Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi hüseyn cavġDĠn ev muzeyġ
Yüklə 2,29 Mb.
|
233
Azər Almaniyada, Rur vilayətində kömür mədən- lərini gəzib, alman fəhlələrinin ağır həyatı ilə tanış olur. Bu mədənlər ―Dantenin cəhənnəmindən seçilməyən‖ yoxsullar məzarıdır. Bu məzarın qurbanları isə qabarlı əllərdir. Əsarət və köləliyə qarşı çıxan fəhlələri sahibkarlar işdən qovmuşdur. Özlərini fəhlələrin rəhbəri adlandıran yalançı sosialistlər isə sahibkarları müdafiə edirlər. Azər öz ixtiyarlarını, talelərini kapital xidmətində olan yalançı sosialistlərə tapşırmış fəhlələrin sadəlövhlüyünə acıyıb, onlara yeni, namuslu rəhbərlər arzu edir (―Kömür mədənində‖.) ―Azər‖ dastanında Cavid məzlum Şərq xalqlarından bəhs edirkən
fars feodallarının və imperialist müdaxiləçilərinin zülmü altında inləyən qardaş-ba- cılarını, cənubi azərbaycanlıları da unutmur. Dastanın ən qiymətli, məzmunlu parçalarından biri olan ―Kor Neyzən‖ hissəsində şair İran feodalları tərəfindən gözü çıxarılmış bir urmilinin faciəli həyatını təsvir etmiş, bu qəhrəmanın həyatı ilə müstəmləkə şəraitində yaşayan Cənubi Azərbaycanın bütün zəhmətkeşlərinin qəmli taleyini ümumiləşdirməyə müvəffəq olmuşdur. Azər Sovet Azərbaycanında kənddə gəzib dolaşırkən uzaqdan, bir bağçadan qəmli bir ney səsi eşidir. Bu səs onun bütün varlığını sarsıdır, neyin təsirindən beli bükülmüş kimi əsasına dayanaraq, addım-addım səs gələn tərəfə gedir. Həmişə şad görünən Azərin bu kədərli halı suya gedən tanış kənd qızlarının təəccübünə səbəb olur. Qəmli ney səsi təbiətə də təsir edirmiş kimi üfüqlərdə ulduzlar qızarır. Zöhrə ulduzu da Azərə baxıb durur; sanki o da bu səsdən həyəcanlanmışdır. Neyin səsini yaralı qəlbin fəryadına oxşayan bir mahnı təqib edir. Azər bağçaya daxil olur. Bir çardaq altında iki gözdən, dünya işığından məhrum edilmiş bir kor əyləşmişdir. Ney çalan, qəmli mahnılar oxuyan da odur.
234
Azər salamlaşır, hörmətlə qəbul edilir. Bu dərdli insanın həyatının qəmli tarixçəsi ilə tanış olur, adını soruşur. Bədbəxt adamın
adı Qəhrəmandır. O, Cənubi
Azərbaycandan, Urmi şəhərindəndir. Vətənində bir əsir kimi yaşamış Qəhrəman illərlə əfşar elindən olan bir xana mirzəlik etmişdir. Xanın heç də atasına oxşamayan nəcib qızı Mələknisa Qəhrəmanı sevmiş və ondan da qarşılıqlı bir məhəbbət görmüşdür. Lakin xan öz qızının Qəhrəmana aşiq olduğunu bilincə qəzəblənib zavallı katibin gözlərinə mil çəkdirmiş, onu əbədi dünya işığından məhrum etmişdir. Qəhrəman da, ―Şeyx Sənan‖dakı kimi, ―könüldə nuri-məhəbbət, gözündə pərdeyi-zülmət‖ olan korlardan birinə çevrilmişdir. Sonra o, xanlar, ərbablar mühitində yaşaya bilmədiyindən qoca dayısı ilə vətənin şimal hissəsinə, Sovet Azərbaycanına gəlmişdir. İndi Qəhrəman burada insan kimi azad yaşamağa imkan tapmışsa da, yenə Urmini və ilk sevgilisi Mələk- nisanı unuda bilmir. Çalıb inlətdiyi ney, qoşduğu mahnılar da bu hicran dərdinin ifadəsidir. Qəhrəmanın faciəsindən son dərəcə mütəəssir olan Azər ―gəl səninlə sirdaş olaq‖ deyə onun yanında əyləşir, bir də çalıb oxumasını xahiş edir. Qəhrəmanın yeni mahnısı füsunkar Cənubi Azərbaycan torpaqlarının, gözəl Urminin tərifi ilə başlayır:
Urmi bir şəhərdir, ətrafı gülzar, Gül bağları var ki, gəzənlər azar Zərdüştün günəşi orda az qızar. Çox zaman mayisdən seçilməz yazı, Xoşdur o torpağın hər sözü, sazı. Urmi bəzi cəhətlərdən Zərdüştə oxşayan Azər üçün də doğma bir diyardır. Zərdüşt də bu şəhər ətrafında
235
doğulmamışdırmı? Belə olduqda o bu mahnıdan necə mütəəssir olmaya bilər? Qəhrəman öz mahnısını davam etdirir:
O gül diyarında şən bir bülbülə Uyub qondum mən də bir qonçə gülə. Xain bir ovçunun namərd əliylə Ömrümün baharı xəzanə döndü, Dünya gözlərimdə zindana döndü. ...Yardan uzaq düşdüm, gəlib gedən yox, Uğrunda bitdiyim nazik-bədən yox. Dərd alıb sağımı, ölüm solumu, Namərd Araz kəsdi mənim yolumu. 1
(―Kor Neyzən‖.) Cavidin bu illərdə Cənubi Azərbaycan xalqının taleyi ilə xüsusi maraqlanması onun yaradıcılığında və görüşlərində son dərəcə diqqətəlayiq bir hadisə idi. Bu, Caviddə vətənpərvərlik hisslərinin yeni, geniş məzmun kəsb etdiyini göstərirdi. Heç təsadüfi deyildir ki, haman illərdə şair Cənubi Azərbaycan həyatından bəhs edən ―Telli saz‖ adlı ayrıca bir dram da yazmışdır. Dramda Sovet Azərbaycanının yeni, azad həyatı ilə Cənubi Azərbaycandakı müstəmləkə zülmü qarşılaşdırılır. Şair qardaş-bacılarını azadlıq uğrunda yeni mübarizələrə səsləyirdi. Çox təəssüf ki, bu əsər, onun məzmunu bir çoxlarına məlum olsa da, əlyazması hələlik əldə yoxdur. ―Azər‖də müharibə əleyhinə mübarizə mövzusu da mühüm yer tuturdu. Almaniya və İtaliyada faşizm ideya- larının yayıldığı illərdə Qərb həyatı ilə bilavasitə yaxından tanış olan şair imperialist dövlətlərin yeni bir dünya müharibəsi hazırladıqlarını hiss etmişdi. Şair üçün aydın idi ki, burjua diplomatiyası aləmində zahirdə
1 H.Cavid. Seçilmiş əsərləri, səh. 611. Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|