Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi hüseyn cavġDĠn ev muzeyġ
Yüklə 2,29 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- D o k t o r Q a r a t a y — çünki sən qadınsan, anlayırmısan A f ə t
- — Sus, artıq çıldırıram! Ah, sən təhqirə belə layiq deyilsən. Sən sönük bir arzun üçün məni qa- til etdin. Kəndi əlimlə kəndi qocamı zəhərlətdin. Əməyi
194
Afət təbiəti etibarı ilə pozğun, hərcayi qadın deyildir. Onu bu yola kübar mühit, bu mühitdə olan saxtalıq, cinayət, əyyaşlıq sövq etmişdir. O, ―Ah, mən əxlaqsız deyildim. Fəqət Özdəmirin sərxoşluğu, sayğısızlığı məni məhv etdi. Sonra da doktor Qaratay da məni sapdırdı, ona vuruldum, qatil oldum‖ 1 — deyir. Afət şüurlu surətdə, cani Qaratayın acığına öz gözəlliyinə pərəstiş edənləri arxasınca süründürməklə məhəbbət əzablarını unutmağa çalışır. Afətin yanlış həyat yollarına düşməsini, onu bu yola sövq edən hissləri, duyğuları, bu demonik təbiəti aydınlaşdırmaq üçün onun ikinci pərdədə Qaratayla olan mübahisəsini, qismən Cabbarlının ―Sevil‖ dramında Sevillə Balaş arasında olan mükaliməni xatırladan hissəni yada salaq: D o k t o r Q a r a t a y (istehzalı təbəssümlə Afətin əlini öpüb, uzaqlaşan Kaplanı göstərir) — Yeni eşqinizi təbrik edirəm. A f ə t (müstəhzi) — Sizdə olduğu kimi, deyilmi? (Sinirli) ah, insafsız, mərhəmətsiz!.. Sən məni atıb da, Altunsaça uyursan, saatlarca peĢindən ayrılmazsan, mehtablı gecələrdə əcnəbi kokotlarla qayıq gəzintisi yapırsan. Həpsi keçər gedər. Fəqət mən... Mən isə yalnız əlimi öpdürməklə böyük bir günah iĢləmiĢ oluram, oyləmi? D o k t o r Q a r a t a y — çünki sən qadınsan, anlayırmısan? A f ə t (müstəhzi qəhqəhələrdən sonra) —Ah, zavallı qadın- lar!.. Bütün mühit və qanunlar onlara düĢmən. Bütün din və adətlər onlara düĢmən. Bütün təbiət və kainat düĢmən. Çünki zəifdirlər. Onunçün də müqəssirdirlər. Fəqət erkəklər həp mə- sum, bütün azğınlıqları ilə məsumdurlar... Çünki bütün qanunları yapan onlardır. Onunçün də haqsız deyillər... Haqsız olsalar da belə, haqlı
1 Yenə orada. 195
görünürlər... D o k t o r Q a r a t a y — Afət, sən erkəkləri deyil, yalnız məni təhqir edirsən. A f ə t (son dərəcə qızğın)— Sus, artıq çıldırıram! Ah, sən təhqirə belə layiq deyilsən. Sən sönük bir arzun üçün məni qa- til etdin. Kəndi əlimlə kəndi qocamı zəhərlətdin. Əməyi ilə bəsləndiyim bir biçarəni məhv etdin 1 . Bu hüquqsuzluğa, xəyanətə qarşı Afət, doğrudan da, müdhiş, dəli vəziyyətə düşür. Ailə həyatının, sevərək yaşamağın mümkün olmadığını gördükdə Qarataydan intiqam alıb onu öldürür, sonra da özünü zəhərləyir. Bu bədbəxt ailənin övladı, gənc Alagözün faciəsi daha təsirlidir. Alagöz 18 yaşlı, oxumuş, savadlı bir qızdır. Gənc yaşlarından zəhmətə alışmışdır. Ailəsi yeni şəhərə köçdükdən sonra da ―İbn-Sina xəstəxanası‖nda şəfqət bacısı vəzifəsini qəbul etmiş, yaralı əsgərlərə