Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi hüseyn cavġDĠn ev muzeyġ
Yüklə 2,29 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- T e y m u r — ...bir qədər də müharibə Ģənliyi yapsaq eyi ol-mazmı A ğ b u ğ a — Məncə müharibə meydanı düyün
- Ģey. ĠĢtə Ģu qaba və miskin həĢəratı usandırmaq üçün, onların pas tutmuĢ, kirli vicdanlarını yıxmaq üçün yalnız
- Te y m u r — Mən məğrurları əzmək üçün yaradılmıĢ bir allah bəlasıyam. ġ a i r — Açıq söyləmək lazım gəlirsə, mən qan
- T e y m u r — Divanbəyi daha baĢqa düĢünür. O daha etidalçı. Fəqət unutmamalı ki, hər səciyyə və Ģəxsiyyət birər
- —Məhəbbət, məhəb- bət. Əvət, bütün bəĢəriyyəti xilas edəcək yalnız məhəbbətdir. Məhəbbətlə çırpınan bir çoban qəlbi kin və
206
Azərbaycanı və bir çox başqa məmləkətləri xarabazara çevirməsinə, kəllələrdən qalalar qurdurmasına nə ad verilməlidir? Məgər bunlarıdamı Teymur haqq-ədalət, gələcək nəsillər xatirinə, maarif, mədəniyyət naminə etmişdir? Cavidin ümumiyyətlə tarixə, Teymur istilası dövrünə, eləcə də Teymurun şəxsiyyətinə son dərəcə birtərəfli yanaşdığı, tarixi həqiqəti çox birtərəfli göstərməsi göz qarşısındadır. Bu xüsusda ətraflı izahata ehtiyac yoxdur. Lakin dramaturqun həqiqəti bu cür birtərəfli göstərməkdə məqsədi nə olmuşdu? Bunun səbəblərindən biri budur ki, Cavid Teymuru açıqdan-açığa təbliğ etmək istədiyi müəyyən fikirlərin, xüsusən əvvəlki fəsillərdə ətraflı bəhs etdiyimiz ―həyat mübarizəsi‖ anlayışışın ruporuna çevirmək istəmişdir (hərçənd bu əsərdə şair bu məqsədə heç olmazsa o biri əsərlərində olduğu qədər də nail ola bilməmişdir). Bu nöqteyi-nəzərdən dramda şair Kirmani ilə Teymurun mükaliməsi və mübahisələri səciyyəvidir. Şair Kirmani hər cür müharibə və qan tökülməsinin əleyhinədir. Onun fikrincə insanlığa kömək etmək, haqq və ədaləti müdafiə etmək üçün insanlarda olan kin və küdurəti öldürə bilən sülh, məhəbbət, mərhəmət ideyalarını təbliğ etmək kifayətdir. Bəşəriyyəti xilas edəcək bir qüvvə varsa, o da məhəbbət və yalnız məhəbbətdir, ―fövqəlbəşər‖ bir məhəbbətdir. Şair Kirmani də, ―Maral‖ faciəsindəki ümumi məhəbbət ideyasını müdafiəyə çalışan Nadir bəy kimi, ―qan tökməkdənsə, yara bağlamağı‖ daha üstün tutur. Dramaturqun nəzərində şair Kirmani məhəbbət ide- yasını birtərəfli anlayan, haqq, ədalət uğrunda çox passiv mübarizə aparan, şirin arzular bəsləyən, seyrçi, xəyalpərvər bir adamdır. Şair bu məsələdə Kirmaniyə nisbətən Teymura üstünlük verir. Romantik şairin yaratdığı Teymur surəti də ümumi 207
məhəbbət ideyasını qiyimətləndirir. Lakin bu anlayış onun nəzərində çox birtərəfli, gücsüzdür, sadəcə xoş bir təsəllidir. Teymura, daha düzgün deyilsə, Cavidə görə, təkcə məhəbbət, mərhəmət ideyası ilə insanlığı xilas etmək olmaz, dünyanı yoluna qoymaq olmaz. Çünki insanlar arasında insan adını daşıyan ―ikiayaqlı həşərat‖ da çoxdur. İnsanlığı səadətə, sülh və əmniyyətə çatdırmaq üçün bu ikiayaqlı həşəratı məhv etmək zəruridir ki, burada ancaq qüvvət, qılınc iş görə bilər. Yeri var ki, qan tökmək özü də ədalətə, məhəbbətə yol açmağın mühüm bir vasitəsidir. Şübhəsiz, bu fikirlər heç bir məktəb və müəllim görməyən savadsız Teymurun fikirləri ola bilməzdi. Lakin Cavid son dərəcə sərbəst hərəkət edərək bu mücərrəd ―fəlsəfi görüşü‖ Teymura isnad edir:
208
Ģey. ĠĢtə Ģu qaba və miskin həĢəratı usandırmaq üçün, onların pas tutmuĢ, kirli vicdanlarını yıxmaq üçün yalnız Teymur qılıncı lazım. Əvət, sevgili Ģair, insanlar mərhəmət və məhəbbətdən ziyadə dəhĢət və qüvvətə tapınırlar 1 . Yenə başqa bir yerdə eyni mübahisə davam edir: Te y m u r — Mən məğrurları əzmək üçün yaradılmıĢ bir allah bəlasıyam. ġ a i r — Açıq söyləmək lazım gəlirsə, mən qan tökməkdə heç bir haqq və ədalət görmürəm. T e y m u r — Əvət, haqlısan, çünki Ģairsən. A ğ b u ğ a — ġ a i r l ə r də mənəvi həkimlərdir; qan axıtmaq- dansa, yara bağlamağı daha xoĢ görürlər. T e y m u r — Bakalım divanbəyi nə deyir! D i v a n b ə y i — Mənə qalırsa, xeyir və Ģər ekizdir. Məhəbbətlə ədavət bir-birinə bağlıdır. Lüzumundan fazla məhəbbət nifrət doğurduğu kimi, həddindən artıq qan tökməkdə də bir fəzilət yoxdur. T e y m u r — Divanbəyi daha baĢqa düĢünür. O daha etidalçı. Fəqət unutmamalı ki, hər səciyyə və Ģəxsiyyət birər qanun deməkdir. ĠĢtə bu gün Ģəxsiyyətim mənə nə əmr edərsə, onu yapmaqdan çəkinməm.
Son səhnədə dramaturq ümumi məhəbbət ideyasını şair Kirmaninin dili ilə daha aydın ifadə edir: T e y m u r (İldırıma)— Mən Ģu məktubdakı sözlərinizi unutdum və sizi əfv etdim. Yalnız əfv etmək deyil, hətta məhəbbətinizi də qazanmaq istəyirəm. (Mənalı və məğrur bir tövrlə şair Kirmaniyə baxır.) Əcəba buna Ģair nə söylər? ġair (səmimi və çoşqun bir ahənglə) —Məhəbbət, məhəb- bət. Əvət, bütün bəĢəriyyəti xilas edəcək yalnız məhəbbətdir. Məhəbbətlə çırpınan bir çoban qəlbi kin və ədavət püskürən bir sultan qafasından daha Ģərəflidir.
1 ―Topal Teymur‖, səh. 19-20 Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|