Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
161 tərəfindən zəbt edilmişdi. Arximandrit Koryunun vasitəçiliyi və rəsmi orqanların razılığı ilə Molla Hacılıda Osmanlı imperiyasından gələn erməni ailələri yerləşdirildi və kəndin adı dəyişdirilib Koryunun şərəfinə «Koryunapat» adlandırıldı. 111 Hər erməni ailəsinə 100 kv metr hədiyyə torpaq sahəsi verilmişdi. Sonralar arximandrit Koryun 1905—1907-ci illərdə törətdiyi cinayətlərə görə katorqaya göndərildi. Koryunapat, yəni köhnə Molla Hacılı kəndinin adı dəyişdirilib Tserkovnı adlandırıldı və Yelizavetpola birləşdirildi. 1907-ci ildən sonrakı dövrdə ermənilərin terrorçu fəaliyyətinin qarşısı qismən alınsa da, I Dünya müharibəsi başlayandan sonra onların yenidən fəallaşması müşahidə olunurdu. Biz yuxarıda Qafqazın yerli xalqlarının qarşılıqlı əməkdaşlığa nə dərəcədə hazır olduğunu təhlil etdik. Bəs nə dərəcədə gəlmə alman köçkünləri yaxınlıq münasibətlərinin qurulmasına meyil göstərirdi? Baden-Vürtemberqdən, Gessendən, Bavariyadan və sair alman torpaqlarından Qafqaza köçməyi qət edən almanların bu yeni regionun əhalisinin tarixi, mentaliteti, psixoloji durumu haqqında təsəvvürləri belə yox idi. Tarixində ən çətin dövrü yaşayan Qafqazın avtoxton xalqları—gürcülər, çeçenlər, balkarlar, kumıklar, adıgeylər və əsasən də Azərbaycan xalqı tarixi təcrübə ilə əlaqələnən etnik depressiv vəziyyətdə alman köçkünlərində «düşmən obrazı» yaratmadı, onlarla münasibətlərdə «özününkü» - «özgə» prinsipi ilə sədd çəkmədi. Çünki Qafqaz xalqlarına ümumi «Qafqazlı şüuru», «Qafqazlı özünüeyniləşdirməsi» daha xarakterik idi və bunun ən açıq ifadəsi ətrafdakılara tolerant münasibətdə özünü göstərirdi. Təbii ki, alman kolonistləri ilə Cənubi Qafqaz xalqları arasındakı münasibətləri ideallaşdırmaq olmaz, çünki birgə yaşayış prosesi çox mürəkkəb xarakterlidir. Burada qarşılıqlı münasibət obyektlərinin bərabər şəkildə əməkdaşlığa can atması, qarşılıqlı şəkildə tolerantlığın nümayiş etdirilməsindən çox şey asılı idi. Alman köçkünlərinin qonşu xalqlarla münasibətinə təsir edən ən başlıca amillərdən biri onların dini baxışları olmuşdur. Qafqaz regionuna və əsasən də Cənubi Qafqaza köçənlər üçün öz dini etiqadına sədaqət hər hansı maddi nemətdən üstün idi. Beləliklə, deyə bilərik ki, Qafqazda protestantizmin ən fanatik adeptləri məskunlaşmışdılar ki, bu da onların həyatına bir sıra xüsusiyyətlər gətirdi, əsasən də onları əhatə edən xalqlarla münasibətlərin spesifikliyinə təsir göstərdi. Beləliklə, Qafqaz almanlarının yerli etnoslarla münasibətinin bəzi məsələlərinə nəzər saldıqdan sonra belə bir qənaətə gələ bilərik ki, azərbaycanlıların, gürcülərin, rusların, çeçenlərin, osetinlərin və sair xalqların almanlarla münasibətlərində müəyyən münaqişələr baş versə də, onlar məişət zəminində yaranırdı. Bu münaqişələr yüzillik birgə yaşayış dövründə heç vaxt etnik xarakter daşımamışdır. Qafqazın avtoxton xalqları almanlarla simbioz münasibətlərdə olmuş, iqtisadi siyasi, mədəni məsələlərin həllində alman kolonistlərinə yardımçılıq etmişlər. Kolonistlərin əldə etdikləri yüksək nailiyyətlər məhz bu cür qarşılıqlı əməkdaşlıq nəticəsində mümkün olmuşdur. 