Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
155 sahiblərinə, ordudan yayınanlara, keçmiş cinayətkarlara, müxtəlif xroniki xəstəliklərə tutulanlara rast gəlmək olardı. İlk yaşayış evlərini də almanlar azərbaycanlıların köməyi ilə tikmişdilər ki, onun yarısı torpaqda yerləşirdi. Bu cür yaşayış evini almanlar russayağı «zemlyanka» və yaxud azərbaycanca «yurt» adlandırırdılar. Sonralar, XIX əsrin ikinci yarısında almanlar qotika stilində daş evlər tikəndə də, yerli memarlıq elementlərindən də istifadə edirdilər 94 . Yeni coğrafi şəraitdə düzgün qidalanma böyük əhəmiyyət kəsb edirdi və təbii ki, yüzillərin sınağından çıxmış yerli mətbəx bu baxımdan daha rasional idi. Almanlar azərbaycanlılarla ünsiyyət qurdular, Azərbaycan milli xörəklərini hazırlamağın sirlərini öyrəndilər. «Dolma», «bozbaş», «lülə-kabab», «aş» və sair Azərbaycan milli yeməkləri alman əhalisinin gündəlik qida rasionuna daxil oldu 95 . Baxmayaraq ki, 1865-ci ildə Todan kəndində yaşayan almanlar İsveçrə pendiri hazırlayıb bütün Cənubi Qafqazı bu məhsulla təchiz edirdilər, özləri hazırlama texnologiyasını azərbaycanlılardan öyrəndikləri «motal-pendirə» daha çox üstünlük verirdilər. Çar hökumət orqanları məskunlaşmanın ilk illərində alman və azərbaycanlıların yaxın təmasda olmasını arzulayırdı. Bunun əsas səbəbi, bizim fikrimizcə, xiliaizm ideyalarının yerli əhali arasında yayılmasının qarşısını almaq məqsədi idi. Bundan başqa, hökumət dairələri yerli əhalinin almanlara «mənfi» təsir göstərəcəyindən ehtiyatlanırdı. Almanların uzun illər təcrid olunmuş şəkildə yaşamaları heç də onların yerli xalqın mədəniyyətinə «yuxarıdan aşağı baxma» kimi qiymətləndirilməməlidir. Sadəcə olaraq, təcrid halda yaşamaq və fəaliyyət göstərmək — bu rəsmi dairələrin apardığı siyasətin nəticəsi idi. Bu fikrin doğruluğuna şübhə qalmaması üçün 1857-ci ildə qəbul edilmiş «İmperiyadakı xarici koloniyaların Nizamnaməsi»nə diqqət yetirmək çox vacibdir 96 . Bu Nizamnamədə alman koloniyalarının daxili həyatının bütün məsələləri öz əksini tapmışdı. Qaydalar o qədər sərt idi ki, kolonist Şultsun icazəsi olmadan koloniyanı tərk edə bilməzdi. Ailə və məişət məsələlərində ciddi olmaq, yeni tanışlıq əlaqələri qurmamaq, özgələrlə ünsiyyətə girməmək və s. kimi qadağalar mövcud idi. XIX əsrin ikinci yarısında almanlar yavaş-yavaş təcrid olmadan yaxa qurtarmağa başladılar. Bu onunla izah olunur ki, 1871-ci il çar II Aleksandrın fərmanı ilə Cənubi Qafqazda yaşayan bütün kolonistlər ümumi idarəetmə sisteminə tabe etdirildilər və «kolonist» statusunu itirərək kəndlilərlə eyniləşdirildilər. 97 Faktiki olaraq koloniya hələ də bir vahid kimi saxlansa da, artıq əvvəlki koloniyadaxili sərt qaydalar bir qədər yüngülləşmişdi. Alman-azərbaycanlı münasibətlərinin dərinləşməsinə xidmət edən ikinci bir faktor - bu Rusiyada 1860-1870-ci illər burjua islahatlarından sonra kapitalist münasibətlərinin inkişafıdır. Həyatın tələbindən irəli gələn iqtisadi inteqrasiya prosesləri hər iki xalqın yaxınlaşmasına, onlar arasında mədəni əməkdaşlığın intensivləşməsinə təkan verdi. İqtisadi sahədəki yeniliklər alman və 156 azərbaycanlıların daha tez-tez işbirliyi qurmasını, əlaqə