Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
165 vəziyyəti, həm də mədəni-mənəvi həyatda mövcud parçalanma, müxtəlif xilaist təmayüllərin fəaliyyəti ilə izah olunurdu. XIX əsrin I yarısında Qafqaz almanlarının əksəriyyəti Qafqaza müvəqqəti yaşayış yeri kimi baxır, gələcəkdə İsa Məsihin gəlişini qarşılamaq məqsədilə Fələstin ərazilərinə köçməyi planlaşdırırdılar. Dini fanatizmin təsiri ilə kolonistlər arasında asketizm yayılır, təsərrüfat məsələləri o qədər də önəm daşımırdı. XIX əsrin II yarısından başlayaraq Qafqaz almanlarının həyatında bir sıra mühüm dəyişikliklər baş verdi. İlk növbədə Şimali Qafqazın Kuban, Don, Stavropol, Terek ərazilərində alman məskunlaşmasının intensivləşməsini qeyd etmək lazımdır. Bu, ilk növbədə Krım və Qafqaz müharibəsinin başa çatmasından sonrakı dövrdə Şimali Qafqazda gedən demoqrafik proseslərin nəticəsi idi: minlərlə yerli Qafqaz xalqları çarizmin işğalçılıq siyasəti ilə barışmayaraq öz torpaqlarını tərk edərək Türkiyəyə və sair ölkələrə köçməyə məcbur oldular. Onların boş qalmış torpaqlarına əsasən slavyan mənşəli xalqlar köçürülsə də, bu məskunlaşma prosesində almanlar da fəal iştirak etdilər. XIX əsrin II yarısında Qafqazda alman məskunlaşmasının ən xarakterik cəhəti — onun ölkədaxili xarakter daşıması idi. Bu dövrdə Cənubi Qafqazda yaranan yeni koloniyalar mövcud koloniyaların daxili resursları hesabına yaranmışdılar və «törəmə» koloniya adlanırdılar. Şimali Qafqazda yaranan koloniyaların böyük əksəriyyətini Saratov, Samara, Yekaterinoslav, Tavriya, Bessarabiya və sair quberniyalarda yaşayan, torpaq çatışmazlığı və başqa sosial problemlərlə üzləşən kolonistlər təşkil edirdilər. XIX əsrin II yarısında Rusiyada kapitalist münasibətlərinin inkişafı almanların kənd təsərrüfatı rayonlarında məskunlaşmasını intensivləşdirən əsas amillərdən biri idi. Baxdığımız dövrdə təkcə Şimali Qafqazın boş qalmış ərazilərində 220 alman koloniyası yaranmışdı. Şimali Qafqazdan fərqli olaraq, Cənubi Qafqazda əkinə yararlı boş torpaq sahələri az olduğundan burada yeni alman koloniyaları yerli azərbaycanlı və gürcü kəndlilərinin torpaqları hesabına yaradılırdı. Şimali Qafqazda alman məskunlaşmasının başqa bir xüsusiyyəti — bu prosesin bəzi yerlərdə kortəbii xarakter daşıması idi. Rusiyanın başqa regionlarında yaşayan kolonistlər, bəzən köhnə yaşayış yerlərində qeydiyyatda qalaraq Şimali Qafqaza köçür, burada da özlərinə təsərrüfatlar yaradırdılar. Hökumət dairələrinin kortəbii məskunlaşma ilə mübarizəsi on illərlə davam etsə də, bu prosesi yalnız XX əsrin əvvəllərində tənzimləmək mümkün olmuşdu. Cənubi Qafqazdan fərqli olaraq, Şimali Qafqazda və əsasən də Don ərazisində yaranan koloniyalar nəsli xarakter daşıyırdı: hər koloniya yalnız bir nəslin nümayəndələri tərəfindən salınmışdı. Qafqazın alman koloniyaları təsərrüfat sahəsində mühüm nailiyyətlər əldə etmişdilər ki, bu da həm torpaqların münbitliyi, almanların yeni təsərrüfat metodlarını və əmək alətlərini, kənd təsərrüfatı maşınlarını tətbiq etməsi və əməksevərliyi ilə izah oluna bilər. Çar hökumətinin almanlara kreditlərlə yardım 166 etməsi, onların