162 NƏTĠCƏ Biz Qafqaz almanlarının XVIII əsrin sonlarından 1920-ci ilə qədər tarixinin sosial-iqtisadi, siyasi, konfessional və mədəni həyatının bir sıra məsələləri ilə tanış olduq. Monoqrafiyada gətirilən faktlar ətrafında problemin obyektiv, elmi təhlilindən sonra aşağıdakı nəticəyə gələ bilərik: Alman əhalisinin keçmiş SSRİ ərazisində məskunlaşması hələ XII əsrdən başlamışdı və o vaxtdan qərbi-rus şəhərlərində alman mənşəli sənətkarlardan, ticarət adamlarından, inşaatçılardan ibarət məhəllələr meydana gəlmişdi. Alman mühacirləri, nəinki sosial-iqtisadi, həmçinin siyasi sahədə fəallıq göstərirdilər. XII- XV əsrlərdə qərbi-rus torpaqlarında Maqdeburq şəhər hüququnun tətbiq olunması ilə əlaqədar almanların şəhərlərin idarə edilməsində rolu daha da artdı. Bu dövrdə almanların məskunlaşması sırf iqtisadi-ticarət xarakteri daşıyırdı və geniş miqyasa malik deyildi. XVI əsrdən başlayaraq almanların Şərqi Avropada məskunlaşması nisbətən fəallaşır ki, bu da Mərkəzi və Qərbi Avropada baş verən siyasi və dini xarakterli hadisələrlə bağlı idi: 1525-ci il Kəndli müharibəsinin və Reformasiya hərəkatının radikal qolunun məğlubiyyəti nəticəsində Almaniya cəmiyyəti biri-birinə zidd olan iki düşərgəyə parçalandı. Milli birlik və katolik kilsəsinə qarşı mübarizə aparan Reformasiya tərəfdarları repressiyalardan özlərini xilas etmək üçün xarici ölkələrə üz tuturdular. Onların bir hissəsi XVI əsrdən güclənməyə başlayan Rus dövlətində sığınacaq tapdılar. Mərkəzləşmiş Rus dövləti inkişaf etdikcə bütün fəaliyyət sahələrində savadlı ixtisasçılara ehtiyac artırdı və rus əhalisi arasında savadın, maarifin aşağı səviyyədə olması ucbatından rus çarları əcnəbi və birinci növbədə alman əsilli ziyalıların Rusiyada məskunlaşmasında maraqlı idilər. I Pyotrun islahatları zamanı alman mənşəli alimlərin, həkimlərin, hərbçilərin və sair ixtisas sahiblərinin oynadığı müsbət rol danılmazdır. Ancaq XVIII əsrin 30-cu illərində «bironovçuluq» dövründə alman mənşəli məmurlar rus ictimaiyyəti qarşısında özlərini gözdən saldılar, almanlar haqqında mənfi rəy formalaşmağa başladı. Təsadüfi deyil ki, çariça Yelizaveta Petrovnanın hakimiyyəti illəri «alman zülmünə», təkəbbürlü alman məmurlarına qarşı mübarizə şüarı altında keçmişdir. İlk dəfə boş qalmış ərazilərin məskunlaşdırılması problemi ilə ciddi məşğul olmağa başlayan Yelizaveta Petrovna ictimai rəyi nəzərə alaraq alman kolonistlərinin Rusiyaya köçürülməsi təklifindən imtina etmiş, ölkəyə Osmanlı imperiyası ərazilərində yaşayan xristian dininə aid xalqların — serblərin, moldavanların, yunanların, ermənilərin və başqalarının köçürülməsinə daha çox üstünlük vermişdi. Yelizaveta Petrovnanın köçürmə siyasəti əməli bir nəticə vermədi. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|