Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 3,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- V.H.Əliyev AMEA-nın müxbir üzvü, tarix elmləri doktoru, professor
- TarixĢünaslığımız üçün son dərəcə aktual olan layiqli əsər
- V.Z.Piriyev tarix elmləri doktoru, professor
466
Qırlartəpə və Lahıc) - Kənd tipli yaĢayıĢ məskənləri (Kürdüvan, Həsən bəyin yeri, KələĢ, Gəndob, AĢağı Qaraməryəm, Yekəxana, Pəldahar və s.). 2. Qala və istehkamlar (Girdiman qalası, CavanĢir qalası, Xanagah qız qalası, Niyal qalası, Fit qalası, Bum qalası, Bayramkoxa qalası, Qızlar qalası, Xosrov qalası və s.). 3. Məbədlər (Girdiman və Kilsədağ məbədləri) və qəbir abidələri. Tədqiqatçı təqdim olunan maddi mədəniyyət abidələrinin hər birinin təyinatı, dövrü, memarlıq xüsusiyyətləri və öyrənilmə vəziyyəti barədə mümkün qədər ətraflı məlumat verməyə çalıĢmıĢdır. Əhəmiyyətli məqamlardan birisi də budur ki, həmin abidələrin bir qismi barəsində ilk dəfədir ki, məhz Q.C.Cəbiyev tərəfindən söhbət açılır. Məsələn, Mehrəvan Ģəhərinin adı yazılı mənbələrdə çəkilsə də, son vaxtlaradək onun dəqiq yeri elm üçün müəmmalı olaraq qalırdı. Hansı ki, bu problemin həlli məhz Q.C.Cəbiyevin adı ilə bağlıdır. Müəllifin Girdiman qalasının lokalizəsi, Lahıcın Ģəhər olaraq formalaĢması, paytaxtın Qəbələdən Bərdəyə köçürülməsi səbəbləri, Fit, Niyal və Xanəgah qız qalalarının dövrü, Qırlartəpə tikinti kompleksinin təyinatı və memarlıq quruluĢu ilə bağlı mülahizələri də tamamilə yenidir. Ərazidən tapılmıĢ zəngin arxeoloji materiallar əsasında əkinçiliyin, maldarlığın, ovçuluğun və sənətkarlığın Girdiman əhalisinin təsərrüfat həyatında önəmli yer tutduğu bildirilir. Sənətkarlığın ayrı-ayrı sahələrinin mövcud vəziyyəti barədə mülahizə yürüdərkən müəllif arxeoloji tapıntılarla yanaĢı, yeri gəldikcə yazılı mənbələrin məlumatlarına və etnoqrafik materiallara da istinad edir. Keramika istehsalının tarixi və texnologiyası ilə bağlı müəllif tərəfindən irəli sürülən bəzi məsələlər müəyyən qədər mübahisə predmeti olsa da, hər halda yeni olması ilə diqqəti cəlb edir. Girdiman vilayətinin Albaniyanın iqtisadi, siyasi, hərbi, dini və mədəni həyatında yeri və rolu barədə bu əsərdə təfsilatı ilə bəhs olunur. Müəllifin bu konteksdə ölkənin iqtisadi və sosial-siyasi institutları barədə mülahizələri indiyədək olan tədqiqatlardan xeyli dərəcədə fərqlənir. Mühüm cəhətlərdən biri də ayrı-ayrı albanĢünas alimlər tərəfindən lüzum olmadığı halda Albaniya cəmiyyətinə xas olmayan bəzi istilahların milli tarixĢünaslığımıza gətirilməsinə müəllifin etiraz etməsidir. Girdiman hökmdarı CavanĢirin böyük sərkərdə, mahir diplomat, bacarıqlı dövlət xadimi, ən baĢlıcası isə vətənini və xalqını sonsuz məhəbbət hissi ilə sevən alovlu bir vətənpərvər kimi təqdim olunması, bizcə, əsərin mühüm üstünlüklərindən biri kimi dəyərləndirilməlidir. Xatırladaq ki, indiyədək Albaniya tarixi barədə yazılan tədqiqat əsərlərinin heç birində CavanĢirin xidmətləri barəsində bu dərəcədə əsaslı və əhatəli bəhs olunmayıb. IV-IX əsrlərdə Girdimandakı mürəkkəb dini durum və onun inkiĢaf dinamikası, ərazidə məskunlaĢan insanların etnik mənsubiyyəti, onların dili, mədəniyyəti və nəhayət, alban əlifbasının meydana gəlməsi ilə bağlı məsələlər də müəllif tərəfindən kifayət qədər əhatəli Ģərh olunub. 467
Müsbət haldır ki, əsərin ayrı-ayrı fəsillərində araĢdırılan problemlərdən hasil olan yekun müddəalar əsərin nəticə hissəsində kifayət qədər əhatəli və həm də sərrast Ģəkildə Ģərh olunmuĢdur. Müəllifin tədqiqat boyu gəldiyi baĢlıca elmi nəticələr bunlardır: Fikrimizcə, bütün bunlar təqdim olunan monoqrafiyanın həqiqətən də sanballı tədqiqat əsəri olduğunu demək üçün kifayət edir. Əsərin ən mühüm üstünlüklərindən biri də ondan ibarətdir ki, burada tarixi Ģərh zəngin arxeoloji materialla qarĢılıqlı sintezdə təqdim olunub. Digər müsbət cəhətləri ilə yanaĢı, geniĢ biblioqrafik aparatı, təqdim olunan xəritə, diaqram, cədvəl və zəngin illustrativ materiallar monoqrafiyanın sanbalına və dərin elmi dəyərinə dəlalət edir.
