tərk etməyə məcbur olmuşlar 89 . Və yaxud, Şimali Qafqazda yaranan bəzi koloniyalar Qafqaz müharibəsi dövründə tərəflər arasında döyüş meydanına çevrilmiş, nəticədə Xasavyurt ətrafındakı bir sıra koloniyalar ləğv edilmişdir 90 . Təkcə alman məskunlaşması tarixindən onlarca belə faktlar gətirmək olar və bu da bir daha sübut edir ki, 1826-cı il Gəncə üsyanı alman əhalisinə qarşı deyildi, sadəcə olaraq, almanlar hadisələrin fəal cərəyan etdiyi ərazilərdə yerləşdiklərindən müəyyən zorakılıqla, itkilərlə üzləşmişlər. Azərbaycanlıların alman kolonistləri ilə münasibətləri çoxməzmunlu olmuşdur. Burada həm əməkdaşlıq, həm də müəyyən konfliktlərə də aid səhifələrə rast gəlinir, amma ədalət naminə qeyd etməliyik ki, bu münasibətlər tarixində əməkdaşlıq daha çox yer tutur. Əvvəl qeyd etdiyimiz kimi, Yelizavetpol quberniyası ərazisinə köçürdükləri ilk günlərdən azərbaycanlı əhali onları dostcasına qarşılamış və bir müddət onları öz evlərində yerləşdirmişlər. Təbii ki, hər hansı bir miqrant üçün ən birinci problem yeni coğrafi areala, yeni təsərrüfat formalarına və vərdişlərinə, yeni sosial-iqtisadi mühitə uyğunlaşmaqdır. Bu problem Qafqaz almanlarından yan keçməmişdir. Azərbaycan almanları, əsasən çöl və yarımçöl iqliminə xas olan bir ərazidə məskunlaşmışdılar və təbii ki, yeni bir coğrafi şəraitdə öz həyat tərzlərini 154 tapmaqda, fəaliyyətə başlamaqda çətinliklər çəkirdilər. Almanların məskunlaşdıqları ərazi təqribən 40 o 37' və 41 o 07' arası şimal enlikdə, dəniz səviyyəsindən 750 metr yüksəklikdə, Kiçik Qafqaz sıra dağlarının şimal ətəklərində yerləşirdi. Bu əraziyə yağıntılar çox az düşürdü və buna görə mədəni-texniki bitkilərin becərilməsi süni suvarma sistemi olmadan, mümkün deyildi. Alman koloniyalarının tarixi haqqında mənbələrdən görünür ki, alman əhalisi yeni iqlim şəraitinə uyğunlaşma dövründə bir sıra problemlərlə üzləşmişdir. Kolonistlər üçün ən başlıca problem içməli su problemi idi. İlk illər almanlar içməli suyu açıq kanallardan götürürdülər ki, bu da onlar arasında müxtəlif epidemiyaların yayılmasına şərait yaradırdı. Əsasən də malyariya kolonistlər üçün çox təhlükə yaradırdı və demək olar ki, bu xəstəlikdən Azərbaycandakı bütün koloniyaların əhalisi əziyyət çəkmişdir 91 . İqlim və məişətlə bağlı analoji problemlər almanların məskunlaşdığı Novorossiya, Krım və başqa regionlarda da baş verirdi. Lakin adı çəkilən regionlarda, dövlət səviyyəsində kolonistlərə hər cür köməklik göstərilirdi. Məsələn, hələ 1800-cü ildə, çar I Pavelin fərmanı ilə Novorossiyanın xarici köçkünlərinə qəyyumluq kontoru yaradılmışdır və onun başçısı təyin olunmuş S.X.Kontenius uzun illər Cənubi Ukraynada yaşayan almanların sosial-iqtisadi vəziyyətini araşdırmış, mövcud problemlərin həlli məqsədilə hökumət dairələrinə hesabatlar vermiş və bu məsələlərin həllinə nail olmuşdur. Azərbaycanda məskunlaşan almanlara dövlət orqanları tərəfindən maliyyə vəsaiti ayrılsa da, gündəlik praktiki məsələlərin həllində almanlar azərbaycanlı əhalisinin köməyindən istifadə edirdi. Kolonistlər üçün ən vacib problemlərdən biri—içməli su problemi azərbaycanlı ustaların köməyi ilə həll edildi. Onlar alman əhalisi üçün kəhrizlər qurdular və tezliklə alman əhalisi təmiz, sağlamlıq üçün əhəmiyyətli kəhriz sularından istifadə etməyə başladı. XIX əsrin ikinci yarısında alman koloniyalarında kəhrizlərin sayı o qədər artmışdı ki, artıq kəhriz suyundan süni suvarma məqsədilə də istifadə olunurdu. Təsadüfi deyil ki, «kəhriz», «usta» kimi Azərbaycan sözləri alman əhalisinin leksikonunda daimi yer tutmuşdu 92 . Məskunlaşmanın ilk illərində kolonistlərin maddi vəziyyəti çox ağır idi. Azərbaycanlılar almanlara bacardıqları formada köməklik göstərmişlər. Məsələn, general-mayor İsmayıl xan Şəkinski Sartiçalıda məskunlaşan kolonistlərə 30 inək, 27 dana, 200 qoyun bağışlamışdı 93 və yaxud, ilk illər torpaqların xışla əkilməsini də azərbaycanlılar həyata keçirmişdilər. Bunun səbəbi o idi ki, yeni yaşayış yerində almanların köhnə təsərrüfat vərdişləri, köhnə əmək alətləri lazım gəlmədi. Bundan başqa, almanların Cənubi Qafqaza köçürülməsi total xarakter daşıdığından heç də miqrantların hamısı kənd təsərrüfatı ilə məşğul olmamışdılar. Onların arasında «çoxsayda lazımsız sənət Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|