yaratmasını tələb edirdi. Xalqlar arasında əlaqələrin genişlənməsi, birinci növbədə alman əhalisinin leksikonunda əhəmiyyətli izlər buraxdı. XIX əsrin ikinci yarısında və XX əsrin əvvəllərində Cənubi Qafqaz almanlarının dilində bir çox Azərbaycan sözləri — «usta», «kəhriz», «bazar», «karvan», «fayton», «pendir», «lavaş», «lülə-kabab», «bozbaş», «plov», «dolma» və s. kimi sözlər ümumişlək sözlərə çevrilmişdilər 98 Koloniyalarda əsas ünsiyyət vasitəsi alman dili olsa da, kolonistlərin 35% rus dilində yazmağı və oxumağı bacarırdılar. Azərbaycanlılar arasında rus dili bilənlər cəmi 10% təşkil edirdi 99 . Bu səbəbdən almanlar azərbaycanlılarla ünsiyyətdə tərcüməçilərin xidmətindən istifadə edirdilər. XIX əsrin sonlarına və XX əsrin əvvəllərinə aid mənbələrdə almanların Azərbaycan dilini mükəmməl bilmələri haqda məlumatlara rast gəlinir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, almanların Cənubi Qafqazda ilk məskunlaşması Gürcüstan ərazisindən başladı və bu regionda yaranan 26 koloniyadan 17-si Gürcüstan ərazisində salınmışdı. 100 Gürcülərin alman kolonistləri ilə münasibəti məsələsinə gəldikdə, qeyd etməliyik ki, alman əhalisi ilə gürcülər arasında münasibətlər hələ XVIII əsrin sonlarından qurulmağa başlamışdı. Məlumdur ki, II Yekaterinanın fərmanına əsasən, 1783-cü ildən etibarən Rusiya imperiyasının roma-katolik kilsələrinə Papa bullasını və onun adından müraciət, ianə qəbul etmək qadağan olmuşdur. Rusiya imperiyası «öz Romasını» -Mogilyov katolik mərkəzini yaratmışdı ki, ona da arxiyepiskop başçılıq edirdi: çar hökumətinin antikatolik siyasətini bəyənməyən polyak, latış, litva, eston, həmçinin alman əhalisinin bəzi təbəqələri mühacirət etməyə məcbur oldular ki, onların da bir qismi XVIII əsrin sonlarında Gürcüstanda məskunlaşmışdı. Yuxarıda qeyd etdik ki, 1817-1818-ci illərdə Cənubi Qafqaza köçən kolonistlərin əksəriyyəti Gürcüstanda və əsasən də Tiflis şəhəri ətrafındakı ərazilərdə məskunlaşmaq istəyirdilər. Bu ərazilər çoxdan mənimsənilmişdi və burada xarici mühacirlərin yerləşdirilməsi üçün boş torpaq sahəsi yox idi. Bu haqda A.P.Yermolov Sankt- Peterburqa dəfələrlə məlumat vermişdi. Bütün bunlara baxmayaraq, kolonistlər mərkəzdən Gürcüstanda məskunlaşmaq hüququ aldılar . Bu səbəbdən Azərbaycandan fərqli olaraq, alman əhalisinin Gürcüstanda yerləşdirilməsi yerli— gürcü əhalisinin narazılığına səbəb oldu. Noy—Tiflis koloniyası gürcü knyazı Amatunun torpaq mülklərində salınmışdı. Rus istilasına qarşı çıxdığı üçün onun mülkləri əlindən alınsa da, bu torpaqların hüquqi vəziyyəti aydınlaşdırılmamışdı. Yelizavettal koloniyasının yaranması yerli gürcülərlə gərgin mübarizə şəraitində baş vermişdi. Hətta mübahisələrin silahlı toqquşmalara çevriləcəyindən ehtiyat edən hökumət orqanları kolonistləri qorumaq üçün 21 əsgər və 6 kazakdan ibarət mühafizə dəstəsi yaradaraq Yelizavettala göndərmişdi. 101 Gürcü torpaq sahiblərinin alman məskunlarına qarşı mübarizəsi gürcü pravoslav kilsəsi tərəfindən fəal dəstəklənirdi. İstər Noy-Tiflisdə, istər Yelizavettalda, istərsə də Petersdorfda gürcü din xadimləri gürcü əhalisinin Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|