Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi hüseyn cavġDĠn ev muzeyġ
Yüklə 2,29 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bir ölkə ki, səsi, ünü çıxmaya, Haqsızlığa qarĢı yumruq sıxmaya, O, bir məzarlıq ki, görənlər ĢaĢar, Ġçində həp canlı ölülər yaĢar.
- Azər həmən gülümsədi, ―Əvət, — dedi, — pək haqqı var, Həp ―sevgidən‖ zövq alırlar oylə zərif ixtiyarlar
- Soyuqqanlı Qərb alıĢmıĢ göz süzə ya dodaq büzə. Məzlum ellər için ancaq bir yol varsa: Mübarizə! Onsuz Ģübhə yox irəməz ġərq elləri hürriyyətə‖.
- O məhsullu ġərqin halı pək səfil... Oylə yoxsul var ki, ot yeyib yaĢar. Fəqət burda yalnız insanlar deyil
230
həbs olunur. Lakin Azər bununla kifayətlənmir, kəndin camaatını, dünyagörmüş qocalarını və gəncləri təqsirləndirir ki, nə üçün onlar bilə-bilə uzun müddət bu cinayətkarın işlərinə dözmüş, bu cinayətləri görə-görə səslərini çıxarmamışlar. Azər yeni həyat şəraitində belə alçaqlıqlara dözməyin böyük bir cinayət olduğunu qeyd edib dostlarına deyir:
Haqsızlığa qarĢı yumruq sıxmaya, O, bir məzarlıq ki, görənlər ĢaĢar, Ġçində həp canlı ölülər yaĢar. 1 (―Ġnqilab xırsızı‖.) Tərcümeyi-halından bildiyimiz kimi, 1926-cı ildə Sovet hökuməti Cavidi müalicə üçün Berlinə göndər- mişdi. Şairin bu səfərdən aldığı təəssürat da ―Azər‖ dastanında müxtəlif parçalarda əks olunmuş və mühüm yer tutmuşdur. Bunlardan biri ―Qərbə siyahət‖ adlanır. Şair bu parçanı Berlində yazmışdı. Azər müxtəlif xalqların, məmləkətlərin həyatı ilə tanış olmağı da çox sevir; ―Atəş ocağı‖ndan, ―Altun şəhəri‖ndən ayrılıb Qərbi Avropanı siyahətə çıxır. Avropanın ictimai ziddiyyətlərlə dolu həyatı onun diqqətini xüsusilə cəlb edir. Bir tərəfdə səfalət içərisində yaşayan işsizlər, başqa bir tərəfdə harınlıqdan ―boynu dönməyən‖ sərvətdarlar... Burada həyatın hər bir sahəsində rəqabət, xudbinlik hökm sürür. Heç yerdə yoxsullara, zəiflərə qayğı görünmür. Mərhəmət, vicdan, məhəbbət sözləri sanki lüğətlərdən də silinmişdir. Berlində bir gənc şərqli Azərə yaxınlaşıb, Hin- distanın məşhur ədibi Rabindranat Taqordan söhbət açır, qoca Taqorun Qərb ellərini mərhəmətə dəvət etdiyindən
231
danışır. Azər acı kinayə ilə gülüb, gənc şərqlini başa salır ki, Şərqi əsrlərcə geri qoyan səbəblərdən biri də məhz bu mərhəmət, vicdan fəlsəfəsidir. Bu fəlsəfə çoxdan köhnəlmişdir və hind xalqının azğın müstəmləkə zülmü altında olduğu bir zamanda onun ədibinin belə məsələlərdən yapışması, ümumi məhəbbət ideyasını təbliğ etməsi düzgün deyildir. Şərqin qurtuluşu üçün ən doğru bir yol varsa, da öz haqqı, hüququ, azadlığı uğrunda mübarizəyə qoşulmaqdadır:
Həp ―sevgidən‖ zövq alırlar oylə zərif ixtiyarlar, Çoxdan bəri ġərqin sazı həp bu ruhda inlər, ağlar, Saqın! Qulaq verir sanma həris baĢlar o dəvətə. Hindin əzilmiĢ mənliyi saçsa hər sözdə möcüzə, Soyuqqanlı Qərb alıĢmıĢ göz süzə ya dodaq büzə. Məzlum ellər için ancaq bir yol varsa: Mübarizə! Onsuz Ģübhə yox irəməz ġərq elləri hürriyyətə‖. 1 (―Qərbə siyahət‖.)
Yenə Berlində yazılmış və imperialist Qərbi ilə müstəmləkə Şərqinin münasibətlərini əks etdirən başqa bir parça da ―Nil yavrusu‖ adlanırdı. Burada Cavid vətənindən, elindən ayrı düşmüş misirli bir qızın və onun ailəsinin faciəsindən bəhs edir: Səlmanın atası Misirdə ikən ingilis zülmü və işğalı əleyhinə üsyan etdiyi üçün bir ingilis lordu onu ―ölümlü bir adaya‖ sürgün etmişdir. Ata sürgünə
göndərildikdən sonra
qız da təqib olunduğundan doğma vətənində — Misirdə qala bilməyib, Almaniyaya qaçmışdır. İndi Səlma yeddi ildir ki, qürbət eldədir. Lakin bu əzab-işgəncələr onun vüqarını əyə bilməmiş, qəlbində yurd salan vətən məhəbbətini söndürə bilməmişdir. O indi də yenə:
232
Daima kinli bir pəyam arayır, Anaraq Misri intiqam arayır. 1
Səlma vətəninin, ailəsinin və atasının qatili olan bir lordu öldürdüyü üçün həbs olunur. Qoca Azər onun ―intiqam, intiqam!‖ deyib çırpınan səsini yeni əsrin, yeni Şərqin səsi kimi qiymətləndirir. Bir ayrı parçada Azəri Avropa şəhərlərinin birində sərmayədarlar, ―yüksək cəmiyyət‖ adamları üçün təşkil edilmiş bir konsertdə görürük. Səhnədə bir tısbağa görünüb, müxtəlif musiqi ahənglərinə uyğun hərəkətlər göstərir, başını qınından çıxarıb musiqi havalarını dinləyir, musiqi susduqda yenə səhnəni tərk edir. Avropalı kübarlar üçün bu ən maraqlı bir əyləncə sayılır. Parisli bir professor ―tısbağalar belə bizdə — Qərbdə musiqidən zövq alır‖ deyib öyünür və ―Şərqdə necə, belə əyləncələr təcrübə edilirmi?‖ — deyə Azərdən sual edir. Azər Avropanın bu əyləncələrini azğınlıq, qudurğanlıq adlandırıb, parisli professora bildirir ki, bu azğınlığın Şərq ellərinin fəlakətləri üzərində qurulduğu ona çox yaxşı məlumdur:
Oylə yoxsul var ki, ot yeyib yaĢar. Fəqət burda yalnız insanlar deyil, Tısbağalar belə eĢqdən coĢar. ...Hər zövqü bir acı bəslər düĢünsən? ĠĢtə Qərbin azğın səadətləri Qida alır ġərqin fəlakətindən. 2
(―Tısbağanın zövqü‖.)
1 Yenə orada, səh. 602. 2 H.Cavid. Seçilmiş əsərləri, səh. 605. Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|