Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi hüseyn cavġDĠn ev muzeyġ
Yüklə 2,29 Mb.
|
236
aldadıcı bir şüar kimi uydurulmuş yalançı tərksilah sayıqlamaları arxasında bəşəriyyəti yeni qanlı
müharibələrə sövq edəcək gizli dəhşətli bir müharibə planı durur:
Gərçi bu gün kapitalizm ―sülh‖ arar, Hər salondan doğar yeni bir şüar. ―Tərki-silah!‖ nəğmələriylə ancaq Məzlumlara qarşı qurulur duzaq.
Kəşf olunur hər gün zəhərli qazlar, Yarın bilinməz kim kimi boğazlar. 1
(―Rəssamın qızı‖.) Yeni müharibə təhlükəsini duyduğu üçündür ki, Ca- vid hələ şahidi olduğu birinci imperialist müharibəsinin vurduğu yaraların sağalmadığından, axıdılan nahaq qanların hələ tamamilə qurumadığından, müharibənin bədbəxt etdiyi insanların faciəli həyatından da həyəcanla yazırdı. Şair bu dəhşətli zamanların bir daha geri qayıtmaması üçün xalqları yeni müharibə fitnəkarlığına qarşı mübarizəyə çağırırdı. ―Azər‖də “Rəssamın qızı‖, ―Vəhşi qadın‖, ―Əsgərlər təlim keçirkən‖ kimi parçalar bu mövzuya həsr edilmişdi. Şair Azəri birinci dünya hərbinin unudulmaz yaralarını, müharibə dəhşətlərini göstərən müxtəlif hadisələrdən keçirib, qəhrəmanının ədalətsiz müharibələrə qarşı nifrətini əks etdirirdi. Budur, Azər keçmişləri, keçmiş rəssamların yara- dıcılığını əks etdirən bir ümumdünya rəsm sərgisindədir. Burada Rafaelin ―Madonna‖sından tutmuş çoxlu klassik rəsm əsərləri göstərilir. Lakin sərgiyə gələnlərin və birinci növbədə Azərin diqqətini bu rəsmlərdən daha çox canlı bir insanın gözəlliyi, bohemiyalı bir rəssamın on
Duzaq – cəhənnəm. 1 H.Cavid. Seçilmiş əsərləri. səh. 594. 237
səkkiz, on doqquz yaşlarında qızı Elza cəlb edir. Elzanın atası gözəl bir sənətkar olmaqla bərabər, mübariz, vətənpərvər bir insan, bir ictimaiyyətçi imiş; o, müharibə illərində öz xalqını imperialist müharibəsi əleyhinə mübarizəyə çağırdığı üçün hökumət tərəfindən edam edilmişdir. Atasının ölüm xəbərini eşidən 8 yaşlı Elzanın o zamandan dili tutulmuş və o gündən bəri qızcığazda müharibəyə, yırtıcı hərbilərə qarşı dərin bir nifrət əmələ gəlmişdir. Gənc bir zabit Elzaya aşiq olmuşdur. Gecə- gündüz onun ardınca düşür, yalvarıb yaxarır, məhəb- bətinə qarşılıqlı cavab istəyir; lakin Elza onun mə- həbbətini ancaq qəzəbli baxışlarla qarşılayır. Çünki qızda ümumiyyətlə hərb adamlarına nifrət vardır. Azər düşünür ki, yeni dövrün yeni sənətkarları üçün bu qəmli hadisə ən mənalı mövzulardan biri, dünya sənət sərgisinin ən qiymətli əsərlərindən biridir. Üç nəfər rəssamın əllərində fırça sərgi salonunda ancaq Elza ilə məşğul olmaları, qanlı vuruşların şikəst etdiyi bu qızın surətini yaratmağa çalışmaları Azərə çox xoş təsir bağışlayır, onun gözləri qarşısında hərb əleyhinə çıxan mübariz sənətkarın, bohemiyalı rəssamın heykəli canlanır. Azər rəssamın: ―Hərbə qarşı hərb, qanlı vuruşmalara qarşı üsyan edin, qılıncları oraq yapın‖ — deyən gur səsini yenidən eşidir kimi olur. O, bohemiyalı sənətkarın müharibəyə qarşı tutduğu yolu ən doğru yol hesab edib, yeni nəsli yeni müharibə fitnəkarlarına qarşı amansız olmağa çağırır:
Hənuz dünkü qanlar qurumamışkən, Yeni bir hərb üçün planlar çəkən Vəhşi diplomatlar, quduz nazirlər, Azadlıq yerinə zindan hazırlar. O paslı zəncirlər qırılmadıqca 238
Dar gələcək insanlara bu dünya! 1
(―Rəssamın qızı.‖)
―Vəhşi qadın‖da Azər birinci dünya müharibəsinin daha dəhşətli bir nəticəsi ilə qarşılaşır. O, meşədə qəm- qüssədən cəsədə dönmüş, saçları dağınıq, çılpaq bir qadına rast gəlir. Bu qadının keçən müharibədə yaşadığı kənd alt-üst olmuş, evi yanmış, ailəsi dağılmış, vəhşi hərbçilər sevimli, körpə qızcığazını oda atıb yandırmış, oğlunu gözü qarşısında parça-parça doğramışlar... Azər sülh tərəfdarıdır. O hər yerdə, ―Sizi mən sülhə eylərəm dəvət‖ deyib çırpınır. Lakin o, böyük bir həqiqəti də dərk etmişdir ki, hər zaman və hər yerdə sadəlövhcəsinə hər cür müharibə və mübarizəni pis- ləmək olmaz. Azər ədalətsiz müharibələr əleyhinədir O, möhkəm inanmışdır ki, xalqlar bu müharibələrə son qoymaq üçün, dünyanın hər yerində müharibə fitnəkar- larının kökünü kəsmək üçün mübarizə aparmalıdırlar. ―Əsgərlər təlim edərkən‖ parçasında Azər bir neçə səthi düşüncəli, passiv sülh tərəfdarlarına rast gəlir. Əsgərlərin təlimini seyr edən bu adamların biri hər cür silahlanmaq əleyhinə çıxaraq:
İştə təlim olunur cəlladlıq, Yazıq insandakı vicdana, yazıq! — — deyib sızlayır. Biri müharibəyə qarşı köhnə mərdüm- girizlik fəlsəfəsi təbliğ edir, bir başqası:
Ah, nə xoşdur əbədi sülh olsa, Bəşəriyyət acıdan qurtursa — — deyib sülhün öz-özünə başa gələ biləcəyi haqqında
1 H.Cavid. Seçilmiş əsərləri, səh. 594. Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|