sosial-iqtisadi fəaliyyətini daim nəzarətdə saxlaması da almanların iqtisadi yüksəlişini təmin edən amillərdəndir. Hələ Stolipinin 1906-cı il aqrar islahatından qabaq Qafqaz alman koloniyalarında tətbiq edilən fermer təsərrüfat forması regionun kənd təsərrüfatında müsbət hal idi və kapitalist istehsal üsulunun inkişafına, kənd təsərrüfatının bazar iqtisadiyyatına inteqrasiya olunmasına müsbət təsir göstərmişdi. İqtisadiyyatdan savayı alman kolonistlərinin mədəni, mənəvi-dini sahədəki nailiyyətləri də önəmli idi. XIX əsrin II yarısında almanların dini təşkilatlanmasına müəyyən stabillik gəldi. Qafqaz almanlarının böyük əksəriyyəti lüteranlığa və sair protestant sektalarına aid idi. Kolonistlərin əhəmiyyətli hissəsini mennonit, ştundizm, baptizm və yevangelist-reformator cərəyanlarının adeptləri təşkil edirdilər və XIX əsrin II yarısından başlayaraq onların sayı durmadan artırdı. Qafqaza köçdükdən sonra mennonitlər sırasında yeni bir cərəyan — «yeni mennonitlər» cərəyanı formalaşmağa başlamışdı. Konfessional sektaçılıq həm kolonist kütlələri arasında gedən sosial təbəqələşmə, həm də protestant- kolonistlərin dünyagörüşündə baş verən əsaslı dəyişikliklərlə bağlı idi. Lüteran doqmalarında onları narahat edən dini suallara cavab tapa bilməyən kolonistlər sektaçılığa meyil edirdilər. Din alman kolonistlərinin bütün həyat fəaliyyətinə, əsasən onların mədəni həyatına böyük təsir edirdi. Alman məktəblərində tədris prosesi birbaşa pastorlar tərəfindən nəzarətdə saxlanılırdı və məktəblərin ən ümdə vəzifəsi kolonist uşaqlarını konfirmasiyaya hazırlamaqdan ibarət idi. XIX əsrin sonlarına qədər tədrisin alman dilində aparıldığı məktəblərdə 1890-cı ildən başlayaraq bütün fənlər məcburi şəkildə rus dilində tədris olunmağa başladı. Bu bir tərəfdən çarizmin apardığı «ruslaşdırma» siyasətinin nəticəsi idisə, başqa bir tərəfdən kapitalizmin inkişaf dövründə iqtisadi əlaqələrin genişlənməsindən irəli gələn bir həyati zərurət idi. Bəzi ziyalı qrupların, din xadimlərinin narazılığına baxmayaraq tanınmış alman mənşəli sənayeçilər, torpaq sahibləri, yüksəkrütbəli hərbçilər rus dilinin alman gəncləri arasında yayılmasını müsbət qiymətləndirirdilər. Alman-kolonist kütlələr arasında «ruslaşma» probleminə münasibətdə rəylər üst-üstə düşmürdü: həm milli «özünəqapanma», həm də assimilyasiya prosesi kolonistlər üçün təhlükəli hal idi, çünki milli «özünəqapanma» alman əhalisini iqtisadi, mədəni, siyasi proseslərdən təcrid edirdi, almanlar inkişaf etməkdə olan Rusiya cəmiyyətinə inteqrasiyadan kənarda qalırdılar, «ruslaşdırma» isə almanların milli xüsusiyyətlərinin itməsinə, onların assimilyasiyasına gətirib çıxara bilərdi. Qeyd edək ki, Rusiyada gedən sosial-iqtisadi dəyişikliklər, alman təsərrüfatlarının Ümumrusiya bazarına qoşulması almanlar arasında rus mədəniyyətinə, rus dilinə meylin artmasına və nəticədə onların müəyyən qisminin assimilyasiyaya uğramasına səbəb oldu. Vurğulamaq lazımdır ki, almanların Qafqazda məskunlaşması problemsiz ötüşməmişdir. Çar hökuməti almanların köməyilə Qafqazda yerli əhaliyə yeni Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|