468
Azərbaycanın hər bir bölgəsinin tarixi-arxeoloji baxımından öyrənilməsi elmi və siyasi əhəmiyyət kəsb edir. Bu baxımdan Q.C.Cəbiyevin tədqiqatı diqqəti cəlb edir və aktualdır. Müəllif Girdiman tarixinin, demək olar ki, bütün sahələrini, aspektlərini araĢdırmıĢ, oxucuya bu barədə dolğun, ətraflı məlumat verə bilmiĢdir. O, təkcə arxeoloji materiallardan deyil, eləcə də yazılı mənbələrdən lazımi dərəcədə bəhrələnmiĢ, orta əsr mənbələrinin Girdiman barədə verdiyi məlumatları tədqiqata cəlb etmiĢdir. Əsərdə Girdiman vilayətinin lokalizəsi məsələsinə xüsusi diqqət yetirilir və tarixĢünaslıqda mövcud olan müxtəlif versiyalara münasibət bildirilir. Bu vilayətin Tovuz və Qazax rayonları sərhədləri daxilində, ġəmkir, Gədəbəy və DaĢkəsən rayonları ərazisində, Albaniyanın qərbində (Kürün sağ sahilində) olması, Albaniya ərazisində eyni zamanda iki Girdiman vilayətinin olması barədə tarixĢünaslıqda mövcud olan fikirlərə münasibət bildirən tədqiqatçı vilayətin daha dəqiq lokalizəsini verə bilmiĢdir. Bəlli olmuĢdur ki, bu vilayət ilk vaxtlarda Girdiman çayı hövzəsində, konkret olaraq Ģərqdə Ağsuçay, qərbdə Göyçay çayı, Ģimalda Babadağ silsiləsi, cənubda Qaraməryəm tirəsinədək olan əraziləri əhatə etmiĢ və sonralar hüdudlarını geniĢləndirmiĢdir. Artıq VII-VIII əsrlərdə Girdiman feodallarının siyasi arenada tanınmaları vilayətin sərhədlərinin yeni ərazilər hesabına geniĢləndirilməsi ilə nəticələnmiĢdir. Beləliklə, Girdiman vilayəti Qəbələ və ƏrəĢ ərazilərini də əhatə etmiĢdir. Əsərdə Girdiman ərazisinin təbii-coğrafi vəziyyəti və əhalinin məskunlaĢma dinamikası, Girdimanın maddi-mədəniyyət abidələri və təsərrüfat həyatı, habelə, Albaniyanın iqtisadi siyasi, dini və mədəni həyatında Girdiman vilayətinin rolundan ətraflı söhbət açılır. Bir sözlə, Qafar Cəbiyevin «Girdiman tarixi» əsəri tarixĢünaslığımız üçün həqiqətən son dərəcə aktual olan bir problemə həsr olunub. Müəllif özünün gərgin əməyi sayəsində qarĢıya qoyulan vəzifənin öhdəsindən gəlmiĢ və layiqli elmi iĢ yazmıĢdır. V.Z.Piriyev tarix elmləri doktoru, professor
Yüklə 3,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|