baxır, əlindən gəldiyi qədər cəmiyyət üçün faydalı bir iş görməyə çalışır. Mənsub olduğu ailədən, analığından və atasından fərqli olaraq bu gənc qız təmiz, yüksək bir əxlaqa, zəngin bir mənəviyyata malikdir. Onda həm ailəsinə, həm də içərisində dolaşdığı kübar mühitə, bu mühitin yüngül ağıl, şit qadın və kişilərinə tənqidi bir münasibət vardır. Alagöz heç kəsə könül vermək istəmir. Onun təsəllisi və həmdəmi kitablardır, elm, şeir və musiqidir. Alagöz ―hər kəsdə olduğu kimi, məndə də könül var, duyğu var. Əfsus, nə sevmək istəyirəm, nə də sevilmək‖— deyir. Çünki o, dövrəsindəki kübar gənclərdən heç birisinə etibar etmir, onlarda nəcib insani sifətlər görmür. Alagöz özü də şeir, musiqi qədər incə, lətif, məsum bir qızdır, pərəstişə layiq nəcib, gözəl insan- dır. Lakin bu nəcib insanın da həyatı başdan-başa faciədir. Atasının əyyaşlığı, doğma anası zənn etdiyi Afətin bədbəxt həyatı ona böyük dərd olmuşdur. Xüsusən
1 ―Afət‖, ―Maarif və mədəniyyət‖, 1926 № 1 (ikinci pərdə). 196
Qaratayın xəyanətindən sonra Afətin ailə, əxlaq normalarını tapdalaması, atasının daha da pozulması, kübar mühitinin onlarla çirkin rəftarı Alagözü tamamilə əldən salmış, camaat arasında başıaşağı etmişdir. Bədbəxt qız əzab çəkir, dost-tanış arasına çıxa bilmir. O, mümkün qədər valideynlərinə təsir etməyə, onları fəlakətdən uzaqlaşdırmağa cəhd edir. Hər kəs, bütün kübar mühit Afətə və Özdəmirə pozulmuş, islahedilməz bir adam kimi baxdıqları halda, bu bədbəxt insanlarla əyləndikləri halda, Alagöz onların halına ürəkdən acıyır. O, anasına pis mühitə düşmüş, pis ərə rast gəlmiş qərib, kimsəsiz bir qadın, atasına isə öz əli ilə özünü uçurumlara atan, ağılsız, yazıq bir insan kimi baxıb, onları doğru yola qaytarmaq istəyir, lakin müvəffəq ola bilmir. Bu işdə ona kömək edənlər tapılırsa da, ancaq onlar da çox sonra, iş-işdən keçdikdən sonra haraya çatırlar. Yeni şəhərə köçdükləri ilk günlər hər kəs Alagözə hörmət və məhəbbətlə yanaşır, bütün gənclər ona xüsusi pərəstişkarlıq göstərir. Lakin çox çəkmir ki, ―Afətin, Özdəmirin qızıdır‖ deyə ondan uzaqlaşırlar. Hətta Alagözü yaxından tanıyan, ürəkdən sevən, onunla bir xəstəxanada işləyən, ciddi, səmimi gənc həkim Oqtay da axırda ―Afət kimi bir qadının qızı ilə görüşmək təhlükəli uçurumlara atılmaqdır‖ deyə ondan üz çevirir. Bu təhqiramiz münasibətlər gənc qız üçün daha ağır bir zərbə olur. Gənclərdən eşitdiyi müəmmalı sözlər onun qəlbini bir ox kimi yarıb keçir. Ən nəhayət bütün bunlar Alagözü intihar etmək dərəcəsinə çatdırır. O da atasının ölümündən sonra Afət kimi özünü zəhərləmək istəyir. Lakin yaxşı insanlar da tapılır: kübar mühitə yabançı və bu mühitə nifrət edənlərdən biri olan yoxsul mühərrir Ərtoğrul Alagözün xilaskarı olur. Cavid ―Afət‖də Ərtoğrul, Oqtay, Yavuz kimi müsbət Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|